Dla nauczyciela

Autor: Joanna Oparek

Przedmiot: Język polski

Temat: Co nam zostało ze średniowiecza? Dialog z tradycją

Grupa docelowa:

Szkoła ponadpodstawowa, liceum ogólnokształcące, technikum, zakres podstawowy i rozszerzony

Podstawa programowa:

Zakres podstawowy

Treści nauczania – wymagania szczegółowe

I. Kształcenie literackie i kulturowe.

1. Czytanie utworów literackich. Uczeń:

2) rozpoznaje konwencje literackie i określa ich cechy w utworach (fantastyczną, symboliczną, mimetyczną, realistyczną, naturalistyczną, groteskową);

5) interpretuje treści alegoryczne i symboliczne utworu literackiego;

11) rozumie pojęcie motywu literackiego i toposu, rozpoznaje podstawowe motywy i toposy oraz dostrzega żywotność motywów biblijnych i antycznych w utworach literackich; określa ich rolę w tworzeniu znaczeń uniwersalnych;

13) porównuje utwory literackie lub ich fragmenty, dostrzega kontynuacje i nawiązania w porównywanych utworach, określa cechy wspólne i różne;

15) wykorzystuje w interpretacji utworów literackich potrzebne konteksty, szczególnie kontekst historycznoliteracki, historyczny, polityczny, kulturowy, filozoficzny, biograficzny, mitologiczny, biblijny, egzystencjalny;

16) rozpoznaje obecne w utworach literackich wartości uniwersalne i narodowe; określa ich rolę i związek z problematyką utworu oraz znaczenie dla budowania własnego systemu wartości.

2. Odbiór tekstów kultury. Uczeń:

1) przetwarza i hierarchizuje informacje z tekstów, np. publicystycznych, popularnonaukowych, naukowych;

6) odczytuje pozaliterackie teksty kultury, stosując kod właściwy w danej dziedzinie sztuki;

7) odróżnia dzieła kultury wysokiej od tekstów kultury popularnej, stosuje kryteria pozwalające odróżnić arcydzieło od kiczu.

II. Kształcenie językowe.

2. Zróżnicowanie języka. Uczeń:

4) określa rodzaje zapożyczeń i sposób ich funkcjonowania w polszczyźnie różnych epok; odnosi wskazane zjawiska do współczesnej polszczyzny;

7) rozpoznaje słownictwo o charakterze wartościującym; odróżnia słownictwo neutralne od słownictwa o zabarwieniu emocjonalnym, oficjalne od potocznego.

III. Tworzenie wypowiedzi.

1. Elementy retoryki. Uczeń:

1) formułuje tezy i argumenty w wypowiedzi ustnej i pisemnej przy użyciu odpowiednich konstrukcji składniowych;

2. Mówienie i pisanie. Uczeń:

1) zgadza się z cudzymi poglądami lub polemizuje z nimi, rzeczowo uzasadniając własne zdanie;

2) buduje wypowiedź w sposób świadomy, ze znajomością jej funkcji językowej, z uwzględnieniem celu i adresata, z zachowaniem zasad retoryki;

4) zgodnie z normami formułuje pytania, odpowiedzi, oceny, redaguje informacje, uzasadnienia, komentarze, głos w dyskusji;

10) w interpretacji przedstawia propozycję odczytania tekstu, formułuje argumenty na podstawie tekstu oraz znanych kontekstów, w tym własnego doświadczenia, przeprowadza logiczny wywód służący uprawomocnieniu formułowanych sądów;

IV. Samokształcenie.

10. gromadzi i przetwarza informacje, sporządza bazę danych;

Zakres rozszerzony

Treści nauczania – wymagania szczegółowe

I. Kształcenie literackie i kulturowe.

1. Czytanie utworów literackich. Uczeń: spełnia wymagania określone dla zakresu podstawowego, a ponadto:

1) odczytuje tekst w jego warstwie semantycznej i semiotycznej;

2) rozumie pojęcie tradycji literackiej i kulturowej, rozpoznaje elementy tradycji w utworach, rozumie ich rolę w budowaniu wartości uniwersalnych;

2. Odbiór tekstów kultury. Uczeń: spełnia wymagania określone dla zakresu podstawowego, a ponadto:

2) wykorzystuje teksty naukowe w interpretacji dzieła sztuki;

3) rozpoznaje nawiązania do tradycji biblijnej i antycznej w kulturze współczesnej;

II. Kształcenie językowe.

2. Zróżnicowanie języka. Uczeń: spełnia wymagania określone dla zakresu podstawowego, a ponadto:

6) rozpoznaje i charakteryzuje styl indywidualny (dzieła literackiego, autora) oraz styl typowy (gatunku literackiego, prądu literackiego, epoki) i wykorzystuje tę wiedzę w interpretacji utworu literackiego;

7) określa rolę języka jako narzędzia wartościowania w tekstach literackich;

Kształtowane kompetencje kluczowe:

kompetencje w zakresie wielojęzyczności;
kompetencje cyfrowe;
kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się;
kompetencje w zakresie świadomości i ekspresji kulturalnej;
kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji.

Cele operacyjne. Uczeń:

scharakteryzuje średniowieczną koncepcję piękna;
przeanalizuje tekst Umberto Eco na temat średniowiecznej wrażliwości estetycznej;
przypomni sobie motywy i wzorce osobowe występujące w literaturze i sztuce średniowiecza oraz ich kontekst filozoficzny;
porówna tekst średniowieczny z wierszem współczesnym;
rozpozna nawiązania do średniowiecza w literaturze współczesnej.

Strategie nauczania:

konstruktywizm;
konektywizm.

Metody i techniki nauczania:

ćwiczeń przedmiotowych;
z użyciem komputera;
dyskusja.

Formy pracy:

praca indywidualna;
praca w parach;
praca w grupach;
praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do internetu;
zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale;
tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda;
telefony z dostępem do internetu.

Przebieg lekcji

Przed lekcją:

Nauczyciel inicjuje rozmowę na temat wyobrażeń o mentalności średniowiecza – zachęca uczniów do zastanowienia się nad określeniem „mroki średniowiecza”.
Nauczyciel może także zainicjować przed zajęciami rozmowę o powieści Imię róży i fascynacji jej autora epoką średniowiecza.

Faza wprowadzająca:

Uczniowie indywidualnie zapoznają się z treścią pierwszej części sekcji „Przeczytaj” dotyczącej koncepcji piękna w średniowieczu i jej odzwierciedlenia w sztuce - wraz z tekstem Umberto Eco o średniowiecznej wrażliwości estetycznej. Nauczyciel prosi wybraną osobę o podsumowanie rozumienia piękna w średniowieczu.

Faza realizacyjna:

Uczniowie zapoznają się drugą częścią sekcji przeczytaj (Średniowieczne inspiracje). Nauczyciel zadaje dwa polecenia:
- Zwróć uwagę na sposób przedstawienia postaci Matki Boskiej. Porównaj te wizerunki ze średniowiecznymi przedstawieniami Marii. Co artyści przejęli z tej tradycji?
- Jakie dodatkowe znaczenia wprowadza postać rannego człowieka na obrazie Matka Boska Katyńska? Dlaczego nie widzimy jego twarzy? Dlaczego jest nagi? Co dosłownie, a co metaforycznie może oznaczać rana z tyłu jego głowy?
Chętne osoby udzielają odpowiedzi.
Nauczyciel prosi uczniów o przeanalizowanie mapy myśli dotyczącej średniowiecza i uzupełnienie jej o przykłady utworów reprezentatywnych dla wymienionych gatunków literackich. Wybrane osoby prezentują odpowiedzi, a nauczyciel ocenia i komentuje.
Uczniowie zostają podzieleni na kilkuosobowe grupy. Każdy zespół rozwiązuje wszystkie ćwiczenia zawarte w sekcji „Sprawdź się”. Następnie, aby uzasadnić poprawność rozwiązań, omawiają je na forum klasy. Po wyznaczonym czasie następuje wspólne omówienie wszystkich rozwiązań.

Faza podsumowująca:

Nauczyciel prosi chętnego ucznia o podsumowanie tematu i zreferowanie inspiracji płynących zarówno z filozofii i teologii, jak i sztuki średniowiecza. Inni uczniowie uzupełniają wypowiedź. Nauczyciel komentuje.
Nauczyciel ponownie odczytuje temat lekcji i inicjuje krótką rozmowę na temat spełnienia kryteriów sukcesu.
Na zakończenie nauczyciel może zaproponować uczniom dyskusję na temat: Czy średniowieczny system wartości pozostaje układem odniesienia dla człowieka współczesnego?

Praca domowa:

Napisz wypracowanie o dokonaniach epoki średniowiecza w dziedzinie kultury.
Przypomnij znaną ci powieść, opowiadanie, film lub serial fantasy, w którym pojawiają się nawiązania do literatury lub kultury średniowiecza. Na czym one polegają?

Materiały pomocnicze:

Michel Pastoureau, Średniowieczna gra symboli, tłum. Hanna Igalson‑Tygielska, Warszawa 2006.
Brunetto Latini, Skarbiec wiedzy, tłum. Małgorzata Frankowska -Terlecka, Teresa Giermak‑Zielińska, Warszawa 1992.

Wskazówki metodyczne

Uczniowie mogą przed lekcją zapoznać się z multimedium z sekcji „Mapa myśli”, aby aktywnie uczestniczyć w zajęciach i pogłębiać swoją wiedzę.

Sprawdź się