Sprawdź się
1 Świat jest wszystkim, co jest faktem.
1.1 Świat jest ogółem faktów, nie rzeczy.
1.11 Świat jest wyznaczony przez fakty oraz przez to, że są to wszystkie fakty.
1.12 Ogół faktów wyznacza bowiem, co jest faktem, a także wszystko, co faktem nie jest.
1.13 Światem są fakty w przestrzeni logicznej.
1.2 Świat rozpada się na fakty.
2. To, co jest faktem – fakt – jest istnieniem stanów rzeczy. Określ prawdziwość poniższych stwierdzeń: Świat składa się z faktów. Możliwe odpowiedzi: Prawda, Fałsz. Fakty są synonimami rzeczy. Możliwe odpowiedzi: Prawda, Fałsz. Mogą istnieć fakty, które istnieją poza światem. Możliwe odpowiedzi: Prawda, Fałsz. Fakty nie mogą istnieć poza logiką. Możliwe odpowiedzi: Prawda, Fałsz
W pierwszych tezach swojego Traktatu... Wittgenstein wprowadza podstawowe pojęcia. Zapoznaj się z poniższym fragmentem, a następnie zaznacz w tabeli, które odpowiedzi są prawdziwe lub fałszywe.
1 Świat jest wszystkim, co jest faktem.
1.1 Świat jest ogółem faktów, nie rzeczy.
1.11 Świat jest wyznaczony przez fakty oraz przez to, że są to wszystkie fakty.
1.12 Ogół faktów wyznacza bowiem, co jest faktem, a także wszystko, co faktem nie jest.
1.13 Światem są fakty w przestrzeni logicznej.
1.2 Świat rozpada się na fakty.
2. To, co jest faktem – fakt – jest istnieniem stanów rzeczy.
| Twierdzenie | Prawda | Fałsz |
| Świat składa się z faktów. | □ | □ |
| Fakty są synonimami rzeczy. | □ | □ |
| Mogą istnieć fakty, które istnieją poza światem. | □ | □ |
| Fakty nie mogą istnieć poza logiką. | □ | □ |
Dla Wittgensteina, podobnie jak dla całego nurtu filozofii analitycznej, nadrzędną wartością była logika. W Traktacie... znajdziemy szereg tez, które to podkreślają. W poniższym ćwiczeniu wymieniono kilka z nich. Przedstawione tezy połącz ze sformułowaniami, które mogłyby być ich zaprzeczeniem.
Nic nie ogranicza naszego myślenia., Fakty nie są związane z myślami., Jesteśmy w stanie wypowiedzieć sensownie rzeczy nielogiczne., Moc Boga jest nieograniczona., Można wymyślić rzeczy nierealne.
| Logicznym obrazem faktów jest myśl. | |
| Myśl zawiera możliwość pomyślanej sytuacji. Cokolwiek da się pomyśleć, jest też możliwe. | |
| Nie można pomyśleć nic nielogicznego, gdyż inaczej trzeba by myśleć nielogicznie. | |
| Mawiano, że Bóg może stworzyć wszystko, ale nic sprzecznego z prawami logiki. – Nie potrafilibyśmy bowiem powiedzieć, jak taki „nielogiczny świat” ma wyglądać. | |
| W języku nie da się przedstawić nic „sprzecznego z logiką” – jak w geometrii nie da się podać współrzędnych figury sprzecznej z prawami przestrzeni albo punktu, który nie istnieje. |
Jednym z głównych wątków w Traktacie jest tzw. obrazkowa teoria języka. Mówi ona – w dużym uproszczeniu, że istotą języka jest bycie obrazem rzeczywistości. Zapoznaj się z głównymi tezami, które o tym mówią, a następnie podaj przykłady, w jaki sposób język obrazuje rzeczywistość. Czy język może mieć też inne funkcje? Wypisz je.
2.1 Tworzymy sobie obrazy faktów.
2.11 Obraz przedstawia pewną sytuację w przestrzeni logicznej - zachodzenie i niezachodzenie stanów rzeczy.
2.12 Obraz jest modelem rzeczywistości.
2.141 Obraz jest faktem.
2.16 Aby być obrazem, fakt musi mieć coś wspólnego z tym, co obrazuje.
2.161 W obrazie i w tym, co obrazowane, coś musi być identyczne, aby w ogóle jedno mogło być obrazem drugiego.
2.21 Obraz jest zgodny lub niezgodny z rzeczywistością; jest trafiły lub błędny, prawdziwy lub fałszywy.
Konsekwencją tezy o nadrzędnym charakterze logiki jest słynna maksyma Wittgensteina: Granice mojego języka oznaczają granice mojego świata
. Oznacza ona tyle, że to, co możemy sensownie opisać – mój świat – możemy zrobić, tylko używając języka. Nie istnieje zatem nic, czego nie można sensownie w języku przedstawić. Badacze języka – lingwiści i kognitywiści – od lat przyglądają się temu zagadnieniu. Przykładowo mieszkańcy terenów pustynnych mają kilkanaście określeń piasku, których znaczenia nie da w prosty sposób przełożyć na pozostałe języki.
Pomyśl o języku, którego używasz ty i twoi rówieśnicy. Zastanów się nad słowami lub wyrażeniami, które są charakterystyczne dla was, ale niekoniecznie są zrozumiałe dla pokolenia twoich rodziców lub dziadków. Pomyśl o dwóch takich przykładach.
Zapoznaj się z tekstem. Następnie przyporządkuj zdania do odpowiednich zbiorów.
Traktat logiczno‑filozoficzny6.41 Sens świata musi leżeć poza nim. W świecie wszystko jest tak, jak jest, i dzieje się, jak się dzieje; nie ma w nim żadnej wartości – a gdyby była, to nie miałaby wartości. Jeżeli jest jakaś wartość, która ma wartość, to musi leżeć poza wszystkim, co się dzieje i przydarza. Albowiem wszystko, co dzieje się i przydarza, jest przypadkowe. Co zaś czyni je nieprzypadkowym, nie może być w świecie, bo wtedy byłoby znowu przypadkowe. Musi leżeć poza światem.
6.42 Dlatego nie może być żadnych zdań etycznych. Zdania nie mogą wyrazić nic wyższego.
6.421 Jest jasne, że etyki nie da się wypowiedzieć. Etyka jest transcendentalna (etyka i estetyka to jedno).
Źródło: Ludwig Wittgenstein, Traktat logiczno‑filozoficzny, tłum. B. Wolniewicz, Warszawa 1997.
Zespół jest kultowy., Oszustwo jest niedopuszczalne., Ziemia jest okrągła., Zespół ma wielu fanów., Oszustwo jest przestępstwem., Próchnica niszczy zęby., Należy myć zęby., Teoria heliocentryczna podoba mi się.
| Fakty | |
|---|---|
| Wartości |
Do odpowiedzi, której nie można wyrazić, nie można też wyrazić pytania. Wielka zagadka nie istnieje. Jeżeli jakieś pytanie da się w ogóle postawić, to można też na nie odpowiedzieć. Zastanów się i zaznacz te pytania, których – zgodnie z filozofią Wittgensteina – nie można sensownie postawić. Możliwe odpowiedzi: 1. Czy teoria ewolucji ma sens?, 2. Czy istnieje życie po śmierci?, 3. Czy istnieje Bóg?, 4. Dlaczego wyginęły dinozaury?, 5. Jaki sens ma życie?, 6. Jaki jest wynik działania 2 + 2?, 7. Czy istnieje wolna wola?
W 6.5 Wittgenstein pisze: „Do odpowiedzi, której nie można wyrazić, nie można też wyrazić pytania. Wielka zagadka nie istnieje. Jeżeli jakieś pytanie da się w ogóle postawić, to można też na nie odpowiedzieć”. Zastanów się i zaznacz te pytania, których – zgodnie z filozofią Wittgensteina – nie można sensownie postawić.
- Czy teoria ewolucji ma sens?
- Czy istnieje życie po śmierci?
- Czy istnieje Bóg?
- Dlaczego wyginęły dinozaury?
- Jaki sens ma życie?
- Jaki jest wynik daje 2 + 2?
- Czy istnieje wolna wola?
6.53 Poprawna metoda filozofii byłaby właściwie taka: Nie mówić nic poza tym, co się da powiedzieć, czyli poza zdaniami nauk przyrodniczych – a więc nic poza tym, co z filozofią nie ma nic wspólnego; a gdyby potem ktoś chciał powiedzieć coś metafizycznego, wykazać mu, że pewnym znakom nie nadał w swoich zdaniach żadnego znaczenia. Byłaby to dla niego metoda niezadowalająca – nie miałby poczucia, że uczymy go filozofii – ale jedyna ściśle poprawna.
6.54 Tezy moje wnoszą jasność przez to, że kto mnie rozumie, rozpozna je w końcu jako niedorzeczne; gdy przez nie – po nich – wyjdzie ponad nie (musi niejako odrzucić drabinę, uprzednio po niej się wspiąwszy). Musi te tezy przezwyciężyć, wtedy świat przedstawi mu się właściwie. Elementy do uszeregowania: 1. Możemy sensownie mówić jedynie o tym, co jest – o faktach., 2. Filozofia, rozumiana jako metafizyka, jest nadużyciem języka., 3. Lektura Traktatu... pozwoli uznać, że jest on pewnym nadużyciem języka., 4. Prawidłowa filozofia polega na krytyce nadużywania języka.
W podsumowaniu Wittgenstein pisze o tym, jaka jest rola filozofii oraz ogólny sens Traktatu.... Zapoznaj się z poniższym fragmentem, a następnie zrekonstruuj kolejność argumentacji, która doprowadziła Wittgensteina do takich, a nie innych wniosków.
6.53 Poprawna metoda filozofii byłaby właściwie taka: Nie mówić nic poza tym, co się da powiedzieć, czyli poza zdaniami nauk przyrodniczych – a więc nic poza tym, co z filozofią nie ma nic wspólnego; a gdyby potem ktoś chciał powiedzieć coś metafizycznego, wykazać mu, że pewnym znakom nie nadał w swoich zdaniach żadnego znaczenia. Byłaby to dla niego metoda niezadowalająca – nie miałby poczucia, że uczymy go filozofii – ale jedyna ściśle poprawna.
6.54 Tezy moje wnoszą jasność przez to, że kto mnie rozumie, rozpozna je w końcu jako niedorzeczne; gdy przez nie – po nich – wyjdzie ponad nie (musi niejako odrzucić drabinę, uprzednio po niej się wspiąwszy). Musi te tezy przezwyciężyć, wtedy świat przedstawi mu się właściwie.
- Prawidłowa filozofia polega na krytyce nadużywania języka.
- Filozofia, rozumiana jako metafizyka, jest nadużyciem języka.
- Lektura Traktatu... pozwoli uznać, że jest on pewnym nadużyciem języka.
- Możemy sensownie mówić jedynie o tym, co jest – o faktach.
Ostatnia teza Traktatu... brzmi:
7. O czym nie można mówić, o tym trzeba milczeć.
Znając pozostałe założenia filozofii Ludwiga Wittgensteina, postaraj się je zinterpretować swoimi słowami.