Dla nauczyciela
SCENARIUSZ LEKCJI
Imię i nazwisko autora: Ewa Malinowska
Przedmiot: geografia
Temat zajęć: Procesy glebotwórcze
Grupa docelowa: III etap edukacyjny, liceum i technikum, zakres podstawowy, klasa I
Podstawa programowa
Cele kształcenia – wymagania ogólne
I. Wiedza geograficzna.
1. Poznawanie terminologii geograficznej.
3. Poznanie zróżnicowania środowiska geograficznego, głównych zjawisk i procesów geograficznych oraz ich uwarunkowań i konsekwencji.
II. Umiejętności i stosowanie wiedzy w praktyce.
3. Identyfikowanie relacji między poszczególnymi elementami środowiska geograficznego (przyrodniczego, społeczno‑gospodarczego i kulturowego).
4. Formułowanie twierdzeń o podstawowych prawidłowościach dotyczących funkcjonowania środowiska geograficznego.
III. Kształtowanie postaw.
1. Rozwijanie zainteresowań geograficznych, budzenie ciekawości świata.
2. Docenianie znaczenia wiedzy geograficznej w poznawaniu i kształtowaniu przestrzeni geograficznej.
Treści nauczania:
VI. Gleby: profil glebowy, przydatność rolnicza.
Uczeń:
1) przedstawia czynniki i przebieg głównych procesów glebotwórczych, w tym zachodzących na obszarze, na którym zlokalizowana jest szkoła.
Kształtowane kompetencje kluczowe:
kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji,
kompetencje matematyczne oraz kompetencje w zakresie nauk przyrodniczych, technologii i inżynierii,
kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się.
Cele operacyjne.
Uczeń:
dowiaduje się, czym jest proces glebotwórczy.
określa zależności pomiędzy czynnikami glebotwórczymi a procesami glebotwórczymi.
wyjaśnia budowę profilu oraz właściwości fizyczne i chemiczne gleb powstałych w wyniku różnych procesów glebotwórczych.
określa na podstawie budowy profilu glebowego ogólny przebieg procesu glebotwórczego.
Strategie nauczania: asocjacyjna, badawcza (problemowa)
Metody i techniki nauczania: blended learning/flipped classroom, IBSE, eksperymentalno‑obserwacyjna.
Formy zajęć: praca w grupach.
Środki dydaktyczne: e‑materiał, komputer, projektor multimedialny, tablety, zeszyt przedmiotowy, a w wariancie terenowym także kwasomierz polowy, ocet spirytusowy 10%, aparat fotograficzny.
Materiały pomocnicze:
Atlas gleb leśnych, lasy.gov.pl [online, dostęp 22.04.2020]
Uggla Hjalmar, Gleboznawstwo rolnicze, Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, Warszawa 1976.
Renata Bednarek, Zbigniew Prusinkiewicz, Urszula Pokojska, Helena Dziadowiec, Badania ekologiczno gleboznawcze, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2011.
PRZEBIEG LEKCJI (wariant terenowy)
Przed lekcją uczniowie podzieleni na grupy (liczebność grup określa nauczyciel), w wytypowanych w pobliżu szkoły miejscu/miejscach rozpoznają komponenty środowiska, które mogą mieć wpływ na powstawanie gleb (formę rzeźby, typ utworów powierzchniowych, warunki wodne, pokrycie terenu i in.) i przebieg procesu glebotwórczego; w naturalnym lub sztucznym odsłonięciu albo w odkrywce glebowej określają układ i grubość poziomów glebowych, ich barwę oraz prowadzą proste pomiary (np. pomiar odczynu za pomocą kwasomierza polowego i obserwacja burzenia z octem jako wskaźnika obecności węglanu wapnia); dokonują opisu cech komponentów środowiska i notują wyniki pomiarów i obserwacji w zeszycie przedmiotowym, fotografują profil glebowy; w warunkach domowych zapoznają się ze wstępem i blokiem tekstowym e‑materiału.
Faza wprowadzająca
Przedstawienie celów lekcji.
Wprowadzenie w temat lekcji: jak powstaje gleba – pogadanka, pytania nauczyciela, odpowiedzi uczniów.
Zgłaszanie przez uczniów niezrozumiałych (nieznanych) terminów użytych w tekście e‑materiału – wyjaśnianie z udziałem wszystkich uczniów (nauczyciel uzupełnia treści).
Faza realizacyjna
Omówienie zasad wykonania zadania; zadaniem uczniów jest przedstawienie i zinterpretowanie wyników obserwacji terenowych.
Przedstawienie na forum klasy wyników obserwacji i pomiarów terenowych przez poszczególne grupy, ilustrowanych wykonanymi fotografiami.
Prezentacja uczniom animacji z e‑materiału w celu określenia przebiegu procesu glebotwórczego.
Omówienie przez nauczyciela przykładowych relacji pomiędzy czynnikami glebotwórczymi, procesami glebotwórczymi i właściwościami gleb.
Kilkuminutowa dyskusja w grupach, podczas której uczniowie na podstawie wyników przeprowadzonych obserwacji i pomiarów terenowych, określają możliwy przebieg procesu glebotwórczego, który doprowadził do wykształcenia obserwowanych w terenie gleb.
Prezentacja na forum klasy rezultatów pracy w grupach – po zakończeniu każdej prezentacji krótka dyskusja z udziałem wszystkich uczniów dotycząca omawianego przypadku.
Podsumowanie prezentowanych treści mające na celu określenie ogólnych prawidłowości wpływu czynników glebotwórczych na przebieg procesów glebotwórczych i właściwości gleb.
Prośba nauczyciela o wykonanie kilku wskazanych ćwiczeń z e‑materiału i przedstawienie rezultatów.
Faza podsumowująca
Podsumowanie i utrwalenie nowej wiedzy poprzez zadawanie pytań przez nauczyciela i udzielanie odpowiedzi przez uczniów.
Ocena aktywności i przypomnienie celów zajęć.
Praca domowa:
dokończenie ćwiczeń zawartych w e‑materiale,
zapoznanie się z pozostałymi informacjami w domu,
napisanie krótkiego tekstu dotyczącego wpływu procesów wietrzenia i humifikacji na powstawanie i właściwości gleb w miejscu nauki/zamieszkania na podstawie obserwacji i pomiarów terenowych uzupełnianych informacjami z e‑materiału i innych źródeł.
PRZEBIEG LEKCJI (wariant kameralny)
Faza wprowadzająca
Przedstawienie celów lekcji.
Wprowadzenie w temat lekcji: jak powstaje gleba – pogadanka, pytania nauczyciela, odpowiedzi uczniów.
Zgłaszanie przez uczniów niezrozumiałych (nieznanych) terminów użytych w tekście e‑materiału – wyjaśnianie z udziałem wszystkich uczniów (nauczyciel uzupełnia treści).
Faza realizacyjna
Podział uczniów na grupy (liczebność określa nauczyciel). Omówienie zasad wykonania zadania; zadaniem uczniów jest interpretacja informacji dotyczących budowy profilu glebowego i właściwości gleb.
Rozdanie uczniom materiałów zawierających: cechy komponentów środowiska, które mogą mieć wpływ na powstawanie gleb (forma rzeźby, rodzaj utworów powierzchniowych, warunki wodne, pokrycie terenu oraz wybrane właściwości; odczyn, zawartość węglanu wapnia), a także zdjęć profili glebowych i miejsc skąd zostały pobrane – źródłem danych może być Atlas gleb leśnych.
Prezentacja uczniom animacji z e‑materiału w celu określenia przebiegu procesu glebotwórczego.
Omówienie przez nauczyciela przykładowych relacji pomiędzy czynnikami glebotwórczymi, procesami glebotwórczymi i właściwościami gleb.
Kilkuminutowa dyskusja w grupach, podczas której uczniowie na podstawie dostarczonych przez nauczyciela danych, określają możliwy przebieg procesu glebotwórczego, który doprowadził do wykształcenia obserwowanych w terenie gleb.
Prezentacja na forum klasy rezultatów pracy w grupach – po zakończeniu każdej prezentacji krótka dyskusja z udziałem wszystkich uczniów dotycząca omawianego przypadku.
Podsumowanie prezentowanych treści mające na celu określenie ogólnych prawidłowości wpływu czynników glebotwórczych na przebieg procesów glebotwórczych i właściwości gleb.
Prośba nauczyciela o wykonanie kilku wskazanych ćwiczeń z e‑materiału i przedstawienie rezultatów.
Faza podsumowująca
Podsumowanie i utrwalenie nowej wiedzy poprzez zadawanie pytań przez nauczyciela i udzielanie odpowiedzi przez uczniów.
Ocena aktywności i przypomnienie celów zajęć.
Praca domowa
Dokończenie ćwiczeń zawartych w e‑materiale.
Zapoznaniu się z pozostałymi informacjami w domu.
Napisanie krótkiego tekstu dotyczącego wpływu procesów wietrzenia i humifikacji na powstawanie i właściwości gleb w wybranych warunkach środowiska (np. tereny wydmowe, tereny gliniastych równin, tereny lessowe, tereny wysokogórskie, doliny rzeczne itp.).
Wskazówki metodyczne opisujące różne zastosowania danego multimedium:
Animacja oraz grafiki zawarte w e‑materiałach mogą być wykorzystane podczas innych zróżnicowanych tematycznie lekcji dotyczących powstawania gleb. Znajdą one także zastosowanie podczas samodzielnej pracy ucznia w domu i w czasie lekcji mającej na celu powtórzenie materiału z bloku tematycznego dotyczącego pedosfery.