Autor: Joanna Oparek

Temat: Kamienie milowe powojennej historii polskiej literatury

Grupa docelowa:

Szkoła ponadpodstawowa, liceum ogólnokształcące, technikum, zakres podstawowy i rozszerzony

Podstawa programowa:

Kształtowane kompetencje kluczowe:

• kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji;

• kompetencje w zakresie wielojęzyczności;

• kompetencje cyfrowe;

• kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się;

• kompetencje obywatelskie;

• kompetencje w zakresie świadomości i ekspresji kulturalnej.

Cele lekcji. Uczeń:

• wymieni najważniejsze fakty w powojennej historii Polski;

• omówi znaczenie tych faktów dla polskiego życia literackiego;

• scharakteryzuje najważniejsze pokolenia literackie powojennej Polski;

• oceni wpływ historii na literaturę polską po II wojnie światowej.

Strategie nauczania:

• konstruktywizm;

• konektywizm.

Metody i techniki nauczania:

• ćwiczeń przedmiotowych;

• z użyciem komputera;

• metoda aktywizująca - spacer klasowy.

Formy pracy:

• praca indywidualna;

• praca w parach;

• praca w grupach;

• praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

• komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do internetu;

• zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale;

• tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda.

Przebieg lekcji

Przed lekcją:

1. Nauczyciel prosi uczniów o podzielenie się na zespoły i wybranie czterech wierszy podejmujących temat totalitaryzmu z tomów Czesława Miłosza Ocalenie i Tadeusza Różewicza Niepokój. Nauczyciel może zaznaczyć, że tom Ocalenie zaraz po decyzji Miłosza o pozostaniu na emigracji został usunięty z bibliotek.

Faza wprowadzająca:

1. Chętni uczniowie odczytują na głos wybrane wiersze, przygotowane w domu. Nauczyciel inicjuje rozmowę dotyczącą tematyki wybranych wierszy i znaczenia obu tomów dla polskiej literatury powojennej.

2. Nauczyciel udostępnia uczniom e‑materiał i wprowadza ich w temat lekcji, nawiązując do rozmowy o tomach Czesława Miłosza i Tadeusza Różewicza. Ustala również z uczniami cele lekcji i kryteria sukcesu.

3. Nauczyciel zdaje uczniom pytania sprawdzające ich stan wiedzy na temat książek podejmujących temat ideologii totalitarnej w okresie stalinizmu, a następnie przechodzi do sekcji „Przeczytaj”, zapowiadając rozwinięcie tematu.

Faza realizacyjna:

1. Uczniowie indywidualnie zapoznają się z treścią sekcji „Przeczytaj”. Następnie dzielą się na zespoły i opracowują notatki na temat literatury poszczególnych okresów prezentowanych w tej sekcji (skrótowa charakterystyka okresu i lista nazwisk reprezentatywnych autorów). Przedstawiciele zespołów odczytują notatki (chronologicznie).

2. Uczniowie przechodzą do sekcji „Linia chronologiczna” i wspólnie z nauczycielem wykonują polecenia 1 i 2.

3. Uczniowie przechodzą do sekcji „Sprawdź się” i wykonują indywidualnie ćwiczenia 1, 2, 3, 4. Następnie nauczyciel prosi wybranego ucznia o odczytanie na głos wiersza Bursy i zachęca pozostałych do dyskusji na temat wymowy utworu (ćwiczenie 5). Ćwiczenia 6 i 7 uczniowie wykonują indywidualnie. Wybrane osoby prezentują odpowiedzi, a nauczyciel ocenia.

Faza podsumowująca:

1. W ramach podsumowania uczniowie wykonują ćwiczenie 8. Nauczyciel daje uczniom czas na przemyślenie odpowiedzi, następnie prosi wybraną osobę o wypowiedź, a pozostałych uczniów o uzupełnienie. Nauczyciel prosi jednego z uczniów o zapisanie na tablicy wydarzeń, które zainicjowały pojawienie się nowych pokoleń, grup i zjawisk literackich.

2. Nauczyciel ponownie odczytuje temat lekcji i inicjuje krótką rozmowę na temat spełnienia kryteriów sukcesu.

3. Na zakończenie nauczyciel może zaproponować uczniom odczytanie na głos wiersza Adama Zagajewskiego Prawda z tomu Komunikat (debiutancki tom wydany w 1972).
   PRAWDA
   Wstań otwórz drzwi rozwiąż te sznury
   wyplącz się z sieci nerwów
   jesteś Jonaszem który trawi wieloryba
   Odmów podania ręki temu człowiekowi
   wyprostuj się osusz tampon języka
   wyjdź z tego kokonu rozgarnij te błony
   zaczerpnij najgłębsze warstwy powietrza
   i powoli pamiętając o regułach składni
   powiedz prawdę do tego służysz w lewej ręce
   trzymasz miłość a w prawej nienawiść
   Uczniowie omawiają swoje reakcje i uczucia po zapoznaniu się z wierszem.

4. Na zakończenie nauczyciel przytacza słowa Mariana Stali:
   na początku lat siedemdziesiątych ubiegłego wieku istniały takie środowiska, w których pojęcie prawdy nie wymagało definicji i wydawało się tak oczywiste i naturalne, jak oddychanie czystym powietrzem. Zarazem jednak warto przypomnieć, iż w roku 1972 prawda była w życiu zbiorowym (a więc także w kulturze) towarem deficytowym, trudno dostępnym, a nawet – nieosiągalnym. Krótko mówiąc (i posługując się metaforą z następnego tomu poety, Sklepów mięsnych): wiersz Zagajewskiego pochodzi „z czasów wielkiego głodu prawdy” i zapisuje bardzo szczególne i bardzo dotkliwe doświadczenie tamtych czasów.
   http://stronypoezji.pl/monografie/poeta‑i-prawda/

Praca domowa:

1. Zinterpretuj wiersz Prawda Adama Zagajewskiego. Zastanów się nad poetyckim manifestem autora w kontekście historycznym.

Materiały pomocnicze:

• Mieczysław Smoleń, Stalinizm, w: Encyklopedia Białych Plam, t. XVI, Radom 2005.

• Grażyna Pomian, Polska „Solidarności”, Instytut Literacki, Paryż 1982.

Wskazówki metodyczne

• Uczniowie mogą wykorzystać multimedium „Linia chronologiczna” do przygotowania się do lekcji powtórkowej.