Scenariusz zajęć

Autor: Amanda Gałkowska, Krzysztof Błaszczak

Przedmiot: chemia

Temat: Co dzieje się z alkoholami wobec sodu?

Grupa docelowa: uczniowie III etapu edukacyjnego, liceum, technikum, zakres podstawowy i rozszerzony; uczniowie III etapu edukacyjnego – kształcenie w zakresie podstawowym i rozszerzonym

Podstawa programowa:

Zakres podstawowy

XIV. Hydroksylowe pochodne węglowodorów − alkohole i fenole. Uczeń:

3) opisuje właściwości chemiczne alkoholi na przykładzie reakcji: spalania, reakcji z HCl, zachowania wobec sodu, utlenienia do związków karbonylowych, eliminacji wody, reakcji z kwasami karboksylowymi; pisze odpowiednie równania reakcji.

Zakres rozszerzony

XIV. Hydroksylowe pochodne węglowodorów − alkohole i fenole. Uczeń:

3) opisuje właściwości chemiczne alkoholi na przykładzie reakcji: spalania, z HCl i HBr, zachowania wobec sodu, utlenienia do związków karbonylowych, eliminacji wody, reakcji z nieorganicznymi kwasami tlenowymi i kwasami karboksylowymi; pisze odpowiednie równania reakcji.

Kształtowane kompetencje kluczowe:

• kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji;

• kompetencje matematyczne oraz kompetencje w zakresie nauk przyrodniczych, technologii i inżynierii;

• kompetencje cyfrowe;

• kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się.

Cele operacyjne

Uczeń:

• pisze i uzgadnia równania reakcji chemicznych alkoholi monohydroksylowych z sodem;

• pisze i uzgadnia równania reakcji chemicznych alkoholi polihydroksylowych z sodem;

• podaje nazwy systematyczne alkoholanów;

• wyjaśnia na podstawie równania reakcji chemicznej odczyn wodny alkoholanów.

Strategie nauczania:

• problemowa;

• asocjacyjna.

Metody i techniki nauczania:

• burza mózgów;

• dyskusja dydaktyczna;

• eksperyment chemiczny;

• ćwiczenia uczniowskie;

• analiza materiału źródłowego;

• technika zdań podsumowujących.

Formy pracy:

• praca zbiorowa;

• praca w grupach;

• praca indywidualna.

Środki dydaktyczne:

• komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do Internetu/smartfony, tablety;

• zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale;

• rzutnik multimedialny;

• tablica interaktywna/tablica i kreda, pisak;

• aplikacja Kahoot!/Quizizz.

Przebieg zajęć

Faza wstępna:

1. Zaciekawienie i dyskusja. Nauczyciel zadaje pytania: Jak sód reaguje z wodą? Co można zaobserwować?

2. Rozpoznawanie wiedzy wyjściowej uczniów. Uczniowie starają się odpowiedzieć na pytanie: czy alkohole reagują z sodem? Jeśli tak, to jakich produktów można się spodziewać?

3. Ustalenie celów lekcji. Nauczyciel podaje temat zajęć i wspólnie z uczniami ustala cele lekcji, które uczniowie zapisują w portfolio.

4. Zasady BHP. Nauczyciel zapoznaje uczniów z kartami charakterystyk substancji, które będą używane na lekcjach.

Faza realizacyjna:

1. Eksperyment chemiczny – „Badanie reakcji etanolu z sodem i badanie odczynu wodnego produktu”. Nauczyciel poprzez losowanie dzieli uczniów na grupy. Uczniowie wybierają odpowiednie szkło i odczynniki, znajdujące się na stole laboratoryjnym, a następnie układają instrukcję wykonania. Po wyznaczonym czasie, chętne osoby podają swoje propozycje na forum klasy, nauczyciel weryfikuje ich poprawność, ewentualnie wnosi potrzebne poprawki (przykład instrukcji dla nauczyciela w materiałach pomocniczych). Nauczyciel rozdaje karty pracy ucznia. Uczniowie samodzielnie formułują pytanie badawcze i hipotezę, rysują schemat doświadczenia, obserwują zmiany podczas eksperymentu, zapisują równania reakcji chemicznych, wyciągają wnioski (wszystko zapisują w kartach pracy). Podczas podjęcia próby zapisu równań reakcji chemicznych (w formie cząsteczkowej i jonowej), jeżeli zajdzie taka potrzeba, uczniowie mogą korzystać z e materiału. Na forum całej klasy następuje weryfikacja pod względem merytorycznym. Chętne osoby zapisują równanie reakcji na tablicy. Nauczyciel wyjaśnia niezrozumiałe kwestie.

2. Wirtualne laboratorium – praca w parach. Uczestnicy zajęć zapoznają się z medium bazowym i wykonują polecenie do medium bazowego. Jeżeli pojawiają się wątpliwości, wówczas uczniowie zapisują pytania w zeszytach. Następnie wspólnie weryfikują rozwiązanie polecenia do multimedium bazowego. Odpowiadają wzajemnie na swoje pytania odczytane na forum klasy.

3. Uczniowie w parach zapisują równania reakcji pięć wybranych przez nauczyciela alkoholi z sodem w zapisie cząsteczkowym, jonowym i jonowym skróconym.

4. Uczniowie w parach zapisują reakcje hydrolizy powstałych alkoholanów. Uczniowie wymieniają się rozwiązaniami i sprawdzają sobie nawzajem wyniki – para A podaje swoje rozwiązania do sprawdzenia parze B, a para B podaje swoje rozwiązania do sprawdzenia parze A, po wcześniejszym zapisie odpowiednich reakcji przez nauczyciela na tablicy.

5. Uczniowie samodzielnie sprawdzają swoją wiedzę, wykonując ćwiczenia zawarte w e‑materiale – „Sprawdź się”.

Faza podsumowująca:

1. Nauczyciel sprawdza wiedzę uczniów poprzez zadawanie przykładowych pytań lub nauczyciel może przygotować quiz z wykorzystaniem aplikacji Kahoot!, Quizizz z zastosowaniem smartfonów/tabletów. Uczniowie odpowiadają na pytania:

• Co powstaje w reakcji alkoholi z sodem?

• Jak nazywa się jon alkoholanowy pochodzący od metanolu w reakcji z sodem?

• Czy alkoholany ulegają dysocjacji elektrolitycznej pod wpływem wody?

• Jaki odczyn mają alkoholany?

• Jakiej hydrolizie ulegają alkoholany?

• Co to są alkoholany?

2. Jako podsumowanie lekcji, nauczyciel może wykorzystać zdania do uzupełnienia, które uczniowie zamieszczają w swoim portfolio:

• Przypomniałem/łam sobie, że...

• Co było dla mnie łatwe...

• Czego się nauczyłam/łem...

• Co sprawiało mi trudność...

Praca domowa:

Uczniowie wykonują pozostałe ćwiczenia w e‑materiale – „Sprawdź się”.

Wskazówki metodyczne opisujące różne zastosowania multimedium:

Wirtualne laboratorium może zostać wykorzystane podczas przygotowywania się ucznia do sprawdzianu lub do zdobycia wiedzy w razie nieobecności ucznia na lekcji.

Materiały pomocnicze:

1. Polecenie podsumowujące (nauczyciel przed lekcją zapisuje je na niewielkich kartkach):

• Co powstaje w reakcji alkoholi z sodem?

• Jak nazywa się jon alkoholanowy powstały w reakcji metanolu z sodem?

• Czy alkoholany ulegają dysocjacji elektrolitycznej pod wpływem wody?

• Jaki odczyn mają alkoholany?

• Jakiej hydrolizie ulegają alkoholany?

• Co to są alkoholany?

2. Doświadczenie chemiczne: „Badanie reakcji etanolu z sodem i badanie odczynu wodnego produktu”.

Szkło i sprzęt laboratoryjny: cylindry miarowe, krystalnice.

Odczynniki chemiczne: etanol, fenoloftaleina, sód (przechowywany w nafcie), papierek uniwersalny.

Instrukcja wykonania:

• Odmierz za pomocą cylindra miarowego dwa razy po 5 cmIndeks górny 3³ etanolu.

• Odmierzone ilości etanolu wprowadź do dwóch małych krystalizatorów.

• Do pierwszego dodaj kilka kropel alkoholowego roztworu fenoloftaleiny oraz wprowadź mały kawałek sodu.

• Do drugiego krystalizatora dodaj mały kawałek sodu, po czym zbadaj odczyn roztworu za pomocą uniwersalnego papierka uniwersalnego.

• Obserwuj zmiany.

3. Karty charakterystyk substancji chemicznych.

4. Karta pracy ucznia: