SCENARIUSZ LEKCJI

Imię i nazwisko autora: Ewa Malinowska

Przedmiot: geografia

Temat zajęć: Procesy glebotwórcze

Grupa docelowa: III etap edukacyjny, liceum i technikum, zakres podstawowy, klasa I

Podstawa programowa

Cele kształcenia – wymagania ogólne

I. Wiedza geograficzna.

1. Poznawanie terminologii geograficznej.

3. Poznanie zróżnicowania środowiska geograficznego, głównych zjawisk i procesów geograficznych oraz ich uwarunkowań i konsekwencji.

II. Umiejętności i stosowanie wiedzy w praktyce.

3. Identyfikowanie    relacji    między    poszczególnymi    elementami środowiska geograficznego (przyrodniczego, społeczno‑gospodarczego i kulturowego).

4. Formułowanie   twierdzeń   o   podstawowych   prawidłowościach dotyczących funkcjonowania środowiska geograficznego.

III. Kształtowanie postaw.

1. Rozwijanie zainteresowań geograficznych, budzenie ciekawości świata.

2. Docenianie znaczenia wiedzy geograficznej w poznawaniu i kształtowaniu przestrzeni geograficznej.

Treści nauczania:

VI. Gleby: profil glebowy, przydatność rolnicza.

Uczeń:

1) przedstawia czynniki i przebieg głównych procesów glebotwórczych, w tym zachodzących na obszarze, na którym zlokalizowana jest szkoła.

Kształtowane kompetencje kluczowe:

  • kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji,

  • kompetencje matematyczne oraz kompetencje w zakresie nauk przyrodniczych, technologii i inżynierii,

  • kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się.

Cele operacyjne.

Uczeń:

  • dowiaduje się, czym jest proces glebotwórczy.

  • określa zależności pomiędzy czynnikami glebotwórczymi a procesami glebotwórczymi.

  • wyjaśnia budowę profilu oraz właściwości fizyczne i chemiczne gleb powstałych w wyniku różnych procesów glebotwórczych.

  • określa na podstawie budowy profilu glebowego ogólny przebieg procesu glebotwórczego.

Strategie nauczania: asocjacyjna, badawcza (problemowa)

Metody i techniki nauczania: blended learning/flipped classroom, IBSE, eksperymentalno‑obserwacyjna.

Formy zajęć: praca w grupach.

Środki dydaktyczne: e‑materiał, komputer, projektor multimedialny, tablety, zeszyt przedmiotowy, a w wariancie terenowym także kwasomierz polowy, ocet spirytusowy 10%, aparat fotograficzny.

Materiały pomocnicze:

  • Atlas gleb leśnych, lasy.gov.pl [online, dostęp 22.04.2020]

  • Uggla Hjalmar, Gleboznawstwo rolnicze, Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, Warszawa 1976.

  • Renata Bednarek, Zbigniew Prusinkiewicz, Urszula Pokojska, Helena Dziadowiec, Badania ekologiczno gleboznawcze, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2011.

PRZEBIEG LEKCJI (wariant terenowy)

Przed lekcją uczniowie podzieleni na grupy (liczebność grup określa nauczyciel),  w wytypowanych w pobliżu szkoły miejscu/miejscach rozpoznają komponenty środowiska, które mogą mieć wpływ na powstawanie gleb (formę rzeźby, typ utworów powierzchniowych, warunki wodne, pokrycie terenu i in.) i przebieg procesu glebotwórczego; w naturalnym lub sztucznym odsłonięciu albo w odkrywce glebowej określają układ i grubość poziomów glebowych, ich barwę oraz prowadzą proste pomiary (np. pomiar odczynu za pomocą kwasomierza polowego i obserwacja burzenia z octem jako wskaźnika obecności węglanu wapnia); dokonują opisu cech komponentów środowiska i notują wyniki pomiarów i obserwacji w zeszycie przedmiotowym, fotografują profil glebowy; w warunkach domowych zapoznają się ze wstępem i blokiem tekstowym e‑materiału.

Faza wprowadzająca

  • Przedstawienie celów lekcji.

  • Wprowadzenie w temat lekcji: jak powstaje gleba – pogadanka, pytania nauczyciela, odpowiedzi uczniów.

  • Zgłaszanie przez uczniów niezrozumiałych (nieznanych) terminów użytych w tekście e‑materiału – wyjaśnianie z udziałem wszystkich uczniów (nauczyciel uzupełnia treści).

Faza realizacyjna

  • Omówienie zasad wykonania zadania; zadaniem uczniów jest przedstawienie i zinterpretowanie wyników obserwacji terenowych.

  • Przedstawienie na forum klasy wyników obserwacji i pomiarów terenowych przez poszczególne grupy, ilustrowanych wykonanymi fotografiami.

  • Prezentacja uczniom animacji z e‑materiału w celu określenia przebiegu procesu glebotwórczego.

  • Omówienie przez nauczyciela przykładowych relacji pomiędzy czynnikami glebotwórczymi, procesami glebotwórczymi i właściwościami gleb.

  • Kilkuminutowa dyskusja w grupach, podczas której uczniowie na podstawie wyników przeprowadzonych obserwacji i pomiarów terenowych, określają możliwy przebieg procesu glebotwórczego, który doprowadził do wykształcenia obserwowanych w terenie gleb.

  • Prezentacja na forum klasy rezultatów pracy w grupach – po zakończeniu każdej prezentacji krótka dyskusja z udziałem wszystkich uczniów dotycząca omawianego przypadku.

  • Podsumowanie prezentowanych treści mające na celu określenie ogólnych prawidłowości wpływu czynników glebotwórczych na przebieg procesów glebotwórczych i właściwości gleb.

  • Prośba nauczyciela o wykonanie kilku wskazanych ćwiczeń z e‑materiału i przedstawienie rezultatów.

Faza podsumowująca

  • Podsumowanie i utrwalenie nowej wiedzy poprzez zadawanie pytań przez nauczyciela i udzielanie odpowiedzi przez uczniów.

  • Ocena aktywności i przypomnienie celów zajęć.

Praca domowa:

  • dokończenie ćwiczeń zawartych w e‑materiale,

  • zapoznanie się z pozostałymi informacjami w domu,

  • napisanie krótkiego tekstu dotyczącego wpływu procesów wietrzenia i humifikacji na powstawanie i właściwości gleb w miejscu nauki/zamieszkania na podstawie obserwacji i pomiarów terenowych uzupełnianych informacjami z e‑materiału i innych źródeł.

PRZEBIEG LEKCJI (wariant kameralny)

Faza wprowadzająca

  • Przedstawienie celów lekcji.

  • Wprowadzenie w temat lekcji: jak powstaje gleba – pogadanka, pytania nauczyciela, odpowiedzi uczniów.

  • Zgłaszanie przez uczniów niezrozumiałych (nieznanych) terminów użytych w tekście e‑materiału – wyjaśnianie z udziałem wszystkich uczniów (nauczyciel uzupełnia treści).

Faza realizacyjna

  • Podział uczniów na grupy (liczebność określa nauczyciel). Omówienie zasad wykonania zadania; zadaniem uczniów jest interpretacja informacji dotyczących budowy profilu glebowego i właściwości gleb.

  • Rozdanie uczniom materiałów zawierających: cechy komponentów środowiska, które mogą mieć wpływ na powstawanie gleb (forma rzeźby, rodzaj utworów powierzchniowych, warunki wodne, pokrycie terenu oraz wybrane właściwości; odczyn, zawartość węglanu wapnia), a także zdjęć profili glebowych i miejsc skąd zostały pobrane – źródłem danych może być Atlas gleb leśnych.

  • Prezentacja uczniom animacji z e‑materiału w celu określenia przebiegu procesu glebotwórczego.

  • Omówienie przez nauczyciela przykładowych relacji pomiędzy czynnikami glebotwórczymi, procesami glebotwórczymi i właściwościami gleb.

  • Kilkuminutowa dyskusja w grupach, podczas której uczniowie na podstawie dostarczonych przez nauczyciela danych, określają możliwy przebieg procesu glebotwórczego, który doprowadził do wykształcenia obserwowanych w terenie gleb.

  • Prezentacja na forum klasy rezultatów pracy w grupach – po zakończeniu każdej prezentacji krótka dyskusja z udziałem wszystkich uczniów dotycząca omawianego przypadku.

  • Podsumowanie prezentowanych treści mające na celu określenie ogólnych prawidłowości wpływu czynników glebotwórczych na przebieg procesów glebotwórczych i właściwości gleb.

  • Prośba nauczyciela o wykonanie kilku wskazanych ćwiczeń z e‑materiału i przedstawienie rezultatów.

Faza podsumowująca

  • Podsumowanie i utrwalenie nowej wiedzy poprzez zadawanie pytań przez nauczyciela i udzielanie odpowiedzi przez uczniów.

  • Ocena aktywności i przypomnienie celów zajęć.

Praca domowa

  • Dokończenie ćwiczeń zawartych w e‑materiale.

  • Zapoznaniu się z pozostałymi informacjami w domu.

  • Napisanie krótkiego tekstu dotyczącego wpływu procesów wietrzenia i humifikacji na powstawanie i właściwości gleb w wybranych warunkach środowiska (np. tereny wydmowe, tereny gliniastych równin, tereny lessowe, tereny wysokogórskie, doliny rzeczne itp.).

Wskazówki metodyczne opisujące różne zastosowania danego multimedium:

Animacja oraz grafiki zawarte w e‑materiałach mogą być wykorzystane podczas innych zróżnicowanych tematycznie lekcji dotyczących powstawania gleb. Znajdą one także zastosowanie podczas samodzielnej pracy ucznia w domu i w czasie lekcji mającej na celu powtórzenie materiału z bloku tematycznego dotyczącego pedosfery.