Autor: Tadeusz Mincer

Temat: Rozstrzygnięcia Traktatu

Grupa docelowa:

Szkoła ponadpodstawowa, liceum ogólnokształcące, technikum, zakres rozszerzony

Podstawa programowa:

Kształtowane kompetencje kluczowe:

• kompetencje cyfrowe;

• kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się;

• kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji.

Cele lekcji (językiem ucznia):

• Przeanalizujesz główne tezy Traktatu logiczno‑filozoficznego Ludwiga Wittgensteina.

• Przedstawisz główne idee wczesnej filozofii analitycznej.

• Sprawdzisz, jak język może określać to, co możemy pomyśleć.

• Zastanowisz się, czy filozofia może się skończyć.

Cele operacyjne. Uczeń:

• analizuje główne tezy Traktatu logiczno‑filozoficznego Ludwiga Wittgensteina;

• przedstawia główne idee wczesnej filozofii analitycznej;

• sprawdza, jak język może określać to, co możemy pomyśleć;

• zastanawia się, czy filozofia może się skończyć.

Strategie nauczania:

• konstruktywizm;

• konektywizm.

Metody i techniki nauczania:

• ćwiczeń przedmiotowych;

• z użyciem komputera;

• dyskusja.

Formy pracy:

• praca indywidualna;

• praca w parach;

• praca w grupach;

• praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

• komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do internetu;

• zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale;

• tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda.

Przebieg lekcji

Przed lekcją:

1. Przygotowanie do zajęć. Nauczyciel loguje się na platformie i udostępnia chętnym lub wybranym uczniom e‑materiał: „Rozstrzygnięcia Traktatu”. Uczniowie przygotowują krótki film (teledysk) jako ilustrację do treści materiału. Film mogą przygotować na telefonach komórkowych lub wykorzystać szablony do animacji dostępne w internecie. Uczniowie powinni umieć opowiedzieć o swoich etiudach i uzasadnić dobór środków artystycznych.

Faza wprowadzająca:

1. Nauczyciel przedstawia uczniom temat lekcji i cele zajęć, które wyświetla przy użyciu tablicy interaktywnej lub rzutnika, oraz wspólnie z uczestnikami zajęć ustala kryteria sukcesu.

2. Nauczyciel przedstawia główne pytanie, które będzie przedmiotem zajęć: O czym jesteśmy w stanie mówić, czyli jakie są granice naszego języka? Na tablicy należy zapisać motto, które Wittgenstein umieścił w Traktacie:
   ...a wszystko, co się wie, nie tylko w szumie i zgiełku słyszało, da się powiedzieć w trzech słowach.
   - Nauczyciel prosi, by uczniowie zastanowili się chwilę nad tą myślą. Następnie osoby chętne ją komentują.
   - Nauczyciel krótko informuje uczniów o tym, kim był Ludwig Wittgenstein.
   - Wittgenstein był ważną postacią w rozwoju filozofii analitycznej i pozytywizmie logicznym – tu należy wyjaśnić te dwa określenia;
   - Wittgenstein był przedstawicielem tzw. zwrotu lingwistycznego w filozofii, który polegał na szczególnym zainteresowaniu językiem jako narzędziem, który w znacznym stopniu określa to, co myślimy, mówimy i działamy.
   - Nauczyciel informuje, że przedmiotem zajęć będzie wczesna filozofia Wittgensteina związana z jego Traktatem logiczno‑filozoficznym. Warto tu wspomnieć o zwyczajowym podziale twórczości Wittgensteina na wczesny i późny okres – ten drugi będzie omawiany na innych zajęciach.

Faza realizacyjna:

1. Praca z tekstem.
   – Nauczyciel zapisuje na tablicy cztery pytania, które według Immanuela Kanta są podstawowymi pytaniami filozoficznymi. Warto tu dodać, jaka dyscyplina filozoficzna zajmuje się danym pytaniami oraz jakie szczegółowe pytania związane są z tymi zagadnieniami. Należy się również upewnić, że wszystkie terminy i pytania są zrozumiałe dla uczniów. Można również podać przykłady filozoficznych odpowiedzi na te pytania. Pytania:
   1. Co mogę wiedzieć? – epistemologia: czy wiedza naukowa jest obiektywna, czym jest prawda, jaka metoda poznania wiedzy jest najpewniejsza?
   2. Co powinienem czynić? – etyka: czym jest dobro, czy istnieją obiektywne wartości moralne?
   3. Czego mogę się spodziewać? – metafizyka: czym jest świat, czy istnieje życie po śmierci, jaki sens ma ludzkie życie?
   4. Kim jest człowiek? – antropologia filozoficzna: czy człowiek ma duszę, czy jest ona nieśmiertelna, czy człowiek jest z natury dobry czy zły?
   – Nauczyciel prezentuje uczniom grafikę interaktywną zawartą w e‑materiale – drabinę symbolizującą podstawowe założenie Traktatu.... Ma ona przedstawiać logikę całego traktatu – wychodzi od pewnych założeń ontologicznych i językowych, by ostatecznie rozstrzygnąć niektóre filozoficzne dylematy.
   – Następnie nauczyciel omawia wybrane tezy traktatu. W tym celu dzieli klasę na cztery grupy. Każda z grup otrzymuje fragmenty Traktatu... wymienione poniżej. Nie omawiamy wszystkich, ale jedynie tezy główne 1, 2, 3, 4 i 7 oraz wymienione rozwinięcia: 1, 1.1, 1.11, 1.13, 1.2; 2.1, 2.11, 2.12, 2.141, 2.16, 2.161, 2.21; 3, 3.001, 3.01, 3.02, 3.03, 3.031; 6.41, 6.42, 6.421.
   – Powyższe tezy należy mieć wydrukowane na papierze. Podczas omawiania założeń drabiny odwołujemy się do konkretnych cytatów.
   – Następnie każda z grup pracuje nad jednym z czterech wymienionych powyżej pytań filozoficznych. Zadaniem grup jest przygotowanie odpowiedzi na te pytania z perspektywy Traktatu logiczno‑filozoficznego. Grupy mają w tym celu wykorzystać przygotowane przez nauczyciela fragmenty Traktatu....

   Przykładowe wnioski, do jakich mogą dojść grupy mogą być następujące:
   1. Co mogę wiedzieć? – możemy znać jedynie te fakty, które jesteśmy wyrazić w języku zgodnie z logiką;
   2. Co powinienem czynić? – nie można sensownie odpowiedzieć na to pytanie, ponieważ pytanie o wartości odnosi się do tego, co jest poza światem - to zaś nie może być wypowiedziane;
   3. Czego mogę się spodziewać? – świat jest zbiorem faktów, możemy go zbadać naukami przyrodniczymi, pytania metafizyczne są zaś pozbawione sensu;
   4. Kim jest człowiek? – na to pytanie można odpowiedzieć jedynie biologia. Pytanie o duszę jest bezpodstawne, gdyż pojęciu duszy nie odpowiada żaden obserwowalny fakt.

   Uczniowie mają 10 minut na pracę w grupach, potem 5 minut na prezentację swoich wniosków. Przy prezentacji rolą nauczyciela jest sprawdzenie, czy wnioski te mają pokrycie w założeniach Traktatu...

2. Praca z multimedium. Nauczyciel wyświetla na tablicy interaktywnej materiał z sekcji „Film edukacyjny”. Odczytanie polecenia do multimedium: Zastanów się, jakie konsekwencje wynikają z porównania działalności filozoficznej do drabiny. Jest ona potrzebna, by przezwyciężyć pewne problemy, lecz potem staje się zbędna. Uzasadnij, czy możliwe jest zakończenie raz na zawsze sporów filozoficznych. Wspólna praca całego zespołu klasowego nad odpowiedziami.

3. Ćwiczenia przedmiotowe. Uczniowie dobierają się w pary i wykonują ćwiczenia nr 1‑4. Następnie konsultują swoje rozwiązania z inną parą uczniów i ustalają jedną wersję odpowiedzi

Faza podsumowująca:

1. Nauczyciel wyświetla na tablicy temat lekcji i cele zawarte w sekcji „Wprowadzenie”, omawia przebieg zajęć, wskazuje mocne i słabe strony pracy uczniów, udzielając im tym samym informacji zwrotnej.

2. Wszyscy uczniowie podsumowują zajęcia, zwracając uwagę na nabyte umiejętności.

Praca domowa:

1. Uczniowie wykonują ćwiczenia nr 7 i 8 zawarte w sekcji „Sprawdź się”. Przygotowują uzasadnienia poprawnych odpowiedzi.

Materiały pomocnicze:

• Sady W., Wprowadzenie do: Ludwig Wittgenstein, Uwagi o religii i etyce, Kraków 1995.

• Wolniewicz B., O filozofii i Wittgensteinie, w: Filozofia i wartości, t. III, Warszawa 2003, s. 108–113.

• Brożek A., Filozofia jako zwalczanie zabobonów, w: „Filozofuj!” 2020 nr 6 (36), s. 19–21.

Wskazówki metodyczne opisujące różne zastosowania multimedium:

• Grafikę interaktywną można zaprezentować przy pomocy rzutnika multimedialnego, wydrukować w odpowiednim rozmiarze lub ewentualnie samodzielnie narysować podobny schemat na dużym arkuszu papieru. Schemat może zostać wykorzystany podczas fazy realizacyjnej i podsumowującej zajęć.

• Uczniowie zapoznają się z multimedium w sekcji „Film edukacyjny” i przygotowują do niego pytania. Następnie zadają je sobie nawzajem, sprawdzając stopień przyswojenia jego treści.