Dla nauczyciela

Autorka: Marzenna Śliwka

Przedmiot: Język polski

Temat: Bohaterowie mitologii greckiej jako archetypy ludzkich postaw i zachowań

Grupa docelowa:

Szkoła ponadpodstawowa, liceum ogólnokształcące, technikum, zakres podstawowy i rozszerzony

Podstawa programowa:

Zakres podstawowy

Treści nauczania – wymagania szczegółowe

I. Kształcenie literackie i kulturowe.

1. Czytanie utworów literackich. Uczeń:

5) interpretuje treści alegoryczne i symboliczne utworu literackiego;

10) rozpoznaje w utworze sposoby kreowania: świata przedstawionego (fabuły, bohaterów, akcji, wątków, motywów), narracji, sytuacji lirycznej; interpretuje je i wartościuje;

11) rozumie pojęcie motywu literackiego i toposu, rozpoznaje podstawowe motywy i toposy oraz dostrzega żywotność motywów biblijnych i antycznych w utworach literackich; określa ich rolę w tworzeniu znaczeń uniwersalnych;

13) porównuje utwory literackie lub ich fragmenty, dostrzega kontynuacje i nawiązania w porównywanych utworach, określa cechy wspólne i różne;

14) przedstawia propozycję interpretacji utworu, wskazuje w tekście miejsca, które mogą stanowić argumenty na poparcie jego propozycji interpretacyjnej;

15) wykorzystuje w interpretacji utworów literackich potrzebne konteksty, szczególnie kontekst historycznoliteracki, historyczny, polityczny, kulturowy, filozoficzny, biograficzny, mitologiczny, biblijny, egzystencjalny;

16) rozpoznaje obecne w utworach literackich wartości uniwersalne i narodowe; określa ich rolę i związek z problematyką utworu oraz znaczenie dla budowania własnego systemu wartości.

2. Odbiór tekstów kultury. Uczeń:

1) przetwarza i hierarchizuje informacje z tekstów, np. publicystycznych, popularnonaukowych, naukowych;

2) analizuje strukturę tekstu: odczytuje jego sens, główną myśl, sposób prowadzenia wywodu oraz argumentację;

6) odczytuje pozaliterackie teksty kultury, stosując kod właściwy w danej dziedzinie sztuki;

II. Kształcenie językowe.

2. Zróżnicowanie języka. Uczeń:

5) zna, rozumie i funkcjonalnie wykorzystuje biblizmy, mitologizmy, sentencje, przysłowia i aforyzmy obecne w polskim dziedzictwie kulturowym;

III. Tworzenie wypowiedzi.

1. Elementy retoryki. Uczeń:

1) formułuje tezy i argumenty w wypowiedzi ustnej i pisemnej przy użyciu odpowiednich konstrukcji składniowych;

3) rozumie i stosuje w tekstach retorycznych zasadę kompozycyjną (np. teza, argumenty, apel, pointa);

6) rozumie, na czym polega logika i konsekwencja toku rozumowania w wypowiedziach argumentacyjnych i stosuje je we własnych tekstach;

IV. Samokształcenie.

1. rozwija umiejętność pracy samodzielnej między innymi przez przygotowanie różnorodnych form prezentacji własnego stanowiska;

Zakres rozszerzony

Treści nauczania – wymagania szczegółowe

I. Kształcenie literackie i kulturowe.

1. Czytanie utworów literackich. Uczeń: spełnia wymagania określone dla zakresu podstawowego, a ponadto:

9) rozumie pojęcie archetypu, rozpoznaje archetypy w utworach literackich oraz określa ich rolę w tworzeniu znaczeń uniwersalnych;

Kształtowane kompetencje kluczowe:

kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji;
kompetencje w zakresie wielojęzyczności;
kompetencje cyfrowe;
kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się;
kompetencje obywatelskie;
kompetencje w zakresie świadomości i ekspresji kulturalnej.

Cele operacyjne. Uczeń:

rozumie i odróżnia pojęcia archetypu i toposu,
interpretuje wybrane greckie mity,
na podstawie tekstów publicystycznych określa archetypy obecne w mitach,
streszcza jeden z mitów.

Strategie nauczania:

konstruktywizm;
konektywizm.

Metody i techniki nauczania:

z użyciem e‑podręcznika;
ćwiczeń przedmiotowych;
z użyciem komputera.

Formy pracy:

praca indywidualna;
praca w parach;
praca w grupach;
praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do internetu;
zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale;
tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda.

Przebieg lekcji

Przed lekcją:

Przygotowanie do zajęć. Nauczyciel loguje się na platformie i udostępnia uczniom e‑materiał Bohaterowie mitologii greckiej jako archetypy ludzkich postaw i zachowań. Prosi uczestników zajęć o zapoznanie się z tekstem w sekcji „Przeczytaj” i wykonanie polecenia nr 1, 2 w sekcji „Mapa myśli”.
Uczniowie przypominają sobie treść wybranych mitów i losy bohaterów (np. Niobe, Dedala, Ikara, Syzyfa, Narcyza, Odyseusza, Penelopy, Heraklesa, Orfeusza, Prometeusza, Antygony, Edypa itd.). Zwracają uwagę na postawy i szczególne cechy postaci.

Faza wprowadzająca:

Nawiązanie do tematu. Nauczyciel inicjuje rozmowę na temat obecności motywów mitologicznych w kulturze, podkreśla liczne inspiracje mitologią. Prosi uczniów o podanie kilku przykładów filmów, książek, gier, muzyki oraz o przytoczenie związków frazeologicznych, w których znajdują się nawiązania do mitów. Następnie nauczyciel odwołuje się do znajomości terminu „archetyp”, ewentualnie uzupełnia informacje. Warto zaznaczyć, że wśród archetypów wyróżniamy konkretne postacie – bohaterów, którzy dokonali niezwykłych czynów lub znaleźli się w wyjątkowych sytuacjach, zajmując określoną postawę wobec rzeczywistości. Takie cechy lub postawy mają wymiar uniwersalny.

Faza realizacyjna:

Praca z multimedium. Uczniowie czytają teksty zamieszczone w sekcji „Sprawdź się” i indywidualnie wykonują ćwiczenia 1, 2, 3.
Wywiad – aktywizowanie uczniów. Nauczyciel prosi chętnych uczniów o zgłoszenie się i wylosowanie jednego z bohaterów mitologicznych. Zadaniem jest wcielenie się w postać i krótkie przedstawienie jej losów (w formie narracji pierwszoosobowej). Pozostali uczniowie zadają pytania. W tym wypadku sugeruje się, aby skupić się nie na losach, ale na emocjach, motywacji, decyzjach podejmowanych przez bohaterów, ich postawach wobec życia i priorytetów. Po przeprowadzeniu kilku wywiadów uczniowie podsumowują ćwiczenie. Nauczyciel może zadać pytania pomocnicze, np.:
- Który z bohaterów najbardziej przypomina współczesnego człowieka? Dlaczego?
- Które cechy bohaterów mitologicznych przypisalibyście swoim przyjaciołom albo sobie?
- Które z elementów zdecydowały o archetypowości bohatera?

Faza podsumowująca:

Nauczyciel prosi, by uczniowie podzielili się na grupy i wykonali wskazane przez niego ćwiczenia spośród: 4, 5, 6, 7, 8 (sekcja „Sprawdź się”). Następnie weryfikuje poprawność odpowiedzi uczniów.

Praca domowa:

Wybierz jedno z zadań:
a) Który z bohaterów mitologicznych mógłby stać się dla ciebie inspiracją? Uzasadnij swój wybór.
b) Przeczytaj mit o Filemonie i Baucis. Na jego podstawie napisz pracę na temat: Archetyp w opowieści (praca domowa w sekcji: „Sprawdź się”).

Materiały pomocnicze:

Władysław Kopaliński, Słownik mitów i tradycji kultury, Warszawa 1985
Mirosław Korolko, Słownik kultury śródziemnomorskiej w Polsce, Warszawa 2004
Maciej Czeszewski, Katarzyna Foremniak, Ludzie i miejsca w języku. Słownik frazeologizmów eponimicznych, Warszawa 2011

Wskazówki metodyczne

Podczas lekcji można powtórzyć i utrwalić znajomość pojęć: motyw, symbol, archetyp, topos, mit. Na podstawie tekstów zamieszczonych w sekcji „Przeczytaj” można nawiązać do funkcji mitów.
Nauczyciel proponuje do wywiadu bohaterów mitologicznych, może też poprosić uczniów o samodzielny wybór. W tym wypadku warto poprosić o uzasadnienie decyzji.

Sprawdź się