Zdjęcie interaktywne przedstawia portret mężczyzny w sile wieku. Postać ukazuje lewy półprofil owalnej twarzy. Mężczyzna ma krótkie, gęste włosy zaczesane na prawą stronę. Jego czoło jest dość wysokie i lekko zmarszczone, a nos prosty. Ma ciemne, gęste brwi. Oczy mężczyzny są duże. Postać patrzy przed siebie. Ma wydatne usta. Jego policzki i podbródek są gładko ogolone. Opiera lewy łokieć o blat znajdujący się na wysokości pach mężczyzny. Jest ubrany w koszulę i marynarkę. 1. Jak się rodziła Polska niepodległa. Generał Barcz Juliusza Kadena-Bandrowskiego Juliusz Kaden-Bandrowski (1885 - 1944), pisarz i publicysta, ale także legionista i działacz społeczny, jest autorem powieści politycznej Generał Barcz, której akcja toczy się w pierwszym roku po odzyskaniu przez Polskę niepodległości. Utwór ukazuje konflikty polityczne i społecznych, z jakimi musiało się mierzyć młode państwo oraz trudy formowania nowej władzy. Powieść, drukowana w odcinkach w latach 1922 - 1923 roku, wywołała sprzeczne reakcje i polemiki. Choć pisarz wielokrotnie zaprzeczał, jakoby bohaterowie powieści byli wzorowani na konkretnych osobach, to jednak tytułowy Generał Barcz jest przez większość utożsamiany z postacią Józefa Piłsudskiego. Na fotografii od lewej: Kazimierz Sosnkowski, Kazimierz Świtalski, Juliusz Kaden-Bandrowski, Józef Piłsudski, Zygmunt Sulistrowski, Tadeusz Piskor, Bolesław Wieniawa-Długoszowski, zdjęcie wykonane pomiędzy 1914 a 1916, domena publiczna, Wikimedia Commons. Fotografia przedstawia siedmiu umundurowanych mężczyzn w sile wieku. Postaci stoją, ukazując twarze w całości. Patrzą w obiektyw. Pośrodku stoi mężczyzna o owalnej twarzy. Na głowie ma wojskową czapkę. Jego czoło jest osłonięte. Ma krzaczaste brwi, zmrużone oczy i szeroki nos. Jego wąsy są sumiaste. Zakłada ręce na plecy. W głębi stoi drewniana chata ze strzechą na dachu. Obok niej rośnie gęsto ulistnione drzewo. 2. Juliusz Kaden-Bandrowski Generał Barcz „– Bo co mamy?... Jeśli chodzi o osoby, o indywidualności (zaliczam siebie też do tego towarzystwa) – nic nie mamy. Niby w mojej branży kto? Barcz? Wiem, myślicie wszyscy o Barczu... Gdzie go macie? Płuży tam gdzieś światami. Krywult? Za wielki pan! Żaden z tamtych krywultowskich drabów nie stoi na czele mięsa i krwi ludu. Więc jeżeli nie o bladze mowa, nie o drożdżach, że gdzieś tam założone, kiedyś korek wysadzą... Jeżeli szczerze mówimy, tak po prostu – kawa na ława... Niby, jakie drożdże? My, – inteligencja? Za mało. Robotnik?... Dąbrowa podał się niedowierzająco naprzód, jakby coś obwąchiwał. – Chłopi?... – Twarz pułkownika wyrównała się zupełnie. Spojrzenie zawinęło wysoko pod zmiętą powiekę, a z rozszerzonych ust wywalił się na stół i na całe towarzystwo rubaszny śmiech. – I to wszystko w kupie, ma zdaniem Jabłońskiego, stanowić aparat brania za mordę. Być ojczyzną. Ja bym jeszcze rozumiał – Dąbrowa zwrócił się do Rybnickiego – żebyście mi pokazali pośle: To krzesło, kanapa, czy też jakaś wielka dziewucha... I po dawnemu, to jest ojczyzna, – powiedzcie! Żebym to widział na oczy. Ta dziewucha jest twoją ojczyzną, a ty jako pułkownik jesteś włosem na łydce tej dziewuchy, a szeregowiec jest na przykład molekułą. Ale nie widzę tej dziewuchy na razie!” Źródło: J. Kaden-Bandrowski, Generał Barcz, Konin 2018.

Ilustracja interaktywna przedstawia portret mężczyzny w sile wieku. Postać ukazuje lewy półprofil. Ma krótkie, rzadkie włosy i zakola. Wysokie czoło i prosty nos. Na starannie ostrzyżoną brodę i niewielkie wąsy. Jest ubrany w koszulę i marynarkę. Opis punktów znajdujących się na fotografii: 1. Codzienność w poezji Leopolda Staffa W 1918 roku Leopold Staff (1878-1957) był już uznanym poetą, wręcz klasykiem. Dzięki wierszom wydanym w tomiku Ścieżki polne (1919) stał się duchowym przywódcą Skamandrytów. Był to zbiór przełomowy zarówno w twórczości samego Staffa, jak i polskiej poezji w ogóle. W wierszach pisarz głosił pochwałę chłopskiej pracy, spraw codziennych, sytuacji i spraw zupełnie niepoetyckich, zwłaszcza dla artystów młodopolskich. 2. Leopold Staff Chleb Wiecznie tak samo jeszcze, jak za czasów Piasta,
Po łokcie umączone ręce dzierżąc w dzieży,
Zakwasem zaczyniony chleb ugniata świeży
Przejęta swym odwiecznym obrządkiem niewiasta.

Gdy wedle doświadczenia niechybnych probierzy,
Nazajutrz ugniot miary właściwej dorasta,
Pierzyną ciepłą kryje pulchne ciało ciasta,
Kędy cierpliwie pory wypieku doleży.

I uklepawszy w płaskie półkule miąższ miękki,
W gorący piec je wsuwa na długiej kociubie,
Skąd, roztaczając zapach kuszący i miły,

Wychodzą wnet pożywne razowe bochenki,
Brunatne i okrągłe – ku piekarki chlubie –
Jak widnokrąg zoranych pól, co chleb zrodziły. Źródło: Poezja polska 1914–1939. Antologia, Warszawa 1984, s. 73, z tomu Ścieżki polne.

Ilustracja interaktywna. Zdjęcie przedstawia sześcioro ludzi stojących na peronie. Są to osoby w sile wieku. Dwie kobiety są ubrane w futra. Na głowach mają okrągłe kapelusze. Mężczyźni noszą kapelusze. Są ubrani w płaszcze. Noszą okulary. Za ich plecami ukazany jest wagon pociągu. Opis punktów znajdujących się na zdjęciu: 1. „Zielono mam w głowie…”. Optymizm Skamandrytów Radość i pozytywną energię pierwszych lat po odzyskaniu przez Polskę niepodległości – pomimo społecznych niepokojów – najlepiej oddawała poezja Skamandrytów: Kazimierza Wierzyńskiego, Jana Lechonia, Juliana Tuwima, Jarosława Iwaszkiewicza i Antoniego Słonimskiego. Twórca, zwolniony z obowiązku głoszenia narodowo-wyzwoleńczych idei, mógł wreszcie pisać o codziennych sprawach, zwykłych ludziach i ich problemach. Mógł zejść z piedestału narodowego wieszcza i brać żywy udział w sprawach państwa, a także zwyczajnie – cieszyć się życiem. 2. Kazimierz Wierzyński Manifest szalony Precz z poezjami! Z duszą tromtadrata!
Niech żyją bzdurstwa, bujdy, banialuki!
Dosyć rozsądku! Wiwat, trans wariata!
Życie jest wszystkim! Nie ma żadnej sztuki!

Dosyć bezpłciowych, literackich stylów,
Form, psychologii, manier, problematów!
Dzisiaj pegazem: czwórka krokodylów,
Gryząca w pyskach swych orzechy światów!

(…) Dalej, Kolumbie! Odkrywaj Europę!
Jest trzeci między dwoma biegunami!
Świat się zamienił w kolosalną szopę
I wszystko chodzi do góry nogami!

Literatura kona w dzikich krzykach,
A tłum się śmieje, śmieje do rozpuku!
Kpy jakieś tango tańczą na pomnikach
I wieszczom wrzeszczą: terefere-kuku!

Pereł już nie chcą jeść wybredne świnie,
„Hop” krzyczy smarkacz, nim zrobi dwa kroki,
Miód z ptasim mlekiem w wodociągach płynie
I jeden ogon mają wszystkie sroki!

Szlag trafił wreszcie raz strachy na Lachy,
Jak trawa rośnie – słychać w całym mieście,
Ziarnkami grają ślepe kury w szachy
I Meksyk leży sobie w Budapeszcie! (…) Źródło: Poezja polska 1914–1939. Antologia, Warszawa 1984, s. 203.

Ilustracja interaktywna przedstawia portret starszego mężczyzny. Ukazany jest prawy półprofil mężczyzny. Jego włosy są rzadkie, krótkie, zaczesane do góry. Mężczyzna ma pociągłą twarz. Ma głęboko osadzone oczy. Patrzy w górę. Jego nos jest wydatny. Ubrany jest w garnitur, koszulę i krawat. Postać opiera prawą rękę o blat biurka. W prawej dłoni trzyma papieros. W tle ukazane są regały wypełnione książkami. Opis punktów znajdujących się na zdjęciu: 1. Julian Tuwim, Pogrzeb prezydenta W 1922 roku doszło do tragicznego zdarzenia – zamachu na pierwszego prezydenta RP Gabriela Narutowicza. Narutowicz, związany ze środowiskami lewicowymi, miał w Polsce wielu przeciwników. Po jego wyborze na prezydenta przez kraj przetoczyła się fala demonstracji. Dnia 16 grudnia 1922 r. w pałacu Towarzystwa Zachęty Sztuk Pięknych prezydent został zastrzelony przez niejakiego Eligiusza Niewiadomskiego (który potem został skazany na śmierć). W reakcji na to smutne wydarzenie Julian Tuwim napisał wiersz Pogrzeb prezydenta Narutowicza. Złożenie zwłok prezydenta Gabriela Narutowicza do grobu w katedrze św. Jana - 22 grudnia 1922. Źródło: Marek Ruszczyc, Strzały w Zachęcie, Warszawa, 1987, domena publiczna, Wikimedia Commons. Fotografia przedstawia uroczystości pogrzebowe. Na pierwszym planie ukazana jest trumna przykryta chorągwią z białym orłem. Po prawej stronie znajduje się otwór grobu. Wokół trumny stoją mężczyźni w różnym wieku. Są ubrani w ciemne płaszcze lub w mundury. W dłoniach trzymają kapelusze. W głębi, pośrodku stoi kapłan. Jest to dojrzały mężczyzna. 2. Julian Tuwim Pogrzeb prezydenta Narutowicza Krzyż mieliście na piersi, a brauning w kieszeni
Z Bogiem byli w sojuszu, a z mordercą w pakcie,
Wy, w chichocie zastygli, bladzi, przestraszeni,
Chodźcie, głupcy, do okien – i patrzcie! I patrzcie!

Z Belwederu na Zamek, tętnicą Warszawy,
Alejami, Nowym Światem, Krakowskim Przedmieściem,
Idzie kondukt żałobny, krepowy i krwawy:
Drugi raz Pan Prezydent jest dzisiaj na mieście.

Zimny, sztywny, zakryty chorągwią i kirem,
Jedzie Prezydent Martwy a wielki stokrotnie.
Nie odwracajcie oczu! Stać i patrzeć, zbiry!
Tak! Za karki was trzeba trzymać przy tym oknie!

Przez serce swe na wylot pogrzebem przeszyta,
Jak jego pierś kulami, niech widzi stolica
Twarze wasze, zbrodniarze – i niech Was przywita
Strasznym krzykiem milczenia żałobna ulica. Źródło: Poezja polska 1914–1939. Antologia, Warszawa 1984, s. 17.

Ilustracja interaktywna przedstawia mężczyznę w sile wieku. Postać ukazuje trzy czwarte owalnej twarzy. Mężczyzna obraca głowę lekko w swoją prawą stronę. Jego czoło jest gładkie i wysokie. Mężczyzna ma szeroki nos, uśmiecha się. Jego włosy są ciemne, zaczesane do góry. Ma on cienkie brwi i zwężone oczy. Patrzy przed siebie. Jego policzki i podbródek są gładko ogolone. Ma wąskie usta. Mężczyzna ubrany jest w koszulę, krawat i garnitur. Tło jest ciemne i jednolite. Opis punktów znajdujących się na zdjęciu: 1. Broniewski i rewolucja W latach dwudziestych coraz silniej zarysowuje się w polskiej poezji nurt rewolucyjny, reprezentowany przez twórców związanych ideowo z radykalną lewicą. Jej najwybitniejszym przedstawicielem był Władysław Broniewski (1897 - 1962), który – sam będąc działaczem politycznym i żołnierzem – również piórem chciał służyć walce o słuszną sprawę. Uważał, że poezja powinna być głosem ludzi pokrzywdzonych: proletariatu, wierzył w słuszność idei rewolucyjnych i komunistycznych. Był Broniewski w pewnym sensie spadkobiercą romantyków, ale idee niepodległościowe zastąpił ideami sprawiedliwości społecznej, budowy nowego, lepszego świata. 2. Władysław Broniewski Na śmierć rewolucjonisty A z tej celi pustej i chłodnej
Trzeba będzie niedługo odejść,
Jeszcze spojrzeć w niebo pogodne,
Jeszcze spojrzeć za siebie, w młodość.

Już za chwilę przyjdą żandarmi,
Wyprowadzą bez słowa z celi…
Trzeba umieć, jak żołnierz armii,
Iść spokojnie pod mur cytadeli.

Ach, umierać nie będzie ciężko,
Chociaż serce ma lat dwadzieścia –
Nie złamane codzienną klęską,
Dziesięć klęsk, dziesięć kul pomieści!

Bo jest życie piękniejsze, nowe,
I żyć warto, i umrzeć warto!
Trzeba nieść, jak chorągiew, głowę,
Świecić piersią kulami rozdartą,

Trzeba umieć umierać pięknie,
Patrzeć w lufy wzniesione śmiało!
Aż się podłe zadziwi i zlęknie,
Aż umilknie łoskot wystrzałów! Źródło: W. Broniewski, Wiersze i poematy, Łódź 1980, s. 63.

Ilustracja interaktywna przedstawia kolaż składający się z dwóch fotografii. Zdjęcie po prawej przedstawia starszego mężczyznę. Postać ukazuje półprofil pociągłej twarzy. Mężczyzna lekko pochyla głowę. Twarz mężczyzny jest pociągła. Ma on wysokie zmarszczone czoło. Włosy mężczyzny są siwe, przerzedzone i zaczesane na prawą stronę. Mężczyzna ma krzaczaste brwi i głęboko osadzone oczy. Patrzy na nas. Postać ma duży, szeroki nos i krótko ostrzyżone wąsy. Usta mężczyzny są wydatne. Ma on gładko ogolone policzki i podbródek. Ubrany jest w koszulę, marynarkę. Zdjęcie po lewej przedstawia młodego mężczyznę. Postać ukazuje trzy czwarte owalnej twarzy. Lekko pochyla głowę w swoją prawą stronę. Mężczyzna ma włosy krótko ostrzyżone, ciemne. Zaznaczone jest wyraźnie jego wysokie czoło. Ma ciemne brwi i głęboko osadzone oczy. Patrzy na nas. Nos jest szeroki, a usta wydatne. Mężczyzna ma dołek na podbródku. Jego szczęka jest kwadratowa. Ma gładko ogolone policzki i podbródek. Jest ubrany w koszulę i marynarkę. Na szyi ma krawat. Opis punktów znajdujących się na ilustracji: 1. Miasto-Masa-Maszyna. Manifest czołowego teoretyka Awangardy Krakowskiej Tadeusz Peipera (1891 - 1969) Miasto-masa-maszyna ukazał się na łamach „Zwrotnicy” w 1922 roku. Był przejawem fascynacji rozwojem technicznym i skokiem cywilizacyjnym po zakończeniu I wojny światowej. Tytułowe 3xM odtąd stało się znakiem rozpoznawczym tej grupy. Rozwijające się dynamicznie Miasto zostało uznane za swoiste dzieło sztuki i przestrzeń dla artystycznych działań. Masa – to masowy odbiorca, awangardziści jako pierwsi zauważyli narodziny kultury masowej. Fascynacja Maszyną, czyli takimi wynalazkami technicznymi jak kolej, telegraf czy samochód owocowała utworami opiewającymi ich doskonałość. W utworach awangardy pojawia się również klasa robotnicza, ale – co ciekawe – nie jako problem społeczny, ale jako obiekt podziwu i fascynacji. 2. Julian Przyboś Dynamo Rwany trybami maszyn, żarty piecami hut,
w żarzącej paszczy fabryk sprasowany zator
lud
ramię stopione w bólu w stal świdrów i dłut
wysmuknął
on, nabity męczarnią
akumulator.
(…)
Poezja polska 1914–1939. Antologia, Warszawa 1984, s. 389.

Ilustracja interaktywna przedstawia zdjęcie młodego mężczyzny. Postać ukazuje lewy półprofil pociągłej twarzy. Mężczyzna ma gładkie, wysokie czoło. Łysieje. Ma ciemne włosy gładko zaczesane do tyłu. Jego brwi są ciemne i gęste. Ma głęboko osadzone oczy. Patrzy przed siebie. Jego nos jest prosty, a usta wydatne. Ma gładko ogolone policzki i podbródek. Ubrany jest w garnitur, koszulę i krawat. Opis punktów znajdujących się na zdjęciu: 1. Chłopska bieda w Róży Jarosława Iwaszkiewicza Opowiadanie Jarosława Iwaszkiewicza (1894 - 1980) Róża napisane w 1936 r. to historia wiejskiej kobiety, która po latach pracy „na służbie” w mieście wraca na wieś i kupuje sobie męża. Pisarz ukazuje biedę, jaka panowała ówcześnie na polskiej wsi i wynikającą z niej chciwość i bezwzględność chłopów. Bohaterowie za pieniądze są w stanie oddać wszystko: miłość, godność, młodość. 2. Jarosław Iwaszkiewicz Róża „Dawno już Róża nie odwiedzała Zagródki, lat może sześć albo i więcej. A już dwanaście minęło, kiedy wyjechała na służbę do Warszawy. Pisywała także rzadko i matka odzwyczaiła się od myśli o jej istnieniu, i żyła sobie, jak tam Bóg dał. Pólka kawałek, jaki miała, oddawała w dzierżawę chłopom, w ogrodzie sadziła kartofle i wynajmowała się do roboty to tu, to ówdzie. Ogrodnik z Lutomska założył parę lat temu szkółkę drzewek i takie różne tam kwiaty; do niego głównie chodziła i grosz po groszu przynosiła. Starczyło to jej na życie, niczego więcej nie chciała. Powrót Róży był katastrofą”. Źródło: J. Iwaszkiewicz, Róża, [w:] Panny z Wilka, Warszawa 1979, s. 111.

Ilustracja interaktywna przedstawia portret dojrzałego mężczyzny. Postać ukazuje trzy czwarte owalnej twarzy. Mężczyzna obraca głowę lekko w swoją lewą stronę. Ma krótkie, gęste, ciemne włosy zaczesane na prawą stronę. Jego czoło jest dość wysokie i lekko zmarszczone. Ma ciemne, gęste brwi. Oczy mężczyzny są duże. Postać patrzy na nas. Mężczyzna ma nos duży i prosty. Jego wąsy są krótko ostrzyżone. Ma zaciśnięte usta. Jego policzki i podbródek są gładko ogolone. Jest ubrany w koszulę i marynarkę. Opis punktów znajdujących się na zdjęciu: 1. Publicystyka społeczna Tadeusza Boya-Żeleńskiego „Publicystyka społeczna Boya objęła zasięgiem trzy zespoły zagadnień, sygnowane tytułami trzech kolejnych książek: reforma prawa małżeńskiego (Dziewice konsystorskie), regulacja przyrostu naturalnego i stosunek prawa do przerywania ciąży (Piekło kobiet) oraz supremacja kleru i ofensywa świadomości klerykalnej (Nasi okupanci). (…) Dziesięć lat niepodległości nie zmieniło faktu kłopotliwego dziedzictwa zaborowego i mimo powstania jednolitego organizmu państwowego, każdy z byłych zaborów dysponował innym ustawodawstwem”. Tadeusz Żeleński (Boy), Reflektorem w mrok, Warszawa 1978, wstęp A. Z. Makowieckiego, s. 9. 2. Walka o reformę seksualną „(…) Chcesz wiedzieć, co to jest reforma seksualna? Spojrzyj dookoła siebie. Życie przeprowadza ją co dzień. Sam powiedz, czy podobne jest do tego, jakie było przed kilkunasty laty? Idź na plażę, do kawiarni, spójrz na taniec, na strój kobiecy, posłuchaj rozmów. (…) Zatem zwycięstwo nowych form życia, sielanka? No… niezupełnie. Bo oto ulice wciąż pełne są prostytutek szczutych przez tajną policję, która równocześnie z nich żyje. Wciąż zachodzą jeszcze do domów publicznych bogobojni młodzieńcy, szanujący dziewiczą cześć swej narzeczonej i w rezultacie często dokumentujący ten szacunek wniesioną w małżeństwo chorobą weneryczną. Wciąż zdarza się, że bezdomna dziewczyna dusi dziecko i idzie przed sąd przysięgłych, w którym może zasiadać jej uwodziciel, ale w którym nie ma ani jednej kobiety”. Źródło: Tadeusz Żeleński (Boy), Reflektorem w mrok, Warszawa 1978, s. 365-366.

Ilustracja interaktywna przedstawia portret kobiety w sile wieku. Postać ukazuje trzy czwarte owalnej twarzy. Kobieta obraca głowę w swoją prawą stronę. Ma ona półdługie, pofalowane włosy. Są one starannie ułożone wokół twarzy. Grzywka zakrywa czoło. Jej oczy są duże, okalają je od góry wyraziste brwi. Kobieta spogląda w prawo. Jej nos jest długi i prosty. Ma wąskie, uszminkowane usta. Na jej szyi wiszą długie korale. Opis punktów znajdujących się na fotografii: 1. Przekrój polskiego społeczeństwa w Granicy Zofii Nałkowskiej Bohaterowie powieści Zofii Nałkowskiej (1884 - 1954) reprezentują różne warstwy społeczne, przez co w jej utworach można zobaczyć cały przekrój polskiego społeczeństwa: podupadającą arystokrację, bogacące się mieszczaństwo, ubogich chłopów, wyzyskiwaną klasę pracującą i skorumpowanych polityków. Historia kariery i upadku Zenona Ziembiewicza, będąca główną osią fabularną Granicy (1936), pozwalała na ukazanie wielu problemów i konfliktów społecznych, z jakimi borykała się II Rzeczpospolita., 2. Zofia Nałkowska Granica „Pani Cecylia powiedziała surowo, że jej zdaniem służąca to jest taki sam człowiek jak każdy inny. Pamiętała tę prawdę z czasów pierwszego małżeństwa. Na to zgodziły się zasadniczo wszystkie panie.
„Taki sam człowiek, naturalnie” – powtórzyły jedna po drugiej, ale coraz ciszej, jakby stopniowo ogarnięte zastanowieniem. Elżbieta wiedziała, że kłamią. Służąca to jest zupełnie inne stworzenie, wcale nie takie samo jak każdy człowiek. Wystarczy powiedzieć: „panna Marianna” – i już można się śmiać. Dla niej są osobne schody, wąskie, ciemne i strome – i temu nikt się nie dziwi, chociaż tamtędy właśnie nosi się kosz z mięsem i jarzynami i kubły węgla z piwnicy. Nikt się nie dziwi, że gdy wszyscy zasiadają do nakrytego stołu, służąca je sama w kuchni. Naturalne to jest, że je wszystko zimne, gdy już wystygło w jadalni. Że je taką ilość i takie kawałki, jakie jej wydzielą w pokoju. Na przykład z kury może przez całe życie ani razu nie spróbować piersi, a z zająca zawsze dostaje przednią łapę. Jednakże pani Gorońska, zamieszkująca połowę drugiego piętra w kamienicy pani Cecylii i płacąca komorne, zgłosiła taką poprawkę: „Pewnie, że to prawda. Ale jak mi się dzisiaj dziewczyna w niedzielę wystroi w suknię jedwabną, włoży lakierowane pantofle i jeszcze na głowę kapelusz, to to przecież nie ma najmniejszego sensu”. Chuda osoba w wyleniałych skunksach podjęła z irytacją: „Takiej to ja powiadam od razu, żeby mi się zabierała szukać sobie innego miejsca, bo ja potrzebuję służącej do tego, żeby robiła, nie do tego, żeby się stroiła lepiej niż ja i żeby chodziła na spacery z żołnierzami”. Temu każda z pań musiała przyznać słuszność, nawet milczenie pani Cecylii – tym razem oznaczało zgodę”. Z. Nałkowska, Granica, Wrocław Ossolineum, 2018.

Ilustracja interaktywna przedstawia portret mężczyzny w sile wieku. Postać ukazuje prawy półprofil owalnej twarzy. Mężczyzna obraca głowę lekko w swoją lewą stronę. Jego czoło jest dość wysokie i lekko zmarszczone, z niewielkimi zakolami. Ma krótkie, ciemne włosy zaczesane do tyłu. Ma jasne, rzadkie brwi. Powieki lekko opadają na oczy mężczyzny. Postać patrzy przed siebie. Mężczyzna ma prosty i wąski nos. Ma wąskie usta. Jego policzki i podbródek są gładko ogolone. Jest ubrany w koszulę i marynarkę. Lewy łokieć opiera o podłokietnik ozdobnego fotela, na którym siedzi. W dłoni trzyma zapalony papieros. Prawą rękę opiera o udo prawej nogi, która leży na lewej. Opis punktów znajdujących się na zdjęciu: 1. Kariera Nikodema Dyzmy Tadeusza Dołęgi-Mostowicza jako satyra na Polskę międzywojenną Obrazy Polski międzywojennej znajdziemy również w literaturze popularnej tego okresu, m.in. w powieściach Tadeusza Dołęgi-Mostowicza, jak Doktor Murek czy Kariera Nikodema Dyzmy. Ta ostania powieść, wielokrotnie ekranizowana, jest przykładem niezwykle trafionej satyry na relacje społeczne panujące w Polsce w latach trzydziestych, a postać tytułowego Dyzmy weszła na stałe w obieg kultury jako synonim niewykształconego prostaka, który dzięki sprytowi i cwaniactwu robi zawrotną karierę w kręgach władzy. Choć Dyzma jest postacią fikcyjną (w niektórych bohaterach powieści można doszukać się realnych postaci), to powieść doskonale odzwierciedla zepsucie i demoralizację polskich elit., 2. Tadeusz Dołęga-Mostowicz Kariera Nikodema Dyzmy „Przed podjazdem stał oryginalny zaprzęg, rodzaj eleganckiej biedki na dwóch kołach z parą gniadych w lejc. Usadowili się wygodnie na miękkich poduszkach i Kunicki strzelił z bata. Konie ruszyły ostrym kłusem.
– Co, ładne szkapiny? – zmrużył oko Kunicki. – Kupiłem tę parkę na wystawie rolniczej w Lublinie. Złoty medal! Co?
Istotnie, gniade szły jak lalki i Dyzma przyznał, że są wspaniałe.
– Najpierw pokażę panu moje ministerstwo kolei – mówił Kunicki. – Dwadzieścia dwa kilometry toru z dwoma rozgałęzieniami, pojedziemy do pierwszego, w moim lesie. Skręcił z klonowej alei i miękką gruntową drogą jechali dobre pół godziny wśród gęstych łanów dojrzałego żyta. W powietrzu panowała cisza, lecz upał nie był dokuczliwy.
– Ładne urodzaje – rzekł Dyzma.
– Tak, panie, tak – odparł smutno Kunicki – za dobre, za ładne, niestety. Nikodem roześmiał się.
– Tak to pan powiedział, jakby to pana martwiło.
– A co pan sądzi? – zdziwił się Kunicki. – Przecie to klęska dla rolnictwa. Dyzma chciał powiedzieć, że tego nie rozumie, ale ugryzł się w język. Lepiej być ostrożnym.
– Klęska – powtórzył Kunicki – ceny lecą na łeb, na szyję. Za dwa miesiące będziemy sprzedawali za psie poszycie. Klęska urodzaju, panie drogi.
„Aha! – pomyślał Dyzma – widzisz, kto by to przypuszczał. Ale najlepszy sposób to jak najmniej gadać albo, broń Boże, wypytywać”! – No, to zrozumiałe – rzekł głośno – tylko ja nie sądzę, żeby miało być tak źle, jak pan przepowiada.
Zamilkł; przyszło mu do głowy, że jednak trzeba coś dodać, żeby nie wyglądać na naiwnego. Toteż powiedział, ot tak, na wszelki wypadek:
– Zboże podrożeje.
– Ba, jedynie w tym wypadku, jeżeli rząd zacznie magazynować zboże.
– A kto panu powiedział, że nie zacznie⁈
– Co pan mówi⁈ – podskoczył Kunicki. Dyzma przestraszył się, że palnął jakieś kapitalne głupstwo, ale wnet się uspokoił, gdyż jego towarzyszowi aż zaświeciły się oczy. – Królu złoty! Co pan mówi? Czy to już postanowione?
– Na razie projekt…
– Kochany panie Nikodemie! Ależ to genialna myśl! Genialna! Obowiązkiem rządu jest ratowanie rolnictwa, przecie, na miły Bóg, cały dobrobyt kraju opiera się na rolnictwie. Do diabła, u nas jest po prostu jakaś mania przerabiania struktury gospodarczej kraju! Przecie Polska liczy siedemdziesiąt procent rolników! Siedemdziesiąt procent! Nie przemysł, nie kopalnie, nie handel, lecz właśnie rolnictwo, produkty rolne, zwierzęce i drzewne – to jest podstawa wszystkiego. Dobrobyt rolnika to dobrobyt wszystkich – i fabrykanta, i kupca, i robotnika! Panie Dyzma, powinien pan, to pański święty obowiązek wobec ojczyzny, wyzyskać wszystkie swoje wpływy w rządzie, żeby przeforsować ten genialny projekt! Żeby rząd skupił całą nadwyżkę! Boże! Samo Koborowo z folwarkami… Zaczął w myśli obliczać ewentualny zysk, gdy Dyzma powiedział:
– Rozchodzi się tylko o pieniądze. Nie ma pieniędzy.
– Pieniędzy, pieniędzy? – zaperzył się Kunicki. – To jest drobiazg, to jest niepoważna przeszkoda. Przecie państwo może wypuścić obligacje. Obligacje zbożowe choćby na sto milionów złotych. Płacić obligacjami i koniec. Oczywiście, oprocentowanymi, przypuśćmy na pięć od sta, nawet cztery od sta. Uważa pan? Powiedzmy sześcioletnie. A przecie, do pioruna, w ciągu sześciu lat musi przyjść dobra koniunktura co najmniej dwa razy. Wówczas sprzedaje się cały zapas zagranicy i jest świetny interes. Uważa pan? A korzyści ogromne: primo, uratowanie cen, secundo, wzmożenie obrotów, bo obligacje muszą być, oczywiście, bezimienne. Przecie w ten sposób państwo wstrzyknie na rynek wewnętrzny nowych sto milionów, a to już suma, która wpłynie zbawiennie na naszą katastrofalną ciasnotę gotówkową. Królu złoty! Powinien pan o tym koniecznie pogadać z ministrem Jaszuńskim.
– Mówiliśmy już z nim wiele na ten temat i kto wie… Urwał, a jednocześnie pomyślał: „To mocny łeb, niech tego starego diabli wezmą. Taki to i ministrem hyba mógłby zostać!” Kunicki nie ustawał w rozważaniu kwestii”. T. Dołęga-Mostowicz, Kariera Nikodema Dyzmy, Warszawa 2000.

Ilustracja interaktywna przedstawia kolaż składający się z dwóch fotografii. Zdjęcie po prawej przedstawia portret młodego mężczyzny. Postać ukazuje lewy półprofil owalnej twarzy. Mężczyzna lekko pochyla głowę. Jego czoło jest dość wysokie. Ma krótkie, ciemne włosy zaczesane na lewą stronę. Ma ciemne, wąskie brwi. Jego oczy są zwężone. Postać patrzy w prawą stronę. Mężczyzna ma prosty nos o zaokrąglonym czubku. Ma wydatne usta. Jego policzki i podbródek są gładko ogolone. Jest ubrany w koszulę. Na szyi ma zawiązany krawat. Zdjęcie po lewej przedstawia mężczyznę w sile wieku. Postać ukazuje trzy czwarte owalnej twarzy. po Mężczyzna obraca głowę lekko w swoją prawą stronę. Jego czoło jest gładkie i wysokie. Mężczyzna ma szeroki nos, uśmiecha się. Jego włosy są ciemne, zaczesane do góry. Ma on cienkie brwi i zwężone oczy. Patrzy przed siebie. Jego policzki i podbródek są gładko ogolone. Ma wąskie usta. Mężczyzna ubrany jest w koszulę, krawat i garnitur. Tło jest ciemne i jednolite. Opis punktów znajdujących się na ilustracji: 1. Katastrofizm awangardzistów i Broniewskiego Lata trzydzieste, poprzedzające wybuch II wojny światowej, to czas kryzysu ekonomicznego, narastających ruchów antysemickich i rosnącego w siłę faszyzmu. Ponure nastroje znalazły odzwierciedlenie w literaturze tamtego okresu, między innymi w wierszach poetów awangardy i Władysława Broniewskiego, pełnych przeczuć nadchodzącej katastrofy., 2. Józef Czechowicz żal głowę która siwieje a świeci jak świecznik
kiedy srebrne pasemka wiatrów przefruwają
niosę po dnach uliczek
jaskółki nadrzeczne
świergocą to mało idźże

tak chodzić tak oglądać sceny sny festyny
roztrzaskane szybki synagog
płomień połykający grube statków liny
płomień miłości
nagość

tak wysłuchiwać ryku głodnych ludów
a to jest inny głos niż ludzi głodnych płacz
zniża się wieczór świata tego
nozdrza wietrzą czerwony udój
z potopu gorącego
zapytamy się wzajem kto zacz

rozmnożony cudownie na wszystkich nas
będę strzelał do siebie i marł wielokrotnie
ja gdym z pługiem do bruzdy przywarł
ja przy foliałach jurysta
zakrztuszony wołaniem gaz
ja śpiąca pośród jaskrów
i dziecko w żywej pochodni
i bombą trafiony w stallach
i powieszony podpalacz
ja czarny krzyżyk na listach
o żniwa żniwa huku i blasków

czy zdąży kręta rzeka z braterskiej krwi odrdzawieć
nim się kolumny stolic znów podźwigną nade mną
naleci wtedy jaskółek zamieć
świśnie u głowy skrzydło poprzez ptasią ciemność
idźże idź dalej
Poezja polska 1914 - 1939. Antologia, Warszawa 1984. 3. Zdjęcie przedstawia mężczyznę w sile wieku. Postać ukazuje trzy czwarte owalnej twarzy. Mężczyzna obraca głowę lekko w swoją prawą stronę. Jego czoło jest gładkie i wysokie. Mężczyzna ma szeroki nos, uśmiecha się. Jego włosy są ciemne, zaczesane do góry. Ma on cienkie brwi i zwężone oczy. Patrzy przed siebie. Jego policzki i podbródek są gładko ogolone. Ma wąskie usta. Mężczyzna ubrany jest w koszulę, krawat i garnitur. Tło jest ciemne i jednolite. Władysław Broniewski Krzyk ostateczny Dzień głodu, ognia, powietrza i wojny
Z dziejowej rodzi się nocy.
Oto wołam, jak dawni prorocy,
Poeta w sercu swym wolny.

Głos mój – głos wiela wód,
Kiedy nadciąga zagłada.
Pędzą czterej na zachód i wschód.
Biada! Biada! Biada!

Biada wam, ufne swej mocy
Babilony drapaczy chmur.
Dzień straszny rodzi się z nocy.
Będzie głód, pożoga i mór.

Żyjąca, a już umarła,
nowe ukaże piekła
cywilizacja oślepła.
Niewiasta przybrana w szkarłat.

Groza narasta.
Gniewnie kroczy historia.
Spłoną miasta.
Runą laboratoria.

Słyszę nowych potopów przybór,
Słyszę tupot milionów nóg.
Do mnie należy wybór
I słów, i czynów, i dróg.

A ja stoję, w siebie nachylony,
Krzyczę, w mękę wplątany jak Ixion,
Nad rzekami przyszłych Babilonów
Spełniającą się Apokalipsę.

Lecz gdy dojmie mnie pościg odmętu
Głodem, ogniem, powietrzem i wojną,
Jak butelkę z tonącego okrętu,
Rzucę krzyk mój ostateczny: wolność! W. Broniewski, Wiersze i poematy, Łódź 1980.