Dla nauczyciela

Autor: Anna Grabarczyk

Przedmiot: Język polski

Temat: Poetyckie reakcje na doświadczenia wojny

Grupa docelowa:

Szkoła ponadpodstawowa, liceum ogólnokształcące, technikum, zakres podstawowy

Podstawa programowa:

Zakres podstawowy
Treści nauczania – wymagania szczegółowe
I. Kształcenie literackie i kulturowe.
1. Czytanie utworów literackich. Uczeń:
1) rozumie podstawy periodyzacji literatury, sytuuje utwory literackie w poszczególnych okresach: starożytność, średniowiecze, renesans, barok, oświecenie, romantyzm, pozytywizm, Młoda Polska, dwudziestolecie międzywojenne, literatura wojny i okupacji, literatura lat 1945–1989 krajowa i emigracyjna, literatura po 1989 r.;
2) rozpoznaje konwencje literackie i określa ich cechy w utworach (fantastyczną, symboliczną, mimetyczną, realistyczną, naturalistyczną, groteskową);
8) wykazuje się znajomością i zrozumieniem treści utworów wskazanych w podstawie programowej jako lektury obowiązkowe;
9) rozpoznaje tematykę i problematykę poznanych tekstów oraz jej związek z programami epoki literackiej, zjawiskami społecznymi, historycznymi, egzystencjalnymi i estetycznymi; poddaje ją refleksji;
10) rozpoznaje w utworze sposoby kreowania: świata przedstawionego (fabuły, bohaterów, akcji, wątków, motywów), narracji, sytuacji lirycznej; interpretuje je i wartościuje;
13) porównuje utwory literackie lub ich fragmenty, dostrzega kontynuacje i nawiązania w porównywanych utworach, określa cechy wspólne i różne;
14) przedstawia propozycję interpretacji utworu, wskazuje w tekście miejsca, które mogą stanowić argumenty na poparcie jego propozycji interpretacyjnej;
15) wykorzystuje w interpretacji utworów literackich potrzebne konteksty, szczególnie kontekst historycznoliteracki, historyczny, polityczny, kulturowy, filozoficzny, biograficzny, mitologiczny, biblijny, egzystencjalny;
16) rozpoznaje obecne w utworach literackich wartości uniwersalne i narodowe; określa ich rolę i związek z problematyką utworu oraz znaczenie dla budowania własnego systemu wartości.
2. Odbiór tekstów kultury. Uczeń:
1) przetwarza i hierarchizuje informacje z tekstów, np. publicystycznych, popularnonaukowych, naukowych;
III. Tworzenie wypowiedzi.
2. Mówienie i pisanie. Uczeń:
2) buduje wypowiedź w sposób świadomy, ze znajomością jej funkcji językowej, z uwzględnieniem celu i adresata, z zachowaniem zasad retoryki;
4) zgodnie z normami formułuje pytania, odpowiedzi, oceny, redaguje informacje, uzasadnienia, komentarze, głos w dyskusji;
10) w interpretacji przedstawia propozycję odczytania tekstu, formułuje argumenty na podstawie tekstu oraz znanych kontekstów, w tym własnego doświadczenia, przeprowadza logiczny wywód służący uprawomocnieniu formułowanych sądów;
11) stosuje zasady poprawności językowej i stylistycznej w tworzeniu własnego tekstu; potrafi weryfikować własne decyzje poprawnościowe;
12) wykorzystuje wiedzę o języku w pracy redakcyjnej nad tekstem własnym, dokonuje korekty tekstu własnego, stosuje kryteria poprawności językowej.
IV. Samokształcenie.
6. wybiera z tekstu odpowiednie cytaty i stosuje je w wypowiedzi;
9. wykorzystuje multimedialne źródła informacji oraz dokonuje ich krytycznej oceny;
Lektura obowiązkowa
37) wybrane wiersze następujących poetów: Stanisław Baliński, wybrane wiersze z okresu emigracyjnego, Kazimierz Wierzyński, wybrane wiersze z okresu emigracyjnego, Czesław Miłosz, w tym wybrane wiersze z tomu Ocalenie oraz Traktat moralny (fragmenty), Tadeusz Różewicz, Miron Białoszewski, Jarosław Marek Rymkiewicz, Wisława Szymborska, Zbigniew Herbert, w tym wybrane wiersze z tomów Pan Cogito oraz Raport z oblężonego miasta, Halina Poświatowska, Stanisław Barańczak, Marcin Świetlicki, Jan Polkowski, Wojciech Wencel;

Kształtowane kompetencje kluczowe:

  • kompetencje w zakresie wielojęzyczności;

  • kompetencje cyfrowe;

  • kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się;

  • kompetencje obywatelskie;

  • kompetencje w zakresie świadomości i ekspresji kulturalnej;

  • kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji.

Cele operacyjne. Uczeń:

  • przeanalizuje, w jaki sposób doświadczenie wojny staje się tematem poetyckim w twórczości Guillaume’a Apollinaire’a i Tadeusza Różewicza;

  • scharakteryzuje postawę podmiotu lirycznego w wierszu Prześliczna rudowłosa Guillaume’a Apollinaire’a;

  • wyjaśni, na czym polega demitologizacja tradycji romantycznej w twórczości Różewicza na przykładzie wiersza Termopile polskie;

  • utrwali umiejętność analizy i interpretacji utworów poetyckich.

Strategie nauczania:

  • konstruktywizm;

  • konektywizm.

Metody i techniki nauczania:

  • ćwiczeń przedmiotowych;

  • z użyciem komputera.

Formy pracy:

  • praca indywidualna;

  • praca w parach;

  • praca w grupach;

  • praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

  • komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do internetu;

  • zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale;

  • tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda;

  • telefony z dostępem do internetu.

Przebieg lekcji

Przed lekcją:

  1. Nauczyciel prosi uczniów o zapoznanie się z biografią Tadeusza Różewicza oraz Guillauma Apollinaire'a. Uczniowie mają się zastanowić, w jaki sposób doświadczenie wojenne wpłynęło na twórczość obu poetów.

Faza wprowadzająca:

  1. Nauczyciel wyświetla na tablicy temat e‑materiału i cele zajęć. Prosi również uczniów o ciche zapoznanie się z sekcją „Przeczytaj”.

  2. Nauczyciel opowiada uczniom o tym, że niemiecki filozof Theodor Adorno stwierdził, iż poezja po Oświęcimiu jest niemożliwa. Miał na myśli fakt, że ta wyraża przede wszystkim aprobatę istnienia, podkreśla urodę i doniosłość. Poezja po Oświęcimiu stała się jednak możliwa – Różewicz poszukiwał sposobów na wyrażenie poczucia rozczarowania kulturą, cywilizacją, która dopuściła się zbrodni. Choć nigdy nie podał gotowych rozwiązań. W jego przekonaniu wojna unicestwiła zarówno klasyczne wartości, jak i awangardowe deklaracje. Po Oświęcimiu wszelkie pojęcia, określenia, nazwy i symbole utraciły swoje znaczenie.

Faza realizacyjna:

  1. Uczniowie przechodzą do sekcji „Film”. Nauczyciel odtwarza za pomocą rzutnika film o wierszu Różewicza Termopile polskie. Wspólnie z nauczycielem wykonują polecenia 1 i 2 z tej sekcji.

  2. Uczniowie odsłuchują wiersz Prześliczna rudowłosa zamieszczony w sekcji „Audiopowtórka przed maturą”. Słuchają również wiersza Termopile polskie z sekcji „Film”. Następnie dzielą się na dwie grupy - jedna analizuje utwór Apollinaire'a (polecenie 1 „Audiopowtórka przed maturą”), druga Różewicza (ćwiczenie 1 „Film”). Przedstawiciele zespołów przedstawiają gotowe interpretacje. Nauczyciel dopowiada, jeśli jakieś fragmenty nie zostały przeanalizowane.

  3. Uczniowie nadal pracują w tych samych zespołach. Tym razem grupa zajmująca się wcześniej wierszem Prześliczna rudowłosa przechodzi do sekcji „Film” i realizuje ćwiczenie 2 (Zastanów się i porównaj postawy podmiotów lirycznych wobec doświadczenia wojny w wierszu Różewicza a Apollinaire'a. Uzasadnij swoją odpowiedź). Podczas realizacji tego ćwiczenia uczniowie korzystają również z wiedzy nabytej przed lekcją.
    Natomiast druga grupa pracuje nad poleceniem 2 z sekcji „Audiopowtórka przed maturą”. Odpowiedzi odczytywane są na forum klasy.

Faza podsumowująca:

  1. Nauczyciel zadaje uczniom pytania podsumowujące.
    - W jaki sposób poeci doświadczeni wojną ukazują to w swoich utworach?
    - Który z wierszy zaprezentowanych podczas lekcji bardziej do ciebie przemawia i dlaczego?

  2. Wybrany uczeń podsumowuje zajęcia, zwracając uwagę na nabyte umiejętności.

Praca domowa:

  1. Zaproponuj dwa teksty korespondujące z omawianymi podczas lekcji utworami. Przygotuj uzasadnienie swojego wyboru.

Materiały pomocnicze:

  • S. Bagiński W sprawie Różewicza, „Nowiny Literackie” 1948 nr 51.

  • Jacek Trznadel, Wobec Różewicza, w: tegoż Róże trzecie. Szkice o poezji współczesnej, PIW, Warszawa 1966.

Wskazówki metodyczne

  • Uczniowie mogą przed lekcją zapoznać się z multimedium z sekcji „Audiobook”, aby aktywnie uczestniczyć w zajęciach i pogłębiać swoją wiedzę.

Film