Dla nauczyciela

Autor: Maria Gniłka‑Somerlik

Przedmiot: Język polski

Temat: Młodopolskie krzywdy i cierpienia

Grupa docelowa:

Szkoła ponadpodstawowa, liceum ogólnokształcące, technikum, zakres podstawowy

Podstawa programowa:

Zakres podstawowy

Cele kształcenia – wymagania ogólne

I. Kształcenie literackie i kulturowe.

5. Znajomość wybranych utworów z literatury polskiej i światowej oraz umiejętność mówienia o nich z wykorzystaniem potrzebnej terminologii.

Treści nauczania – wymagania szczegółowe

I. Kształcenie literackie i kulturowe.

1. Czytanie utworów literackich. Uczeń:

1) rozumie podstawy periodyzacji literatury, sytuuje utwory literackie w poszczególnych okresach: starożytność, średniowiecze, renesans, barok, oświecenie, romantyzm, pozytywizm, Młoda Polska, dwudziestolecie międzywojenne, literatura wojny i okupacji, literatura lat 1945–1989 krajowa i emigracyjna, literatura po 1989 r.;

2) rozpoznaje konwencje literackie i określa ich cechy w utworach (fantastyczną, symboliczną, mimetyczną, realistyczną, naturalistyczną, groteskową);

5) interpretuje treści alegoryczne i symboliczne utworu literackiego;

6) rozpoznaje w tekstach literackich: ironię i autoironię, komizm, tragizm, humor, patos; określa ich funkcje w tekście i rozumie wartościujący charakter;

8) wykazuje się znajomością i zrozumieniem treści utworów wskazanych w podstawie programowej jako lektury obowiązkowe;

9) rozpoznaje tematykę i problematykę poznanych tekstów oraz jej związek z programami epoki literackiej, zjawiskami społecznymi, historycznymi, egzystencjalnymi i estetycznymi; poddaje ją refleksji;

10) rozpoznaje w utworze sposoby kreowania: świata przedstawionego (fabuły, bohaterów, akcji, wątków, motywów), narracji, sytuacji lirycznej; interpretuje je i wartościuje;

11) rozumie pojęcie motywu literackiego i toposu, rozpoznaje podstawowe motywy i toposy oraz dostrzega żywotność motywów biblijnych i antycznych w utworach literackich; określa ich rolę w tworzeniu znaczeń uniwersalnych;

13) porównuje utwory literackie lub ich fragmenty, dostrzega kontynuacje i nawiązania w porównywanych utworach, określa cechy wspólne i różne;

14) przedstawia propozycję interpretacji utworu, wskazuje w tekście miejsca, które mogą stanowić argumenty na poparcie jego propozycji interpretacyjnej;

15) wykorzystuje w interpretacji utworów literackich potrzebne konteksty, szczególnie kontekst historycznoliteracki, historyczny, polityczny, kulturowy, filozoficzny, biograficzny, mitologiczny, biblijny, egzystencjalny;

16) rozpoznaje obecne w utworach literackich wartości uniwersalne i narodowe; określa ich rolę i związek z problematyką utworu oraz znaczenie dla budowania własnego systemu wartości.

2. Odbiór tekstów kultury. Uczeń:

5) charakteryzuje główne prądy filozoficzne oraz określa ich wpływ na kulturę epoki;

II. Kształcenie językowe.

1. Gramatyka języka polskiego. Uczeń:

1) wykorzystuje wiedzę z dziedziny fleksji, słowotwórstwa, frazeologii i składni w analizie i interpretacji tekstów oraz tworzeniu własnych wypowiedzi;

3. Komunikacja językowa i kultura języka. Uczeń:

3) rozpoznaje i określa funkcje tekstu (informatywną, poetycką, metajęzykową, ekspresywną, impresywną – w tym perswazyjną);

4. Ortografia i interpunkcja. Uczeń:

1) stosuje zasady ortografii i interpunkcji, w tym szczególnie: pisowni wielką i małą literą, pisowni łącznej i rozłącznej partykuły nie oraz partykuły -bym, -byś, -by z różnymi częściami mowy; pisowni zakończeń -ji, -ii, -i ; zapisu przedrostków roz-, bez-, wes-, wz-, ws-; pisowni przyimków złożonych; pisowni nosówek ( a, ę ) oraz połączeń om, on, em, en ; pisowni skrótów i skrótowców;

III. Tworzenie wypowiedzi.

1. Elementy retoryki. Uczeń:

1) formułuje tezy i argumenty w wypowiedzi ustnej i pisemnej przy użyciu odpowiednich konstrukcji składniowych;

2. Mówienie i pisanie. Uczeń:

1) zgadza się z cudzymi poglądami lub polemizuje z nimi, rzeczowo uzasadniając własne zdanie;

6) tworzy spójne wypowiedzi w następujących formach gatunkowych: wypowiedź o charakterze argumentacyjnym, referat, szkic interpretacyjny, szkic krytyczny, definicja, hasło encyklopedyczne, notatka syntetyzująca;

IV. Samokształcenie.

6. wybiera z tekstu odpowiednie cytaty i stosuje je w wypowiedzi;

Lektura obowiązkowa

28) wybrane wiersze następujących poetów: Jan Kasprowicz, Kazimierz Przerwa‑Tetmajer, Leopold Staff;

Kształtowane kompetencje kluczowe:

kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji;
kompetencje cyfrowe;
kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się;
kompetencje obywatelskie.

Cele operacyjne. Uczeń:

charakteryzuje światopogląd młodopolskiego twórcy;
wyjaśnia, w czym przejawia się dramat i cierpienie przedstawiciela Młodej Polski;
na przykładach literackich wskazuje i interpretuje sposoby artystycznego przedstawiania cierpienia w okresie Młodej Polski;
zestawia ze sobą postawy wobec cierpienia bohaterów utworów: Dies irae, Rozdzióbią nas kruki, wrony, Chłopi.

Strategie nauczania:

konstruktywizm;
konektywizm.

Metody i techniki nauczania:

z użyciem e‑podręcznika;
ćwiczeń przedmiotowych;
z użyciem komputera;
rozmowa kierowana;
grafonotka.

Formy pracy:

praca indywidualna;
praca w parach;
praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do internetu;
zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale;
tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda;
telefony z dostępem do internetu.

Przebieg lekcji

Przed lekcją

Nauczyciel przed lekcją poleca uczniom zapoznanie się z treścią użytecznych na lekcji fragmentów utworów: Dies irae, Rozdzióbią nas kruki, wrony i Chłopi.

Faza wprowadzająca

W tej fazie lekcji zadaniem nauczyciela jest wprowadzenie atmosfery refleksyjnej. Lekcje może rozpocząć cytatem:

Cierpienie i ból są nieodłączne od rozległej świadomości i głębokiego serca. Myślę, że ludzie naprawdę wielcy zawsze muszą odczuwać na świecie wielki smutek...

Następnie proponuje uczniom interpretację tych słów wypowiadanych przez Raskolnikowa w dziele Fiodora Dostojewskiego: Zbrodnia i kara.

Nauczyciel przechodzi od tej ogólnie poprowadzonej dyskusji do omówienia przykładów polskich. Skupia uwagę uczniów na figurze artysty o – jak życzy sobie Dostojewski – rozległej świadomości i głębokim sercu. Zaznacza, że dziś uczniowie będą zastanawiać się nad wrażliwością na cierpienie twórców Młodej Polski, ale także kreowanych przez nich bohaterów. Podaje cele lekcji i zapisuje jej temat na tablicy.

Faza realizacyjna

Praca z multimedium

Prezentacja TED z udziałem dr hab. Justyny Bajdy

Uczniowie fazę realizacyjną rozpoczynają od pracy z multimedium – prezentacją TED, w której dr hab. Justyna Bajda charakteryzuje postać młodopolskiego poety, jego rozterki, przyczyny cierpienia i sposoby radzenia sobie z nim w procesie twórczym. Uczniowie wykonują polecenia przyporządkowane do tego multimedium.

Ilustracja interaktywna

Po zapoznaniu się z pierwszym multimedium i ogólnym obrazem poety młodopolskiego, uczniowie zapoznają się z treścią sekcji „Przeczytaj”, która prezentuje kierunki artystyczne i przykłady literackie podejmujące temat cierpienia.
Uczniowie rozpoczynają pracę na fragmentach tekstów, których znajomość wymagana była jeszcze przed lekcją. Praca odbywa się w trzech grupach, a każdej z nich przydzielona jest inna lektura. Zapoznają się z multimedium – ilustracją interaktywną, poszukują odpowiednich cytatów z utworów: Dies irae, Rozdzióbią nas kruki, wrony i Chłopi. Następnie każda z grup, na forum klasy prezentuje wyniki swojej pracy.
Cały zespół dokonuje zestawienia postaw wobec cierpienia prezentowanych przez bohaterów utworów. W formie grafonotki wypisują elementy wspólne i różniące. Bardzo istotne jest, by zawarto w zestawieniu odniesienie do symboliki młodopolskiej (tutaj pomocny może być wykład dr hab. Justyny Bajdy).

Faza podsumowująca

W tej fazie nauczyciel dokonuje uporządkowania. Powraca do cytatu zaproponowanego na początku zajęć i poddaje dyskusji, czy postawa opisana przez Dostojewskiego dotyczy poety, artysty młodopolskiego czy jednak kreowanego bohatera. Czy postawy tych dwóch figur są tożsame? Które przykłady literackie są dowodem na to?

Materiały dodatkowe:

Justyna Bajda, Młoda Polska, Wrocław 2003.
Słownik literatury polskiej XIX wieku, red. J. Bachórz, A. Kowalczykowa, Wrocław 2009.

Wskazówki metodyczne

Uczniowie mogą wykorzystać multimedium „Schemat” do przygotowania się do lekcji powtórkowej.

Prezentacja typu TED