Autor: Miłosz Biedrzycki

Temat: Beta, czyli człowiek w kleszczach totalitaryzmu. Biografia Tadeusza Borowskiego

Grupa docelowa:

Szkoła ponadpodstawowa, liceum ogólnokształcące, technikum, zakres podstawowy

Podstawa programowa:

Kształtowane kompetencje kluczowe:

• kompetencje cyfrowe;

• kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się;

• kompetencje obywatelskie;

• kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji;

• kompetencje w zakresie wielojęzyczności.

Cele operacyjne. Uczeń:

• pozna kontekst biograficzny wybranych tekstów Tadeusza Borowskiego;

• opisze cechy jego twórczości w kontekście literatury powojennej;

• przeanalizuje wybrane teksty publicystyczne Tadeusza Borowskiego;

• wymieni środki językowe charakterystyczne dla publicystyki okresu socrealizmu.

Strategie nauczania:

• konstruktywizm;

• konektywizm.

Metody i techniki nauczania:

• ćwiczeń przedmiotowych;

• z użyciem komputera;

• dyskusja;

• debata Oksfordzka;

• burza mózgów.

Formy pracy:

• praca indywidualna;

• praca w parach;

• praca w grupach;

• praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

• komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do internetu;

• zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale;

• tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda.

Przebieg lekcji

Przed lekcją:

1. Nauczyciel inicjuje rozmowę z uczniami na temat: „Czy możliwa jest literatura, która nie jest zaangażowana politycznie?”. Uczniowie zbierają argumenty za odpowiedzią twierdzącą i przeczącą.

2. Nauczyciel udostępnia uczniom e‑materiał i zachęca, żeby przed zajęciami zapoznali się z biografią Tadeusza Borowskiego oraz zastanowili się, w jaki sposób doświadczenie uwięzienia w obozie koncentracyjnym zdeterminowało pozostałą część życia i twórczości pisarza

Faza wprowadzająca:

1. Zapoznanie uczniów z tematem lekcji i wspólne ustalenie celów zajęć i kryteriów sukcesu.

2. Uczniowie zapoznają się z treścią sekcji „Wprowadzenie” i „Przeczytaj”. Nauczyciel zwraca uwagę uczniów na fragmenty sekcji „Przeczytaj” omawiające recepcję opowiadań wojennych Borowskiego bezpośrednio po ich opublikowaniu i inicjuje rozmowę z uczniami o tym, czy zasadne jest stawianie zarzutów autorowi na podstawie postaw prezentowanych przez bohatera literackiego utożsamianego z autorem – w świetle wiedzy uczniów o teorii literatury oraz ich przemyśleń i doświadczenia życiowego.

Faza realizacyjna:

1. Uczniowie zapoznają się z treścią sekcji „Prezentacja multimedialna”. Następnie dzielą się na grupy (3–4) i wykonują polecenia z tej sekcji. Reprezentanci zespołów przedstawiają odpowiedzi. Wspólnie z pomocą nauczyciela uczestnicy lekcji redagują ostateczną odpowiedź na polecenia, uwzględniającą trafne spostrzeżenia każdej z grup.

2. Uczniowie dobierają się w pary i wykonują ćwiczenia 1–5 z sekcji „Sprawdź się”. Następnie wybrani uczniowie prezentują odpowiedzi, nauczyciel komentuje. Ćwiczenie 6 może mieć formę burzy mózgów, natomiast zadania 7 i 8 wykonywane są indywidualnie. Chętni lub wybrani uczniowie przedstawiają odpowiedzi.

3. Nauczyciel przedstawia uczniom zagadnienie: czy decyzja Tadeusza Borowskiego, żeby zaangażować się w budowę nowego systemu społecznego i politycznego w powojennej Polsce, jeśli wziąć pod uwagę jego wcześniejsze przeżycia oraz dostępny mu stan wiedzy na temat stalinizmu, była uzasadniona? Nauczyciel sonduje opinie uczniów i, jeżeli wśród uczniów znajdą się osoby skłonne do opowiedzenia się zarówno za, jak i przeciw tezie, organizuje debatę oksfordzką na ten temat.

Faza podsumowująca:

1. Jeżeli w fazie realizacyjnej przeprowadzona była debata oksfordzka, uczniowie głosują za lub przeciw tezie debaty. Jeżeli debata oksfordzka nie odbyła się, nauczyciel inicjuje podsumowującą rozmowę z uczniami na temat znaczenia formujących doświadczeń, takich jak przeżycia obozowe Tadeusza Borowskiego, dla życia i twórczości pisarzy i, ogólniej, artystów.

2. Nauczyciel ponownie odczytuje temat lekcji i przeprowadza krótką rozmowę na temat spełnienia kryteriów sukcesu.

Praca domowa:

1. Jan Błoński twierdził, że Tadeusz Borowski to kolejny polski Cezary Baryka. Przypomnij sobie informacje o tym bohaterze literackim i wskaż trzy podobieństwa oraz trzy różnice między realną osobą Tadeusza Borowskiego a postacią literacką.

2. Na podstawie wybranego dzieła literackiego, utworu kultury popularnej lub własnych obserwacji bądź przekazów rodzinnych omów przykład doświadczenia formującego, które w decydujący sposób wpłynęło na całe pozostałe życie tego, kto go doświadczył.

Materiały pomocnicze:

• Jan Błoński, Piekła Borowskiego, „Teksty” 1972, nr 6.

• Ewa Frąckowiak, W kręgu „Kamiennego świata” Tadeusza Borowskiego, „Pamiętnik Literacki” 1962, nr 53/4.

Wskazówki metodyczne

• Uczniowie mogą przed lekcją zapoznać się z multimedium z sekcji „Prezentacja multimedialna”, aby aktywnie uczestniczyć w zajęciach i pogłębiać swoją wiedzę.