Autor: Bożena Święch

Temat: Warsztaty interpretacyjne. Zbigniew Herbert, Matka

Grupa docelowa:

Szkoła ponadpodstawowa, liceum ogólnokształcące, technikum, zakres podstawowy i rozszerzony

Podstawa programowa:

Kształtowane kompetencje kluczowe:

• kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji;

• kompetencje w zakresie wielojęzyczności;

• kompetencje cyfrowe;

• kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się;

• kompetencje obywatelskie;

• kompetencje w zakresie świadomości i ekspresji kulturalnej.

Cele lekcji (językiem ucznia):

• Analizuje funkcjonalność kontekstów interpretacyjnych wiersza Matka.

• Porównuje utwory Zbigniewa Herberta Matka i Mama.

• Porządkuje wiedzę na temat sposobu pokazywania w tekstach kultury relacji matki i dziecka.

• Redaguje notatkę syntetyzującą analizę porównawczą wierszy utworów Mama i Matka.

Cele operacyjne. Uczeń:

• formułuje i uzasadniania sądy na temat dzieł literackich i innych tekstów kultury;

• efektywnie posługuje się technologią informacyjną w poszukiwaniu, porządkowaniu i wykorzystywaniu pozyskanych informacji;

• interpretuje treści alegoryczne i symboliczne utworu literackiego;

• rozumie pojęcie motywu literackiego i toposu, rozpoznaje podstawowe motywy i toposy oraz dostrzega żywotność motywów biblijnych i antycznych w utworach literackich;

• wskazuje i rozróżnia cele perswazyjne w wypowiedzi ustnej lub pisemnej.

Strategie nauczania:

• konstruktywizm;

• konektywizm.

Metody i techniki nauczania:

• ćwiczeń przedmiotowych;

• z użyciem komputera;

• pogadanka heurystyczna;

• burza mózgów.

Formy pracy:

• praca indywidualna;

• praca w parach;

• praca w grupach;

• praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

• komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do internetu;

• zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale;

• tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda;

• telefony z dostępem do internetu.

Przebieg lekcji

Faza wprowadzająca

1. Nauczyciel wyświetla na tablicy kilka obrazów (przykładowo: fresk Michała Anioła Stworzenie Adama, Rafael Santi, Madonna ze szczygłem, Artur Grottger, Powitanie i pożegnanie powstańca) i odsłania na nich tylko część pokazującą ręce. Zadaje pytania; Czyje to ręce? Kto do kogo je wyciąga? Co oznacza ten gest?

2. Uczniowie korzystają z burzy mózgów, uzasadniają swoje propozycje. Nauczyciel pokazuje całość obrazów, komentuje wypowiedzi uczniów. Podaje cel i temat lekcji.

Faza realizacyjna

1. Nauczyciel proponuje, aby wybrany uczeń/uczennica odczytali głośno tekst Zbigniewa Herberta Matka. Pozostali uczniowie wypisują dostrzeżone przez siebie typy relacji matki i dziecka, o których pisze autor.

2. Uczniowie odczytują zapisane przez siebie notatki:

• matka dająca życie dziecku,

• matka troszcząca się o dziecko,

• matka czuwająca,

• matka tracąca kontakt z dzieckiem,

• matka czekająca.

2. Nauczyciel proponuje uczniom pracę w 8 grupach. Celem grup jest wnikliwa analiza wskazanego zdania tekstu Matka (tekst zostaje pocięty na zdania i grupy losują to, które będzie przez nich opracowane).
   Uczniowie: odczytują metaforykę wypowiedzi, dobierają funkcjonalny kontekst interpretacyjny, analizują zastosowane w utworze środki artystycznego wyrazu, rozpoznają ich funkcjonalność. wykorzystują materiał z sekcji „Przeczytaj” e‑podręcznika oraz zaproponowane w e‑lekcji ćwiczenia.

Grupa I
Upadł jej z kolan kłębek włóczki.

Uczniowie: korzystają z frazeologii mitologicznej, przypominają funkcję nici/kłębka Ariadny, czyli wskazówki potrzebnej, aby wyjść z labiryntu. Kłębek na kolanach: kontrola, bliskość, kłębek upadający: oddalenie, mniejsza kontrola.
Grupa wykonuje ćwiczenie

Grupa II
Rozwijał się w pośpiechu i uciekał na oślep.

Metafora życia dziecka, upływającego czasu, braku przygotowania, ale też rozwoju, spontaniczności. Uczniowie dostrzegają funkcję frazeologizmu „uciekać na oślep”.

Grupa III
Trzymała początek życia.

Metafora więzi tworzonej od początku istnienia dziecka, matka rodzicielka. Metafora tego, że bez względu na wybory dziecka, jego oddalenie od matki i krótkie powroty początek nie ulega zmianie, jest stabilny, pewny.

Grupa IV
Owijała na palec serdeczny jak pierścionek, chciała uchronić.

Uczniowie dostrzegają funkcję porównania, wskazują rolę pierścionka w tradycji; znak więzi, zaślubin, jedności, nawiązują do procesu np. robienia na drutach, szydełku i podtrzymywania nitki.

Grupa V 
Toczył się po ostrych pochyłościach, czasem piął się pod górę.
Uczniowie dostrzegają metaforę życia dziecka, wzloty, upadki, pokonywanie trudności.

Grupa VI
Przychodził splątany i milczał.

Uczniowie odczytują sens sformułowania poprzez analizę warstwy językowej, człowiek splątany; zajęty myślami, zniewolony troskami, zadaniami, uwikłany w sprawy trudne, milczący; samotny, nie umie wypowiedzieć swoich trosk, nie chce mówić o problemach.

Grupa VII
Nigdy już nie powróci na słodki tron jej kolan.

Uczniowie rozpoznają metaforę, aluzję kulturową; biblijną, baśniową, korzystają z polecenia z e‑podręcznika i podpowiedzi jego realizacji, mogą wykorzystać obrazy pokazujące Matkę Boską z dzieciątkiem – jednocześnie matkę i królową.

Grupa VIII
Wyciągnięte ręce świecą w ciemności jak stare miasto.

Uczniowie analizują metaforę rąk wyciągniętych; nawiązują do wniosków z fazy wprowadzającej, dostrzegają analogię do latarni, do tego, co pewne, czekające, stabilne.

3. Grupy mieszają się, rozmawiają na temat utworu, wymieniają swoje spostrzeżenia.

4. Wybrany uczeń przedstawia klasie wersję analizy utworu Matka, której nauczył się w czasie zajęć.

Faza podsumowująca

1. Nauczyciel rozdaje grupom tekst wiersza Mama. Proponuje uczniom,
   aby pozostali w zespołach zadaniowych, zapoznali się z wierszem Zbigniewa Herberta Mama i zredagowali notatkę na temat podobieństw i różnic między dwoma obrazami matki w utworach Zbigniewa Herberta.

Praca domowa:

1. Zredaguj argument, w którym uzasadnisz, że w wybranym przez ciebie tekście kultury została przedstawiona relacja dziecka z matką podobna do więzi analizowanych w czasie lekcji.

Materiały pomocnicze:

• Literatura polska. Przewodnik encyklopedyczny, tom 1 i 2, praca zbiorowa, Warszawa 1984.

• Andrzej Franaszek, Herbert biografia, t. I: Niepokój, Kraków 2018, s. 66, 82.

Wskazówki metodyczne

• Uczniowie mogą wykorzystać multimedium „Schemat” jako inspirację do przygotowania własnej prezentacji multimedialnej.