Scenariusz zajęć

Autor: Anna Daniewicz, Krzysztof Błaszczak

Przedmiot: chemia

Temat: Czy dysocjacji elektrolitycznej ulegają tylko związki nieorganiczne?

Grupa docelowa: III etap edukacyjny, liceum, technikum, zakres podstawowy i rozszerzony; uczniowie III etapu edukacyjnego – kształcenie w zakresie podstawowym i rozszerzonym

Podstawa programowa:

Zakres podstawowy

VI. Reakcje w roztworach wodnych. Uczeń:

1) pisze równania dysocjacji elektrolitycznej związków nieorganicznych i organicznych z uwzględnieniem dysocjacji stopniowej.

Zakres rozszerzony

VI. Reakcje w roztworach wodnych. Uczeń:

1) pisze równania dysocjacji elektrolitycznej związków nieorganicznych i organicznych z uwzględnieniem dysocjacji stopniowej.

Kształtowane kompetencje kluczowe:

• kompetencje matematyczne oraz kompetencje w zakresie nauk przyrodniczych, technologii i inżynierii;

• kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji;

• kompetencje cyfrowe;

• kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się.

Cele operacyjne:

Uczeń:

• wymienia związki organiczne, które ulegają dysocjacji elektrolitycznej w roztworze;

• pisze równania dysocjacji elektrolitycznej związków organicznych;

• ocenia, jaki będzie odczyn roztworu konkretnych substancji organicznych;

• projektuje i wykonuje doświadczenie, którego wynik pozwoli udowodnić, które ze związków organicznych ulegają dysocjacji elektrolitycznej.

Strategia nauczania:

• asocjacyjna;

• problemowa.

Metody i techniki nauczania:

• dyskusja dydaktyczna;

• eksperyment uczniowski;

• analiza materiału źródłowego;

• burza mózgów;

• ćwiczenia uczniowskie;

• technika gadająca ściana;

• technika okienka informacyjnego;

• technika zdań podsumowujących

Formy zajęć:

• praca zbiorowa;

• praca w grupach;

• praca indywidualna.

Środki dydaktyczne:

• komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do Internetu/smartfony lub tablety;

• zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale;

• rzutnik multimedialny;

• tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda;

• podręczniki;

• aplikacja Kahoot! lub Quizizz.

Przebieg zajęć

Faza wstępna:

1. Zaciekawienie i dyskusja. Nauczyciel zadaje uczniom pytania, zaciekawiając tematem: czy zdarzyło wam się analizować etykietę wody mineralnej? Czy zauważyliście na niej listę różnych jonów wraz z ich zawartością? Jak myślicie, jaki proces odpowiada za obecność jonów w wodzie mineralnej? Jak myślicie, czy tylko związki nieorganiczne ulegają dysocjacji elektrolitycznej?

2. Rozpoznawanie wiedzy potocznej uczniów. Burza mózgów na temat dysocjacji elektrolitycznej związków organicznych.

3. Ustalenie celów lekcji. Nauczyciel podaje temat zajęć i wspólnie z uczniami ustala cele lekcji, które uczniowie zapisują w portfolio.

4. Zasady BHP. Nauczyciel zapoznaje uczniów z kartami charakterystyk substancji, jakie zostaną użyte w czasie lekcji.

Faza realizacyjna:

1. Nauczyciel dzieli uczniów na pięć grup, rozdaje arkusze papieru i mazaki. Zadaniem każdej z grup jest zaprojektowanie doświadczenia, w których sprawdzą czy wybrane związki organiczne ulegają dysocjacji elektrolitycznej. Wybrani uczniowie spośród siebie prezentują efekty pracy grupowej na forum z wykorzystaniem techniki gadająca ściana. Nauczyciel weryfikuje poprawność odpowiedzi.

2. Eksperyment chemiczny – „Badanie reakcji dysocjacji elektrolitycznej związków organicznych”. Uczniowie pracują w tych samych grupach, jak podczas wykonywania zadania poprzedniego. Nauczyciel rozdaje uczniom karty pracy. Nauczyciel przygotowuje różne rodzaje sprzętu, szkła laboratoryjnego, odczynniki chemiczne, a uczniowie wybierają to, co jest im niezbędne do przeprowadzenia eksperymentu. Uczniowie stawiają pytanie badawcze i hipotezę, przeprowadzają eksperyment wg instrukcji zapisanej w e‑materiale, obserwują zmiany, ustalają równania dysocjacji elektrolitycznych, wyciągają wnioski, zapisują wszystko w kartach pracy. Prowadzący monitoruje przebieg pracy podopiecznych, wyjaśnia ewentualnie niezrozumiałe kwestie i wątpliwości. Po wykonaniu eksperymentu chętni uczniowie z poszczególnych grup prezentują efekty pracy. Pozostali uczniowie weryfikują poprawność merytoryczną wypowiedzi uczniów.

3. Uczniowie samodzielnie pracują z audiobookiem – dysocjacja elektrolityczna w organizmach żywych. Uczniowie przygotowują indywidualną notatkę w formie okienka informacyjnego. Kartkę papieru w zeszycie uczniowie dzielą na $4$ części (poziom, pion lub po przekątnej). W pierwsze okienko uczniowie wpisują hasło, które ich interesuje. W drugim okienku podają definicję danego terminu (z różnych źródeł). W trzecie okienko wpisują metaforyczne znaczenie wyrazu, żart językowy, rebus itp. Ostatnie może mieć formę scenki komiksowej, dialogu, karykatury z zastosowaniem interesującego uczniów terminu. Chętni uczniowie prezentują swój pomysł na forum klasy.

4. Uczniowie samodzielnie sprawdzają swoją wiedzę wykonując ćwiczenia zawarte w e‑materiale w zakładce „Sprawdź się”.

Faza podsumowująca:

1. Nauczyciel sprawdza wiedzę uczniów zadając przykładowe pytania lub może lub może stworzyć quiz z wykorzystaniem aplikacji Kahoot! lub Quizizz z zastosowaniem smartfonów/tabletów. Przykładowe pytanie skierowane do uczniów:

• Które związki organiczne ulegają dysocjacji elektrolitycznej?

• Jaki będzie odczyn roztworów kwasów karboksylowych?

• Jaki będzie odczyn roztworu fenolu?

• Jaki będzie odczyn roztworu metanoaminy?

2. Jako podsumowanie lekcji nauczyciel może wykorzystać zdania do uzupełnienia, które uczniowie również zamieszczają w swoim portfolio:

• Przypomniałem/łam sobie, że...

• Czego dziś się nauczyłem/łam...

• Co było dla mnie łatwe...

• Co sprawiło mi trudność...

Praca domowa:

Uczniowie wykonują pozostałe ćwiczenia zawarte w zestawie ćwiczeń.

Wskazówki metodyczne opisujące różne zastosowania multimedium:

Audiobook może być wykorzystany przez uczniów podczas samodzielnej pracy na lekcji lub przed wykonaniem ćwiczeń dołączonych do medium. Medium może być również wykorzystane podczas odrabiania zadania domowego.

Materiały pomocnicze:

1. Polecenia podsumowujące (nauczyciel przed lekcją zapisuje je na niewielkich kartkach):

• Które związki organiczne ulegają dysocjacji elektrolitycznej?

• Jaki będzie odczyn roztworów kwasów karboksylowych?

• Jaki będzie odczyn roztworu fenolu?

• Jaki będzie odczyn roztworu metyloaminy?

2. Nauczyciel przygotowuje:

• mazaki, glutaki;

• arkusze papieru ($\text{A}4/\text{A}3$).

3. Karty charakterystyk substancji.

4. Doświadczenie chemiczne: „Badanie reakcji dysocjacji elektrolitycznej związków organicznych”.

Szkło i sprzęt laboratoryjny: okulary ochronne, zlewki o pojemności $25 {\text{cm}}^3$ – $10$ sztuk, przewody, elektrody, płaska bateria ($\mathrm{4,5} \text{V}$), żarówka.

Odczynniki chemiczne: woda destylowana, roztwór kwasu octowego, roztwór kwasu mrówkowego, etanol, roztwór fenolu, roztwór kwasu mlekowego, roztwór glukozy, roztwór etanoaminy, aceton, roztwór octanu etylu.

Instrukcja wykonania:

• Zmontować zestaw do badania przewodnictwa prądu elektrycznego, składający się z: przewodów, płaskiej baterii ($\mathrm{4,5} \text{V}$) i żarówki.

• Do dziewięciu zlewek ($25 {\text{cm}}^3$) wlać po $10 {\text{cm}}^3$ badanych roztworów.

• Zbadać przewodnictwo elektrolityczne roztworów. Po każdorazowym użyciu elektrod przepłukać je nad inną zlewką i osuszyć.

• Obserwować żarówkę.

• Zanotować obserwacje i zanotować wyniki.

• Sformułować wnioski.

5. Karta pracy ucznia: