Dla nauczyciela - Zintegrowana Platforma Edukacyjna

Autor: Maria Gniłka‑Somerlik

Przedmiot: Język polski

Temat: Śniąc sny, których śmiertelnik żaden nie śmiał śnić. Twórczość Edgara Allana Poego

Grupa docelowa:

Szkoła ponadpodstawowa, liceum ogólnokształcące, technikum, zakres podstawowy

Podstawa programowa:

Zakres podstawowy

Cele kształcenia – wymagania ogólne

IV. Samokształcenie.

5. Rozwijanie uzdolnień i zainteresowań poprzez udział w różnych formach aktywności intelektualnej i twórczej.

Treści nauczania – wymagania szczegółowe

I. Kształcenie literackie i kulturowe.

1. Czytanie utworów literackich. Uczeń:

1) rozumie podstawy periodyzacji literatury, sytuuje utwory literackie w poszczególnych okresach: starożytność, średniowiecze, renesans, barok, oświecenie, romantyzm, pozytywizm, Młoda Polska, dwudziestolecie międzywojenne, literatura wojny i okupacji, literatura lat 1945–1989 krajowa i emigracyjna, literatura po 1989 r.;

2) rozpoznaje konwencje literackie i określa ich cechy w utworach (fantastyczną, symboliczną, mimetyczną, realistyczną, naturalistyczną, groteskową);

3) rozróżnia gatunki epickie, liryczne, dramatyczne i synkretyczne, w tym: gatunki poznane w szkole podstawowej oraz epos, odę, tragedię antyczną, psalm, kronikę, satyrę, sielankę, balladę, dramat romantyczny, powieść poetycką, a także odmiany powieści i dramatu, wymienia ich podstawowe cechy gatunkowe;

4) rozpoznaje w tekście literackim środki wyrazu artystycznego poznane w szkole podstawowej oraz środki znaczeniowe: oksymoron, peryfrazę, eufonię, hiperbolę; leksykalne, w tym frazeologizmy; składniowe: antytezę, paralelizm, wyliczenie, epiforę, elipsę; wersyfikacyjne, w tym przerzutnię; określa ich funkcje;

5) interpretuje treści alegoryczne i symboliczne utworu literackiego;

6) rozpoznaje w tekstach literackich: ironię i autoironię, komizm, tragizm, humor, patos; określa ich funkcje w tekście i rozumie wartościujący charakter;

10) rozpoznaje w utworze sposoby kreowania: świata przedstawionego (fabuły, bohaterów, akcji, wątków, motywów), narracji, sytuacji lirycznej; interpretuje je i wartościuje;

14) przedstawia propozycję interpretacji utworu, wskazuje w tekście miejsca, które mogą stanowić argumenty na poparcie jego propozycji interpretacyjnej;

15) wykorzystuje w interpretacji utworów literackich potrzebne konteksty, szczególnie kontekst historycznoliteracki, historyczny, polityczny, kulturowy, filozoficzny, biograficzny, mitologiczny, biblijny, egzystencjalny;

2. Odbiór tekstów kultury. Uczeń:

1) przetwarza i hierarchizuje informacje z tekstów, np. publicystycznych, popularnonaukowych, naukowych;

3) rozpoznaje specyfikę tekstów publicystycznych (artykuł, felieton, reportaż), retorycznych (przemówienie, laudacja, homilia), popularnonaukowych i naukowych (rozprawa); wśród tekstów prasowych rozróżnia wiadomość i komentarz; rozpoznaje środki językowe i ich funkcje zastosowane w tekstach; odczytuje informacje i przekazy jawne i ukryte; rozróżnia odpowiedzi właściwe i unikowe;

II. Kształcenie językowe.

4. Ortografia i interpunkcja. Uczeń:

1) stosuje zasady ortografii i interpunkcji, w tym szczególnie: pisowni wielką i małą literą, pisowni łącznej i rozłącznej partykuły nie oraz partykuły -bym, -byś, -by z różnymi częściami mowy; pisowni zakończeń -ji, -ii, -i ; zapisu przedrostków roz-, bez-, wes-, wz-, ws-; pisowni przyimków złożonych; pisowni nosówek ( a, ę ) oraz połączeń om, on, em, en ; pisowni skrótów i skrótowców;

III. Tworzenie wypowiedzi.

1. Elementy retoryki. Uczeń:

1) formułuje tezy i argumenty w wypowiedzi ustnej i pisemnej przy użyciu odpowiednich konstrukcji składniowych;

4) wyjaśnia, w jaki sposób użyte środki retoryczne (np. pytania retoryczne, wyliczenia, wykrzyknienia, paralelizmy, powtórzenia, apostrofy, przerzutnie, inwersje) oddziałują na odbiorcę;

2. Mówienie i pisanie. Uczeń:

1) zgadza się z cudzymi poglądami lub polemizuje z nimi, rzeczowo uzasadniając własne zdanie;

2) buduje wypowiedź w sposób świadomy, ze znajomością jej funkcji językowej, z uwzględnieniem celu i adresata, z zachowaniem zasad retoryki;

6) tworzy spójne wypowiedzi w następujących formach gatunkowych: wypowiedź o charakterze argumentacyjnym, referat, szkic interpretacyjny, szkic krytyczny, definicja, hasło encyklopedyczne, notatka syntetyzująca;

IV. Samokształcenie.

1. rozwija umiejętność pracy samodzielnej między innymi przez przygotowanie różnorodnych form prezentacji własnego stanowiska;

3. korzysta z literatury naukowej lub popularnonaukowej;

8. posługuje się słownikami ogólnymi języka polskiego oraz słownikami specjalistycznymi (np. etymologicznymi, frazeologicznymi, skrótów, gwarowymi), także w wersji on‑line;

Kształtowane kompetencje kluczowe:

kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji;
kompetencje w zakresie wielojęzyczności;
kompetencje cyfrowe;
kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się;
kompetencje w zakresie świadomości i ekspresji kulturalnej.

Cele operacyjne. Uczeń:

wyjaśnia, na czym polega wpływ biografii Edgara Allana Poego na jego twórczość;
definiuje pojęcia: fantastyka, science fiction, short story, nowela, gotycyzm, powieść kryminalna, suspens, groteska, arabeska, kompozycja szkatułkowa;
syntetyzuje informacje zawarte w Filozofii kompozycji Poego jako wykładnię jego programu literackiego;
dokonuje analizy i interpretacji noweli Obraz owalny.

Strategie nauczania:

konstruktywizm;
konektywizm.

Metody i techniki nauczania:

ćwiczeń przedmiotowych;
z użyciem komputera;
dyskusja;
praca z tekstem;
inscenizacja przygotowana przez uczniów .

Formy pracy:

praca indywidualna;
praca w grupach;
praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do internetu;
zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale;
tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda;
telefony z dostępem do internetu.

Przebieg lekcji:

Przed lekcją

Na kilka tygodni przed lekcją nauczyciel dzieli klasę na dwie grupy:

Grupa I – przygotowuje inscenizację na podstawie utworu Portret owalny Edgara Allana Poego. Uczniowie dzielą się rolami i wybierają ucznia o najlepszej dykcji do pełnienia funkcji narratora. Nauczyciel proponuje uczniom – w ramach przygotowań – zapoznanie się z filmowymi interpretacjami utworów E. A. Poego, z udziałem Vincenta Price’a.

Grupa II – przygotowuje inscenizację na temat biografii E. A. Poego. Uczniowie mogą w tym celu wykorzystać treść sekcji „Przeczytaj” oraz inne źródła wiedzy. Nauczyciel może zaproponować: Alicia Misrahi, Edgar Allan Poe, tłum. G. Ostrowski, Warszawa 2007.

Obie grupy mogą wykorzystać w swoich prezentacjach efekty specjalne w postaci: tła muzycznego, scenografii, specjalnego makijażu.

Limit czasu prezentacji dla każdej grupy: 10 minut.

Faza wprowadzająca

Nauczyciel po krótkim wstępie, zapisaniu tematu lekcji i przedstawieniu jej celów poleca uczniom zaprezentowanie swoich wystąpień. Po zakończeniu prezentacji nauczyciel ocenia stopień przygotowania inscenizacji, dobranie adekwatnych dekoracji, grę aktorską.

Faza realizacyjna

Praca z multimedium.

Nauczyciel poleca uczniom wysłuchanie audiobooka i wspólne wykonanie zestawu poleceń. Zadaniem uczniów jest przede wszystkim synteza informacji zawartych w Filozofii kompozycji Poego. Uczniowie na podstawie tekstu egzemplifikują wyznaczniki w teorii literackiej pisarza. Dodatkowym źródłem wiedzy może być tekst Edwarda Kaspersky’ego: Edgar Allan Poe. Tożsamość i konteksty. Wprowadzenie do lektury zamieszczony w sekcji „Przeczytaj”. Następnie, na podstawie treści audiobooka, uczniowie wykonują polecenia: 1. i 2. oraz ćwiczenie 5. w sekcji „Sprawdź się”.

Faza podsumowująca

W fazie podsumowującej uczniowie wykonują kilka ćwiczeń z sekcji „Sprawdź się” – przypominają sobie, czym jest kompozycja szkatułkowa (ćw. 2) oraz dokonują analizy środków zastosowanych przez Poego w utworze Portret owalny (do wyboru ćwiczenia: 3, 4, 6, 7). W finalnej części lekcji nauczyciel pyta uczniów:

– Czy biografia pisarza zawsze ma wpływ na stylistykę jego utworów?

– Jakie wątki z biografii E. A. Poego mogły zaważyć na wyborach literackich?

– Czy stylistyka „Potretu owalnego” ułatwiała przygotowanie inscenizacji? Jakie elementy budzą faktyczną grozę?

Praca domowa:

Rozważ, w jaki sposób sztuka może oddziaływać na odbiorcę. W swojej wypowiedzi uwzględnij wnioski z lektury Portretu owalnego oraz treści audiobooka - fragmentów Filozofii kompozycji Edgara Allana Poego.

Materiały dodatkowe:

Alicia Misrahi, Edgar Allan Poe, tłum. G. Ostrowski, Warszawa 2007.

Sławomir Studniarz, Tragiczna wizja. Rzecz o nowelistyce Poego, Toruń 2008.

Wybrane ekranizacje utworów E. A. Poego z udziałem Vincenta Priece’a.

Wskazówki metodyczne:

Uczniowie mogą wykorzystać multimedium do przygotowań do lekcji powtórkowej.