Wróć do informacji o e-podręczniku Wydrukuj Pobierz materiał do PDF Pobierz materiał do EPUB Pobierz materiał do MOBI Zaloguj się, aby dodać do ulubionych Zaloguj się, aby skopiować i edytować materiał Zaloguj się, aby udostępnić materiał Zaloguj się, aby dodać całą stronę do teczki

Autor: Maria Gniłka‑Somerlik

Przedmiot: Język polski

Temat: Nastroje społeczno‑polityczne w Polsce w okresie dwudziestolecia międzywojennego

Grupa docelowa:

Szkoła ponadpodstawowa, liceum ogólnokształcące, technikum, zakres podstawowy i rozszerzony

Podstawa programowa:

Zakres podstawowy
Treści nauczania – wymagania szczegółowe
I. Kształcenie literackie i kulturowe.
1. Czytanie utworów literackich. Uczeń:
1) rozumie podstawy periodyzacji literatury, sytuuje utwory literackie w poszczególnych okresach: starożytność, średniowiecze, renesans, barok, oświecenie, romantyzm, pozytywizm, Młoda Polska, dwudziestolecie międzywojenne, literatura wojny i okupacji, literatura lat 1945–1989 krajowa i emigracyjna, literatura po 1989 r.;
2) rozpoznaje konwencje literackie i określa ich cechy w utworach (fantastyczną, symboliczną, mimetyczną, realistyczną, naturalistyczną, groteskową);
3) rozróżnia gatunki epickie, liryczne, dramatyczne i synkretyczne, w tym: gatunki poznane w szkole podstawowej oraz epos, odę, tragedię antyczną, psalm, kronikę, satyrę, sielankę, balladę, dramat romantyczny, powieść poetycką, a także odmiany powieści i dramatu, wymienia ich podstawowe cechy gatunkowe;
4) rozpoznaje w tekście literackim środki wyrazu artystycznego poznane w szkole podstawowej oraz środki znaczeniowe: oksymoron, peryfrazę, eufonię, hiperbolę; leksykalne, w tym frazeologizmy; składniowe: antytezę, paralelizm, wyliczenie, epiforę, elipsę; wersyfikacyjne, w tym przerzutnię; określa ich funkcje;
6) rozpoznaje w tekstach literackich: ironię i autoironię, komizm, tragizm, humor, patos; określa ich funkcje w tekście i rozumie wartościujący charakter;
9) rozpoznaje tematykę i problematykę poznanych tekstów oraz jej związek z programami epoki literackiej, zjawiskami społecznymi, historycznymi, egzystencjalnymi i estetycznymi; poddaje ją refleksji;
14) przedstawia propozycję interpretacji utworu, wskazuje w tekście miejsca, które mogą stanowić argumenty na poparcie jego propozycji interpretacyjnej;
15) wykorzystuje w interpretacji utworów literackich potrzebne konteksty, szczególnie kontekst historycznoliteracki, historyczny, polityczny, kulturowy, filozoficzny, biograficzny, mitologiczny, biblijny, egzystencjalny;
16) rozpoznaje obecne w utworach literackich wartości uniwersalne i narodowe; określa ich rolę i związek z problematyką utworu oraz znaczenie dla budowania własnego systemu wartości.
2. Odbiór tekstów kultury. Uczeń:
1) przetwarza i hierarchizuje informacje z tekstów, np. publicystycznych, popularnonaukowych, naukowych;
2) analizuje strukturę tekstu: odczytuje jego sens, główną myśl, sposób prowadzenia wywodu oraz argumentację;
II. Kształcenie językowe.
1. Gramatyka języka polskiego. Uczeń:
1) wykorzystuje wiedzę z dziedziny fleksji, słowotwórstwa, frazeologii i składni w analizie i interpretacji tekstów oraz tworzeniu własnych wypowiedzi;
3. Komunikacja językowa i kultura języka. Uczeń:
1) rozumie pojęcie znaku językowego oraz języka jako systemu znaków; rozróżnia typy znaków i określa ich funkcje w tekście;
4. Ortografia i interpunkcja. Uczeń:
1) stosuje zasady ortografii i interpunkcji, w tym szczególnie: pisowni wielką i małą literą, pisowni łącznej i rozłącznej partykuły nie oraz partykuły -bym, -byś, -by z różnymi częściami mowy; pisowni zakończeń -ji, -ii, -i ; zapisu przedrostków roz-, bez-, wes-, wz-, ws-; pisowni przyimków złożonych; pisowni nosówek ( a, ę ) oraz połączeń om, on, em, en ; pisowni skrótów i skrótowców;
III. Tworzenie wypowiedzi.
1. Elementy retoryki. Uczeń:
1) formułuje tezy i argumenty w wypowiedzi ustnej i pisemnej przy użyciu odpowiednich konstrukcji składniowych;
2. Mówienie i pisanie. Uczeń:
1) zgadza się z cudzymi poglądami lub polemizuje z nimi, rzeczowo uzasadniając własne zdanie;
10) w interpretacji przedstawia propozycję odczytania tekstu, formułuje argumenty na podstawie tekstu oraz znanych kontekstów, w tym własnego doświadczenia, przeprowadza logiczny wywód służący uprawomocnieniu formułowanych sądów;
IV. Samokształcenie.
1. rozwija umiejętność pracy samodzielnej między innymi przez przygotowanie różnorodnych form prezentacji własnego stanowiska;
2. porządkuje informacje w problemowe całości poprzez ich wartościowanie; syntetyzuje poznawane treści wokół problemu, tematu, zagadnienia oraz wykorzystuje je w swoich wypowiedziach;
3. korzysta z literatury naukowej lub popularnonaukowej;
Lektura obowiązkowa
33) wybrane wiersze następujących poetów: Bolesław Leśmian, Julian Tuwim, Jan Lechoń, Maria Pawlikowska‑Jasnorzewska, Kazimiera Iłłakowiczówna, Julian Przyboś, Józef Czechowicz, Krzysztof Kamil Baczyński, Tadeusz Gajcy;
Zakres rozszerzony
Treści nauczania – wymagania szczegółowe
I. Kształcenie literackie i kulturowe.
1. Czytanie utworów literackich. Uczeń: spełnia wymagania określone dla zakresu podstawowego, a ponadto:
4) rozróżnia grupę literacką i pokolenie literackie; rozpoznaje założenia programowe w utworach literackich różnych epok;
Teksty polecane do samokształcenia
23) Wielka encyklopedia Polski, t. 1. i 2.;

Kształtowane kompetencje kluczowe:

  • kompetencje cyfrowe;

  • kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się;

  • kompetencje obywatelskie;

  • kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji;

  • kompetencje w zakresie świadomości i ekspresji kulturalnej.

Cele operacyjne. Uczeń:

  • charakteryzuje sytuację społeczno‑polityczną w okresie dwudziestolecia międzywojennego;

  • wskazuje najważniejszych polskich pisarzy okresu międzywojnia, w których twórczości przejawia się nastrój kryzysu lat 30. XX wieku;

  • analizuje funkcję środków stylistycznych w utworach okresu międzywojnia;

  • wyjaśnia, w jaki sposób pisarze okresu międzywojnia reagowali na wydarzenia lat 30. w swojej twórczości.

Strategie nauczania:

  • konstruktywizm;

  • konektywizm.

Metody i techniki nauczania:

  • odwrócona klasa;

  • ćwiczeń przedmiotowych;

  • z użyciem komputera;

  • dyskusja.

Formy pracy:

  • praca indywidualna;

  • praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

  • komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do internetu;

  • zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale;

  • tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda.

Przebieg lekcji

Faza wprowadzająca

Nauczyciel rozpoczyna lekcję od weryfikacji wiedzy uczniów na temat periodyzacji epoki międzywojnia. Następnie informuje, że lekcja poświęcona będzie wpływowi sytuacji społeczno‑politycznej w latach 30. na literaturę epoki. Prezentuje „Wprowadzenie” do lekcji, jej cele i zapisuje temat na tablicy.

Faza realizacyjna

Uczniowie zapoznają się z treścią sekcji „Przeczytaj”, a następnie pogłębiają swoją wiedzę na temat kontekstu społeczno‑politycznego okresu międzywojnia podczas pracy z multimedium „Film”. Po wysłuchaniu wykładu i wykonaniu poleceń przyporządkowanych do medium, uczniowie rozpoczynają pracę z tekstami literackimi epoki międzywojnia. W tym celu zapoznają się z drugim multimedium „Galeria interaktywna” i wykonują przyporządkowane polecenia i ćwiczenia.

Faza podsumowująca

W fazie podsumowującej uczniowie czytają katastroficzny poemat (lub jego fragmenty) Bal w operze Juliana Tuwima z 1936 roku. Nauczyciel podkreśla wartość tego utworu w kontekście pogłębiającego się antysemityzmu i napięć społecznych, które zwiastowały nadejście tragicznych czasów. Uczniowie po lekturze dyskutują na temat użytych środków i sposobu budowania nastroju przez Tuwima w poemacie.

I

Dzisiaj wielki bal w Operze. 

Sam Potężny Archikrator 

Dał najwyższy protektorat, 

Wszelka dziwka majtki pierze 

I na kredyt kiecki bierze,

Na ulicach ścisk i zator, 

Ustawili się żołnierze, 

Blyszczą kaski kirasjerskie, 

Błyszczą buty oficerskie, 

Konie pienią się i rżą, 

Ryczą auta, tłumy prą,

W kordegardzie wojska mrowie, 

Wszędzie ostre pogotowie, 

Niecierpliwe wina wrą,

U fryzjerów ludzie mdleją, 

Czekający za koleją, 

Dziwkom łydki słodko drżą. 

Na afiszu - Archikrator,

Więc na schodach marmurowych 

Leży chodnik purpurowy, 

Ustawiono oleandry,

Ochrypł szef‑organizator, 

Wyfraczony krępy mandryl, 

Klamki, zamki lśnią na glanc, 

W blasku las ułańskich lanc, 

Szef policji pierś wysadza

I spod marsa sypiąc skry, 

Prężnym krokiem się przechadza... 

Co za gracja! Co za władza!

Co za pompa! Jezu Chry...! 

Zajeżdżają futra, fraki, 

Lśniące laki, szapoklaki, 

Uwijają się tajniaki

W paltocikach Burberry. 

Szofer szofra macią ruga, 

Na tajniaka tajniak mruga...

No jadź, jadź! bedziesz tu stać? 

Caf się, frrruwa twoja mać! 

Zajeżdżają gronostaje

I brajtszwance, 

Barbarossy, oyenstierny 

I braganze,

Zajeżdżają Buicki, Royce'y 

I Hispany,

Wielkie wstęgi, śnieżne gorsy, 

Szambelany,

I buldogi pełnomocne 

I terriery

I burbony i szynszyle 

I ordery

I sobole i gr and‑diuki 

I goeringi,

Akselbanty i lampasy 

I wikingi,

Admirały, generały, 

Bojarowie, 

Bambirały, grubasowie, 

Am!

Ba! 

Sado! 

Rowie ! 

Raz ! 

Dwa !

Hurra, panowie! 

Hurra, panowie! 

Hurra, panowie!

W szatni tłok,

W lustrach - setki, 

Potrzaskują 

Damskie torebki,

Każda poprawia, każda zerka -

I boty! numerek! bez numerka! 

I jeszcze pudrem

I jeszcze usta

I lustra lustrem 

I znów do lustra

I już - do loży - która? druga... 

Na tajniaka tajniak mruga,

Na lewo, na prawo, na le, na pra, 

A w środku już orkiestra gra, 

Orkiestra gra! Orkiestra gra! 

Ostro gra orkiestra‑kiestra,

Z czterech rogów, czterech estrad 

Pryska extra bluzgi grzmiące, 

Miedzią pluska i mosiądzem

I bac! w blask, w oklaski, brawo, 

W- drgawki metalową lawą

I jazz w blask grzmiąc furioso - 

I nagle duszną tuberozą

W krew, w nozdrza placadiutanta 

(Tempo: szampan, szatan, szantan) 

I już - wziąć, i już - udami

I już - da mi! da mi! da mi!

I chuć - w skok, i wzrok - kastetem 

I pod żyrandol piruetem -

solo! solo! małpa! nie po...! 

buch magnezja foto ślepo 

uda uda da mi da mi

gene orde dzwoni rami 

zęby śmiechem do maestra

i gra orkiestra, gra orkiestra!... 

II

Ze swych wież astronomowie, 

Zapatrzeni w gwiezdne mrowie, 

W teleskopach cud ujrzeli: 

Małpy biegły przez firmament ! 

W zodiakalnej karuzeli 

Apokaliptyczny zamęt.

Na przystankach dawnych zwierząt 

Siadło szpetnych małp dwanaście

I zaczęły małpi nierząd

W planetarne siać przepaście. 

Obręcz niebios w pęd szalony 

Złe puściły małpiszony, 

Skaczą, kręcą się, iskają,

Jak za kratą swojej klatki, 

I czerwone pulchne zadki 

Ziemi, krążąc, wystawiają.

Nie ma już niebieskich znaków! 

Małpa toczy się w zodiaku!

I wisząca ciężką zmorą

Nad tą groźną nocą gwiezdną,

Każe tańczyć gwiazdozbiorom, 

Gdy małpiarzy diabli biorą, 

Diabli biorą, diabli wezmą!

III

A na scenie Satanella

Chwyta gwiazdy w tamburino, 

Tarantella, tarantella 

Meteorów serpentyną, 

Satanella - młynek rtęci, 

Satanellę niebo kręci 

Mgławicową pienną plamą, 

Satanella - blasku smuga

I oblana srebrną lamą 

Bystrych bioder centryfuga! 

...Z satyrycznym erotyzmem 

Na tajniaka tajniak mruga. 

Satanellę księżyc porwał, 

Wzniósł ze sceny w niebo sine 

I nad placem teatralnym 

Znowu zawisł tamburinem.

A tu dalej wrą w zabawie,

I na scenie, rosnąc w blaski, 

Wybuchają białe pawie 

Ogniomiotem zórz bengalskich, 

Rozigraną wbiega sforą

Tłum różowych świń z maciorą 

I kaczuczą i macziczą

I jak zarzynane kwiczą 

Aż tancerzy diabli biorą 

diabli biorą

diabli biorą! 

Potem księżyc nad Taiti

I gitary na Haiti,

Potem śpiewa Włoch Tęsknotti 

Zakochane totti‑frotti,

Potem duo Pitt and Kitty, 

Klowny się po pyskach piorą

I śpiewają:

I am Pitty I am Pitt

I love you Kitty, 

Aż tancerzy diabli biorą 

diabli biorą

diabli biorą! 

„Patrz go, jak wariata struga”, 

Na tajniaka tajniak mruga. 

Brzuchem do czarnego gacha 

Babilońska trzęsie swacha,

Chrzęszcząc w drgawkach, z małpim krzykiem, 

Bananowym nabiodrnikiem,

Centaur wlazł na Centaurzycę, 

Dęba stanął koń w muzyce

I oderżał arię końską, 

Mierząc w swachę babilońską, 

A w basenie pełnym syren 

Kozłonogi pływa Sylen. 

Brawo ! brawo ! brawo! brawo! 

Jazz - zamiecią, dym - kurzawą, 

Sześć tysięcy w jedno ciało

Zrosło się i oszalało!

Hucznie, tłusto, płciowo, krwawo, 

Brawo! brawo! brawo! brawo! 

Płciowo, hucznie, tłusto, biało, 

Mało! mało! mało! mało!

I po piętrach, i przez schody 

Opętanym korowodem, 

Piekłem, żarem, pląsem, tanem, 

Gąsienicą - Lewiatanem, 

Pterofiksem, Kikimorą, 

Archimałpą, Zadozmorą, 

Szampankanem, Pankankanem 

Grzmocą w tempie obłąkanem, 

Tak że wszystkich diabli biorą

diabli biorą

diabli biorą!

IV

Przy bufecie - żłopanim, 

Parskanim, mlaskanim,

Burbon z młodym Rastakowskim 

Serpentynę flaków wcina,

Na talerzu Donny Diany 

Ryczy wół zamordowany, 

Dżawachadze, prync gruziński, 

Rwie zębami tyłek świński, 

Szach Kaukazu, po butelce 

Rumu cum spiritu wini,

Przez pomyłkę tknął widelcem

W cyc grafini Macabrini,

Rozdzierane kaczki wrzeszczą, 

Tłuszczem ciekną, w zębach trzeszczą, 

A najgorzej przy kawiorze:

Tam - na zabój, tam - na noże, 

A jak złapią - szczerzą zęby

I smarują głodne gęby 

Czarną mazią jesiotrową, 

A bieługi białe kłęby 

Żrą od razu na surowo,

Bo to dobrze, bo to zdrowo! 

(„Bycza, bracie, rzecz - bieługa!” 

Na tajniaka tajniak mruga.) 

Ćwierciomirski z Podhajdańca 

Sarni udziec wziął do tańca, 

Esterhazy, w sztok zalany,

Zrobił z wędlin przekładańca 

I na wszystkie strony pchany 

Klaps go w talerz Donny Diany, 

W ostry sos - więc ryk pijany, 

Śmiech prezesów i Burbonów - -

A nad wszystkim - pułk garsonów

Fruwa zmotoryzowany.

W okolicznych hotelikach 

Całą noc robota dzika,

Seksualny kontredansik:

Na momencik, na kwadransik, 

Na portiera tajniak mruga:

Portier - owszem, portier - sługa, 

Ta w woalu, tamta w szalu,

Na kwadransik, prosto z balu, 

Na momencik, ot przelotem, 

Szybko - i na bal z powrotem: 

Rotmistrz Rzewski z miss Lenorą, 

Oxenstierna z panią Fiorą,

Borys Silber z księżną Korą 

Na kwadransik, szofer! wio! 

Potem znów ich diabli biorą

diabli biorą

diabli biorą, 

W wir tej nocy diabli biorą,

Roztańczeni diabli bio - - -! 

Rąbią w ziemię Buicki, Royce'y, 

Akselbanty, śnieżne gorsy

I buldogi i terriery 

I szynszyle i ordery, 

Generały i wikingi, 

Admirały i goeringi, 

Bambirały, bojarowie, 

Deterdingi -

Am! 

Ba! 

Sado! 

Rowie! 

Raz ! , 

Dwa !

Hurra, panowie! 

Brawo, panowie! 

Mało, panowie !

...Raz... Dwa... Druga, panowie...

V

Na ratuszu bije druga,

Na tajniaka tajniak mruga, 

Na widowni i w sznurowni 

I pod dachem i w kotłowni 

I pod sceną i w bufecie, 

Na galerii i w klozecie,

W kancelarii i w malarni, 

W garderobach i w palarni 

I w dyżurce u strażaka 

Mruga tajniak na tajniaka... 

Poziewując, siedzą w szatni 

Czterej z gliny, dwaj prywatni, 

Poziewują, pogadują, 

Przechadzają się, pogwizdują, 

Pogwizdują, przechadzają się, 

Swym kamaszkom przyglądają się. 

Słowikowski z trzeciej śledczej 

Mówi, że mu w żółtych letczej, 

Czarne palą jak cholery,

A najgorzej - to lakiery. 

Macukiewicz z jedenastki 

Patrzy w szpice, widzi gwiazdki: 

Dobra pasta, połysk śliczny, 

Całkowicie elekstryczny.

Szulc z ósemki ma giemzowe: 

„Powiedz, Czesiek, nie jak nowe? 

Drugi rok na codzień noszę

A raz fleki dałem - proszę!”, 

Wańczak z piątki, zwany Blindzia, 

Chwali pastę marki „India”, 

Popatruje, pogwizduje: 

Udibidibindia, udibindia.

Kruman (karniak) nosi nowe 

Stebnowane, orzechowe.

Ziewa - „daj płaskiego, Blindzia...”

Udibidibindia udibindia.

VI

Już z ratusza bije trzecia, 

Senne pola dreszcz obleciał, 

Dzień się rodzi.

Brzask przez szarość się przeciera, 

Owoc słońca krwi nabiera, 

Zaszeptały wiewem brzozy,

W zagajniku ptaszek gwizdnął 

Do stolicy jadą wozy

Z zielenizną.

Jadą wozy, poskrzypują, 

Ludzie drzemią, poziewują, 

Brzozy błyszczą białą korą, 

Wiatr przez owies przeszeleścił, 

Jadą wozy wczesną porą

Do przedmieści. 

Trąbi auto ciężarowe, 

Wozy mija

I na długo kurz różowy 

Z szosy wzbija.

Chłopki suche i dostojne 

Idą szosą.

Idą boso i na sprzedaj 

Masło niosą.

Zapiał kogut, za nim drugi,

Potem trzeci,

Na pastwiska bydło gnają

Małe dzieci. 

Przetrąbiło drugie auto 

Ciężarowe,

Chłop prowadzi kulejącą 

Krowę.

Skrzypią wozy, przewalają się 

Z boku na bok,

Ludzie w chatach przewracają się 

Z boku na bok.

Chrapie w rowie, twarzą w trawę, 

Ktoś pijany,

Na pastwisku podryguje 

Koń spętany.

Na kościele niebijące 

Wiszą dzwony.

Suche pęki ziół pod krzyżem 

Ogrodzonym.

Jakiś duży wyszedł w gaciach 

Przed zagrodę,

Mruży oczy i tarmosi 

Ostrą brodę.

A tam dalej stoi szkoła 

Murowana,

W szkole mapa, bardzo pięknie 

Malowana.

Na ćwiczenia idą żołnierze 

Z karabinami...

„...że na tobie giną, że na tobie giną 

chłopcy malowani”...

Skrzypią wozy, przewalają się,

Pozgrzytują...

„...W mieście tera rymbarbarum 

Duża kupujom”.

Skubią trawę białe kozy 

Wymioniaste. 

W sinym dymie, w złotym pyle 

Dzień nad miastem.

Owoc pękł - i mokrym świtem 

Oróżowił miejską ziemię,

Zawieszony pod sufitem

W żyrandolu tajniak drzemie. 

VII

Przez ul. Zdobywców,

Przez Annasza, Kaifasza; 

Przez Siwą, przez św. Tekli 

I Proroka Ezdrasza.

Przez Krymską, Kociołebśką, 

Przez Gnomów i przez Dziewic, 

Przez Mysią, Addis‑Abebską

I Łukasza z Błażewic,

Przez Czterdziestego Kwietnia, 

Przez Bulwary Misyjne -

Jadą za miasto wozy 

Asenizacyjne.

Z facjatki budy drewnianej 

Tłusta panna wygląda:

Która godzina, g....arzu? - 

Piąta, k...o, piąta...

I przez puste ulice 

Jadą dalej i dalej,

Panna przed siebie patrzy 

I papierosa pali.

Widzi dom czerwony, 

Nowo zbudowany, 

Ludzie już mieszkają 

W nieotynkowanym.

W jednym oknie gąsiory

Z wiśniakiem i jagodnikiem, 

Za oknem wietrzyk igra 

Różowym balonikiem.

Na żelaznym balkonie 

Łbem na dół wisi zając, 

Łąkę przewróconą 

Jeszcze oglądając.

Pan w spodniach, ale boso, 

Na drugi balkon wyszedł, 

Ziewa, patrzy na niebo,

Szelki mu z tyłu wiszą. 

Chaplin, z dykty wycięty, 

Krzywo stoi przed kinem. 

Przejechał na rowerze 

Policjant z karabinem.

Na potłuczonej szybie 

Sklepu z konfekcją „Lolo” 

Widać kawałek gazety: 

Litery IDEOLO...

Widać blachę z napisem: 

Golenie 20 gr. 

Strzyżenie 40 gr. 

Manikir 60 gr. 

Przeleciała taksówka, 

Podskakując w pędzie, 

Jedzie gruby z wędką, 

Ryby łowić będzie.

Z piwnicy wędliniarza 

Gorąca para wali,

Panna patrzy przed siebie 

I papierosa pali.

VIII

Nocą - tylko w kasach kolejowych 

Beznamiętnie

Ciurkające, 

Zaspane, 

A w szulerniach gejzerem gorączkowym, 

A w burdelach - nieodżałowane,

Na dancingach - syczące szampanem, 

Wytrysnęły z brzaskiem dnia - kipiące, 

Zapienione, robaczywe pieniądze.

Z portmonetek, szuflad, kieszeni 

Do kieszeni, szuflad, portmonetek, 

Za chleb, za tramwaj, za gazetę,

Za lekarstwo, za szpinak, za siennik, 

Do kas i z kas,

Za wóz i przewóz,

Do miasteczka z miasteczka, 

Do województw z województw, 

Za mleko, za gaz,

Za zwierzęta, za las,

Do banków, straganów, sklepików i kas

I z kas, i z banków, straganów, sklepików, 

Do kelnerów, lekarzy, oficerów, rzeźników 

I znów do lekarzy, rzeźników, kelnerów,

Od zdunów, monterów, do stolarzy, szoferów, 

Za kurs, za stół za golenie, za drut,

Za sól, za ząb, za cegłę, za but,

Od ślusarza do księdza, od księdza do szklarza, 

Od szklarza do szewca i znów do ślusarza

I znów 

I znów

I jeszcze raz.

Za bilet, za nóż, za wodę, za gaz,

Za armatę, musztardę, podkowę, protekcję, 

Za ślub, za grób, za schab, za lekcję,

Za klej, za klamkę, za klops, za kliszę, 

Za papier, na którym te wiersze piszę, 

Za pióro, atrament, za czcionki, za druk, 

Za bombę, za śledzia, za radio, za bruk, 

I poecie - za dar, za nazwisko, za czas,

I wszystkim za wszystko, z kieszeni do kas 

I z kas do kieszeni, na wszystkie strony,

Rozdrobnione na grosze, spęczniałe w miliony, 

Labiryntem i mrowiem, kołowrotem splątanym, 

Chaosem kierunków i linii pijanych,

Buchające i schnące, znikające, rosnące 

Zakrążyły diabelsko robaczywe pieniądze. 

Adiutanci poczynań i działań, i dziejów, 

Atakują Verdun, atakują Pociejów,

Płyną na Celebes transatlantykiem 

I płyną rynsztokiem ulicy Dzikiej. 

Bułka - grosz,

Wojna - miliard: 

Cyk !

Buch! 

Zgierz: 

Asyria. 

„Silni jednością, 

Silni wolą

Czuj Duch”: 

IDE 

OLO. 

Wije się złoty Lewiatan zły,

W srebrne szczury, wijąc się, zmienia, 

Drobnieje w bilon pcheł i wszy,

I znowu w szczury zrastają się pchły, 

Grosze i wszy srebrzeją w kieszeniach 

I znów wypełzają szczurami szaremi, 

Za nami, przed nami, biegają po ziemi,

I jak papier wyschnięty, szeleszczą, szurają 

I znów się w złotego potwora zlewają,

Co płodzi się, ciekąc przez sioła i miasta, 

Rozłazi się w pędzie, rozpada i zrasta,

I krąży, miliardząc, od biesa do czorta,

Od czorta do diabła, rozpłodem łapczywym, 

I ciągnie, i wre trędowata eskorta,

Skacze i plącze się konwój parszywy.

IX

Jadą ze wsi wozy 

Aprowizacyjne, 

Jadą na wieś wozy Asenizacyjne. 

Przy rogatce się minęły 

Pod szlabanem,

Jak kareta ślubna z karawanem. 

Przyjechała na targ zielenizna, 

Przyjechał nawóz na pole,

I zaczęła nowy dzień ojczyzna, 

Żeby pełnić posłannictwo dziejowe 

I odegrać historyczną

Rolę. 

X

Rozmyślając głęboko nad rolą 

Dziennikarze szybko pisali:

ideolo - ideolo - ideolo -

A tancerzy w hucznej sali 

Jeszcze ciągle diabli brali

diabli brali

diabli brali. 

A już ludzie pracy wstali:

W rzeźniach bydło zabijali, 

Karabiny nabijali, 

Interesy ubijali,

Wrogom zęby wybijali, 

Wrogom czaszki rozbijali 

I do krzyża przybijali, 

Na stalowy pal wbijali

I do grosza grosz zbijali 

I banknoty odbijali: 

Odbijali, odbijali:

Precz z niedolą! Precz z niewolą! 

Nad poziomy! w lot i w polot! 

Czas uderzyć w czynów stal!

Ideolo - ideolo -

Udał się ten piękny bal! 

Ideolo - ideolo -

Czynem! duchem! wiarą! wolą! 

Hej do walki! zniszczyć nędzę! 

Kupą, kupą ku potędze! 

Czynu! czynu! nic po słowie! 

Ducha! ducha! więc po głowie 

I kolbami, i salwami

Ka 

Ra 

Bino 

Wymi ! 

Raz! 

Dwa! 

Hurra, panowie! 

Ducha, panowie ! 

Czynu, panowie! 

Raz! Dwa! Solo! Solo!

Z panną Tiutką graf Ramolo! 

Hop! siup! W dziejowej skali,

- ali, - ali, - ali, - ali,

i zecerzy w całym państwie 

Czcionki gigant układali: 

IDEOLO, IDEOLO

Ideolo ideali

Lari fari lafirindia 

Udibidibindia, udibindia!

Da mi! da mi! z Olą Tolo 

Barszczyk piją, wódę golą,

A maszyna wali, wali: 

IDEOLO, IDEOLO 

Malo malo solo solo 

malo solo malo brawo!

Kawa z rumem, koniak z kawą, 

Piękny Dusio z panią Violą 

Pod schodami się certolą

I wesoło na bulwarze 

Pokrzykują gazeciarze:

„Wielki bal z dziejową rolą! 

„Dzisiaj strrraszne ideolo! 

„Kurr Stołeczny Fioletowy! 

„Kurr dzisiejszy; Kurr dziejowy! 

„Ideolu za dziesięć groo!...

„Bal w Operze ! Katastroooo! 

„Kurr Poranny z opisami!” 

Kurrdesz grzmi nad kurdeszami!

XI

Płynie na czcionki drukarska farba: 

IDE

OLO 

„Ile rebarbar?” 

Karna

Kadra 

Ducha 

Czynu

„Proszę za dziesięć groszy kminu” 

Miecz

Krzyż 

Duch 

Dziejów

„Proszę za dziesięć groszy kleju” 

Ducha

Dziejów 

Karne 

Kadry

„Proszę za dziesięć groszy musztardy” 

Czerep rubaszny

Paw narodów

„Proszę za dziesięć groszy lodów” 

Jeden

Tylko 

Jeden 

Cud -

- „Ober, jeszcze butelkę na lód!”

I bac! bac!

I plac opustoszał,

I do bramy wloką truposza. 

I bac, bac ! zza rogu, z sieni, 

I w bruk, w bruk tętniącemi 

Kopytami bac po głowie

Ka 

Wa 

Le 

Ryjskiemi ! 

Raz!

Dwa !

Hurra, panowie! 

Mało, panowie!

Brawo, panowie! 

I bac, bac!

Słońce na ziemi! 

Człowiek na ziemi!

I krew na ziemi! 

I bac jazz!

I gra orkiestra

Z czterech rogów 

Z czterech estrad 

Z czterech rogów 

IDE

OLO 

A tancerzy diabli biorą!

Bo patrzcie! patrzcie, jaka sensacja! 

Brawo dyrekcja! Co za atrakcja! 

Gąsienicą hipopotamową,

Glistą, na miarę przedpotopową, 

Na salę wpełza tłusty Jaszczur, 

Czołg złotociekły, forsiasty praszczur: 

Szczurząc i wsząc, i pchląc wspaniale; 

Książę Karnawał wjeżdża na salę! 

Tajniaki z tyłu, tajniaki na przedzie, 

Mlaskiem, człapem, wijąc się, jedzie, 

Pełznie smoczysko - a na nim okrakiem

Goła, w pończochach, w cylinderku na bakier, 

Z paznokciami purpurowymi,

Z wymionami malowanymi,

Z szmaragdowym monoklem w oku, 

Z neonową reklamą w kroku, 

Skrzecząc szlagiera:

„Komu dziś dać? 

Komu dziś dać?

Komu dziś dać!” 

Wierzga na gęstym pieniężnym potoku 

Promieniejąca K.... Mać!

I nagle - kotłującym ściskiem 

Rzuciła się sala z piskiem, wizgiem! 

Pianą zieloną pryska z pyska, 

Kopie, szarpie, krzesłami ciska, 

Tratuje, gryzie wściekłymi kłami, 

Nożami błyska, tłucze pałkami,

Na zakrwawionym śliskim parkiecie 

Tarza się, tapla się, dusi i gniecie, 

Mordem i smrodem pozycje zdobywa 

I z cielska potwora łapami wyrywa 

Złotą juchą ociekające

Wrące szczurami i wszami pieniądze 

I żre, i chłepce wydarte kawały;

Aż ryczy ze śmiechu 

Odwłok Wspaniały, 

Kipiący bezmiarem metalu,

I dalej się wije i tłuszczem obrasta 

I nonszalancko ogonem chlasta 

Największa atrakcja Balu!

I przyśpiewuje „Komu dziś dać? 

Komu dziś dać?

Komu dziś dać?'' 

Promieniejąca K.... - Mać

K.... - Mieć 

K.... - Brać ! 

„Jak bal, to bal! Maestro, wal! 

Grubasku, teraz solo!

O, IDEOL! O, IDEAL!

Takie małe, małe, słodkie IDEOLO!”

I gdy w strop szampitrem strzelił 

Metaliczny tusz kąpieli,

Ani się nie obejrzeli, 

Ani zdążył z żyrandziaka 

Mrugnąć tajniak na tajniaka -

Jak błyskawicowym zdjęciem, 

Foto‑ciosem, blasku cięciem 

Wszystkich wszyscy diabli wzięli

diabli wzięli 

diabli wzięli 

Aż ze śmiechu małpy spadły

Z zodiakalnej karuzeli. 

1936

Praca domowa

Na podstawie przykładów literackich scharakteryzuj społeczeństwo międzywojnia. Napisz na ten temat tekst liczący co najmniej 200 słów.

Materiały dodatkowe:

  • Andrzej Chruszczyński, U schyłku międzywojnia. Autentyzm literatury polskiej lat 1933‑1939, Warszawa 1987.

  • Karol Olejnik, Polska w okresie międzywojennym, Poznań 2019.

Wskazówki metodyczne

  • Uczniowie mogą wykorzystać multimedium „Film edukacyjny” do przygotowania się do lekcji powtórkowej.