Autor: Marcin Sawicki

Temat: Postawa społeczeństwa polskiego wobec okupantów

Grupa docelowa:

Szkoła ponadpodstawowa, liceum ogólnokształcące, technikum

Podstawa programowa:

Kształtowane kompetencje kluczowe:

• kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji;

• kompetencje cyfrowe;

• kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się;

• kompetencje obywatelskie.

Cele operacyjne:

Uczeń:

• wskazuje przykłady różnych postaw Polaków pod dwiema okupacjami;

• wyjaśnia motywy, które za nimi stały;

• ocenia różne postawy Polaków podczas okupacji;

• wymienia najważniejsze i najbardziej kontrowersyjne zagadnienia dotyczące postaw Polaków podczas okupacji.

Strategie nauczania:

• konstruktywizm;

• konektywizm;

• lekcja odwrócona.

Metody i techniki nauczania:

• rozmowa nauczająca z wykorzystaniem ćwiczeń interaktywnych;

• analiza materiału źródłowego (porównawcza);

• dyskusja.

Formy pracy:

• praca indywidualna;

• praca w parach;

• praca w grupach;

• praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

• komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do internetu;

• zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale;

• tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda.

Przebieg lekcji

Przed lekcją:

Uczniowie powinni przypomnieć sobie temat dotyczący polityki okupacyjnej Niemiec i ZSRS na ziemiach polskich.

Faza wstępna:

1. Nauczyciel wyświetla na tablicy uczniom temat lekcji „Postawa społeczeństwa polskiego wobec okupantów”, nawiązując do zagadnień opisanych w sekcji „Wprowadzenie”. Omawia cele lekcji, przedstawia kryteria sukcesu.

2. Nauczyciel poleca jednemu z uczniów, aby krótko zreferował informacje, które uczniowie mieli powtórzyć przed lekcją. Uczeń wskazuje podobieństwa i różnice w polityce okupacyjnej Niemiec i ZSRS. W razie potrzeby nauczyciel uzupełnia wypowiedź ucznia i udziela informacji zwrotnej.

Faza realizacyjna:

1. Nauczyciel wyświetla lub zapisuje na tablicy zagadnienia: kwestia żydowska, sprawa nauki/szkolnictwa, brak swobód politycznych, cenzura i propaganda, trudności z wyżywieniem i zaopatrzeniem. Następnie uczniowie proponują, jakie strategie i postawy mogli przyjąć Polacy wobec tych problemów. Propozycje uczniowskie powinny uwzględniać trzy opcje: współpracę z okupantem, postawę bierną lub opór.

2. Praca z tekstem do lekcji. Uczniowie w cztero-, pięcioosobowych grupach szukają odpowiedzi, jakie strategie rzeczywiście przyjmowali Polacy. Jedna osoba z wylosowanej grupy przedstawia pracę zespołu, nauczyciel udziela uczniom informacji zwrotnej.

3. Wykład nauczyciela na temat postaw Polaków wobec okupantów sowieckich.

4. Praca z multimedium (film edukacyjny) poprzedzona uwagą nauczyciela, że szczególnie trudną kwestią w relacjach polsko‑żydowskich, ale także sporach między Polakami, jest stosunek społeczeństwa polskiego do zagłady Żydów. Następnie prosi uczniów o zapoznanie się z poleceniami do multimedium i odtwarza pierwszy film.

5. Prowadzący poleca wybranemu uczniowi, aby przeczytał polecenie 3: „Wymień kategorie, na jakie Niemcy podzielili polskie społeczeństwo. Wskaż te, które uznane były przez Polaków za zdradzieckie”. Uczniowie pracują w parach, wybrana dwójka uczniowska przedstawia propozycję odpowiedzi, a pozostali uczniowie ustosunkowują się do niej.

6. W kolejnym kroku prowadzący odtwarza drugi z filmów i prosi, aby uczniowie – nadal w parach – wykonali polecenie nr 5: „Czy zgadzasz się z ekspertem, że dziś powinniśmy ostrożnie potępiać Polaków kolaborujących z Niemcami w czasie II wojny światowej? Odpowiedź uzasadnij. Podaj przynajmniej pięć argumentów”. Nauczyciel zaprasza ich do krótkiej dyskusji na temat proponowanych przez nich argumentów.

Faza podsumowująca:

1. W ramach podsumowania uczniowie starają się rozstrzygnąć, która z postaw Polaków wobec okupacji niemieckiej i sowieckiej wydaje im się:

• skuteczniejsza, jeśli chodzi o szanse przeżycia,

• najwłaściwsza pod względem etycznym,

• patriotyczna.

Uczniowie uzasadniają swoje opinie.

2. Nauczyciel rozdaje uczniom ankietę ewaluacyjną z oceną lekcji, pracy własnej ucznia oraz pracy klasy (proponowane pytania ankiety – poniżej).

Praca domowa:

1. Wykonaj ćwiczenie 8 z sekcji „Sprawdź się”: „Czy obawy Zofii Kossak‑Szczuckiej wyrażone w zdaniu »Przymusowe uczestnictwo narodu polskiego w krwawym widowisku spełniającym się na ziemiach polskich może snadnie wyhodować zobojętnienie na krzywdę, sadyzm i ponad wszystko groźne przekonanie, że wolno mordować bliźnich bezkarnie« się sprawdziły? Uzasadnij odpowiedź”.

Materiały pomocnicze:

Błoński J., Biedni Polacy patrzą na getto, Warszawa 2008.

Kaczmarek R., Historia Polski 1914–1989, Warszawa 2010.

Roszkowski W., Historia Polski 1914–2015, Warszawa 2019.

Szuchta R., Trojański P., Holokaust. Zrozumieć dlaczego, Warszawa 2006.

Wskazówki metodyczne:

Uczniowie na podstawie filmów przygotowują prezentację multimedialną będącą podsumowaniem lekcji.

Przykładowa ankieta ewaluacyjna

Odpowiedz na pytania:

1. Co na zajęciach było dla ciebie ważne i ciekawe?

• Ważne:

• Ciekawe:

2. Co było łatwe, a co trudne?

• Łatwe:

• Trudne:

3. Jakie było twoje zaangażowanie podczas lekcji?

4. Jak oceniasz swoją pracę w grupie – za co byłeś/aś odpowiedzialny/a?

5. Jak oceniasz pracę swojej grupy?

6. Jakie było zaangażowanie pozostałych grup?