Dla nauczyciela

Autor: Joanna Oparek

Przedmiot: Język polski

Temat: Starożytność w języku – biblizmy, mitologizmy, sentencje

Grupa docelowa:

Szkoła ponadpodstawowa, liceum ogólnokształcące, technikum, zakres podstawowy i rozszerzony

Podstawa programowa:

Zakres podstawowy
Treści nauczania – wymagania szczegółowe
I. Kształcenie literackie i kulturowe.
1. Czytanie utworów literackich. Uczeń:
8) wykazuje się znajomością i zrozumieniem treści utworów wskazanych w podstawie programowej jako lektury obowiązkowe;
2. Odbiór tekstów kultury. Uczeń:
6) odczytuje pozaliterackie teksty kultury, stosując kod właściwy w danej dziedzinie sztuki;
II. Kształcenie językowe.
1. Gramatyka języka polskiego. Uczeń:
1) wykorzystuje wiedzę z dziedziny fleksji, słowotwórstwa, frazeologii i składni w analizie i interpretacji tekstów oraz tworzeniu własnych wypowiedzi;
2. Zróżnicowanie języka. Uczeń:
4) określa rodzaje zapożyczeń i sposób ich funkcjonowania w polszczyźnie różnych epok; odnosi wskazane zjawiska do współczesnej polszczyzny;
5) zna, rozumie i funkcjonalnie wykorzystuje biblizmy, mitologizmy, sentencje, przysłowia i aforyzmy obecne w polskim dziedzictwie kulturowym;
III. Tworzenie wypowiedzi.
2. Mówienie i pisanie. Uczeń:
1) zgadza się z cudzymi poglądami lub polemizuje z nimi, rzeczowo uzasadniając własne zdanie;
2) buduje wypowiedź w sposób świadomy, ze znajomością jej funkcji językowej, z uwzględnieniem celu i adresata, z zachowaniem zasad retoryki;
IV. Samokształcenie.
6. wybiera z tekstu odpowiednie cytaty i stosuje je w wypowiedzi;
10. gromadzi i przetwarza informacje, sporządza bazę danych;
Zakres rozszerzony
Treści nauczania – wymagania szczegółowe
II. Kształcenie językowe.
2. Zróżnicowanie języka. Uczeń: spełnia wymagania określone dla zakresu podstawowego, a ponadto:
1) rozumie i wyjaśnia różnicę między etymologicznym a realnym znaczeniem wyrazu;
5) określa właściwości języka jako nośnika i przekaźnika treści kulturowych;

Kształtowane kompetencje kluczowe:

  • kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji;

  • kompetencje w zakresie wielojęzyczności;

  • kompetencje cyfrowe;

  • kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się;

  • kompetencje obywatelskie;

  • kompetencje w zakresie świadomości i ekspresji kulturalnej.

Cele operacyjne. Uczeń:

  • przypomnisz, czym są biblizmy, mitologizmy i sentencje.

  • poznasz źródło i znaczenie wybranych związków frazeologicznych obecnych w naszym języku.

  • przećwiczysz zastosowanie związków frazeologicznych.

Metody i techniki nauczania:

  • ćwiczeń przedmiotowych;

  • z użyciem komputera.

Formy pracy:

  • praca indywidualna;

  • praca w parach;

  • praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

  • komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do internetu;

  • zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale;

  • tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda.

Przebieg lekcji

Przed lekcją:

  1. Nauczyciel prosi uczniów o przygotowanie się do rozmowy na temat: W jaki sposób kultura i historia narodów znajduje swoje odbicie w języku? Uczniowie zastanawiają się nad tym, jak zmienia się język potoczny, przyswajający treści kultury, odnajdują informację o Biblii jako źródle przysłów, sentencji i zwrotów obecnych w kulturze polskiej.

Faza wprowadzająca:

  1. Nauczyciel podaje przykład frazeologizmu, który łatwo kojarzy się z Biblią, np. Kainowe znamię (Rdz 4,8–16) i przytacza fragment, z którego się wywodzi.
    Rzekł Bóg: «Cóżeś uczynił? Krew brata twego głośno woła ku mnie z ziemi! Bądź więc teraz przeklęty na tej roli, która rozwarła swą paszczę, aby wchłonąć krew brata twego, przelaną przez ciebie. Gdy rolę tę będziesz uprawiał, nie da ci już ona więcej plonu. Tułaczem i zbiegiem będziesz na ziemi!» Kain rzekł do Pana: «Zbyt wielka jest kara moja, abym mógł ją znieść. Skoro mnie teraz wypędzasz z tej roli, i mam się ukrywać przed tobą, i być tułaczem i zbiegiem na ziemi, każdy, kto mnie spotka, będzie mógł mnie zabić!» Ale Pan mu powiedział: «O, nie! Ktokolwiek by zabił Kaina, siedmiokrotną pomstę poniesie!» Dał też Pan znamię Kainowi, aby go nie zabił, ktokolwiek go spotka. Po czym Kain odszedł od Pana i zamieszkał w kraju Nod, na wschód od Edenu.

  2. Nauczyciel prosi o podanie przykładów powiedzeń o (ewidentnym dla uczniów) pochodzeniu biblijnym.

Faza realizacyjna:

  1. Uczniowie indywidualnie zapoznają się z treścią sekcji „Przeczytaj”. Nauczyciel prosi wybraną osobę o określenie różnic pomiędzy biblizmem, mitologizmem a sentencją.

  2. Uczniowie zapoznają się z filmem, następnie dobierają się w pary i wykonują polecenia 1 i 2. Wybrane osoby prezentują odpowiedzi.

  3. Uczniowie przechodzą do sekcji „Sprawdź się” i wykonują ćwiczenia. Wybrane osoby prezentują odpowiedzi, a nauczyciel ocenia i komentuje.

Faza podsumowująca:

  1. Na zakończenie nauczyciel może zaproponować uczniom wyszukanie w Biblii i odczytanie na głos wybranych fragmentów, w których pojawiają się powszechnie znane sformułowania, np. Kolos o glinianych nogach (Dn 2,31‑45): Ty, królu, patrzyłeś: Oto posąg bardzo wielki, o nadzwyczajnym blasku stał przed tobą, a widok jego był straszny. Głowa tego posągu była z czystego złota, pierś jego i ramiona ze srebra, brzuch i biodra z miedzi, golenie z żelaza, stopy zaś jego częściowo z żelaza, częściowo z gliny. Patrzyłeś, a oto odłączył się kamień, mimo że nie dotknęła go ręka ludzka, i ugodził posąg w jego stopy z żelaza i gliny, i połamał je. Wtedy natychmiast uległy skruszeniu żelazo i glina, miedź, srebro i złoto – i stały się jak plewy na klepisku w lecie; uniósł je wiatr, tak że nawet ślad nie pozostał po nich. Kamień zaś, który uderzył posąg, rozrósł się w wielką górę i napełnił całą ziemię.

Praca domowa:

  1. Wykorzystaj jeden z poniższych cytatów biblijnych i rozwiń go w formie opowiadania.
    Chrzest ogniowy. (Mt 3,6)
    Nie samym chlebem żyje człowiek. (Mt 4,3; Łk 4,4)
    Kto nie jest ze Mną, jest przeciwko Mnie. (Mt 12,30)
    Nie znacie dnia ani godziny. (Mt 25,13)
    Służyć Bogu i Mamonie. (Łk 16,13)
    Tam będzie płacz i zgrzytanie zębów. (Mt 8,11)
    Lekarzu, ulecz samego siebie. (Łk 4,22–24)
    Nie zostanie kamień na kamieniu. (Mt 24,2)
    Wiara, która góry przenosi. (Mt 17,20–21)
    Człowiek małej wiary. (Mt 14,31)
    Nikt nie jest prorokiem w ojczyźnie swojej. (Łk 4,24)

Materiały pomocnicze:

  • Metodyka literatury, tom 1 i 2, Warszawa 2001.

  • Krystyna Długosz‑Kurczabowa, Biblizmy w języku staropolskim, Warszawa 1994.

Wskazówki metodyczne

  • Nauczyciel może wykorzystać medium w sekcji „Prezentacja TED” do podsumowania lekcji.

Sprawdź się