Scenariusz zajęć

Autor: Krzysztof Błaszczak, Anna Daniewicz

Przedmiot: Chemia

Temat: Jakie czynniki wpływają na reaktywność i moc kwasów karboksylowych?

Grupa docelowa: III etap edukacyjny, liceum, technikum, zakres podstawowy i rozszerzony; uczniowie III etapu edukacyjnego - kształcenie w zakresie podstawowym i rozszerzonym

Podstawa programowa:

Zakres podstawowy:

XVI. Kwasy karboksylowe. Uczeń:

5) opisuje wpływ długości łańcucha węglowego na moc kwasów karboksylowych;

Zakres rozszerzony:

XVI. Kwasy karboksylowe. Uczeń:

6) opisuje czynniki wpływające na moc kwasów karboksylowych (długość łańcucha węglowego, obecność polarnych podstawników);

Kształtowane kompetencje kluczowe:

• kompetencje matematyczne oraz kompetencje w zakresie nauk przyrodniczych, technologii i inżynierii;

• kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji;

• kompetencje cyfrowe;

• kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się.

Cele operacyjne

Uczeń:

• opisuje czynniki wpływające na moc i reaktywność kwasów karboksylowych;

• wyjaśnia, na czym polega efekt indukcyjny;

• ocenia, który z kwasów karboksylowych jest mocniejszy;

• projektuje i przeprowadza doświadczenie, pozwalające porównać moc wybranych kwasów karboksylowych.

Strategia nauczania:

• asocjacyjna;

• problemowa.

Metody i techniki nauczania:

• burza mózgów;

• dyskusja dydaktyczna;

• analiza materiału źródłowego;

• metoda kuli śniegowej;

• eksperyment chemiczny;

• film samouczek;

• ćwiczenia uczniowskie;

• technika zdań podsumowujących.

Formy zajęć:

• praca w parach;

• praca zbiorowa;

• praca indywidualna.

Środki dydaktyczne:

• komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do Internetu;

• zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale;

• rzutnik multimedialny;

• tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda;

• podręczniki;

Przebieg zajęć

Faza wstępna:

1. Zaciekawienie i dyskusja. Nauczyciel zadaje uczniom pytania: Co oznacza, że kwas jest mocny lub słaby? Który z kwasów jest mocniejszy, metanowy czy etanowy?

2. Rozpoznawanie wiedzy wyjściowej uczniów. Burza mózgów wokół pytania: Jakie czynniki wpływają na moc i reaktywność kwasów karboksylowych?

3. Ustalenie celów lekcji. Nauczyciel podaje temat zajęć i wspólnie z uczniami ustala cele lekcji, które uczniowie zapisują w portfolio.

4. Zasady BHP. Nauczyciel zapoznaje uczniów z kartami charakterystyk substancji, jakie zostaną użyte w czasie lekcji.

Faza realizacyjna:

1. Eksperyment chemiczny. Nauczyciel dzieli uczniów na grupy. Zadaniem każdej z grup jest przeprowadzenie doświadczenia 1 – „Dysocjacja elektrolityczna wybranych kwasów karboksylowych” zgodnie z instrukcją zamieszczoną w e‑materiale. Uczniowie otrzymują karty pracy, stawiają pytanie badawcze i hipotezę, obserwują zmiany podczas eksperymentu, zapisują równania reakcji dysocjacji elektrolitycznej, wyciągają wnioski, zapisują wszystko w kartach pracy. Nauczyciel monitoruje przebieg pracy uczniów, wspiera uczniów podczas przeprowadzenia eksperymentu. Liderzy prezentują efekty pracy grupowej na forum klasy. Nauczyciel weryfikuje pod względem merytorycznym wypowiedzi uczniów.

2. Kula śnieżna. Nauczyciel rozdaje uczniom sklerotki (karteczki samoprzylepne). Zadaniem uczniów jest wypisanie czynników, które wpływają na moc i reaktywność kwasów karboksylowych. Najpierw uczniowie pracują indywidualnie. Po upływie ustalonego czasu przez nauczyciela, uczniowie łączą się w pary i porównują swoje propozycje. Następnie spisują wspólne propozycje na kartce. Po upływie ustalonego czasu przez nauczyciela, uczniowie łączą się w czwórki i porównują swoje rozwiązania, po czym spisują na kartce tylko wspólne czynniki. W dalszej części uczniowie połączą się w jeszcze liczniejsze grupy, aż w końcu wobec postawionego problemu wypowie się cała klasa. Wszystkie uzgodnione na forum całej klasy rozwiązania wraz z argumentami zostaną zapisane na tablicy. Nauczyciel weryfikuje poprawność proponowanych czynników. Uczniowie konfrontują swoje propozycje z czynnikami wskazanymi w e‑materiale i uzupełniają zapis na tablicy, po czym przepisują czynniki do zeszytów.

3. Eksperyment chemiczny. Nauczyciel dzieli klasę na grupy. Zadaniem każdej z grup jest zaprojektowanie i przeprowadzenie doświadczenia 2 – „Identyfikacja wybranych kwasów karboksylowych” zgodnie z instrukcją zamieszczoną w e‑materiale. Uczniowie otrzymują karty pracy, stawiają pytanie badawcze i hipotezę, obserwują zmiany podczas eksperymentu, wyciągają wnioski, zapisują wszystko w kartach pracy. Nauczyciel monitoruje przebieg pracy uczniów, wspiera uczniów podczas przeprowadzenia eksperymentu. Liderzy prezentują efekty pracy grupowej na forum klasy. Nauczyciel weryfikuje pod względem merytorycznym wypowiedzi uczniów. Propozycja kwasów karboksylowych dla poszczególnych grup:

• I grupa - kwasy: benzenokarboksylowy i etanowy;

• II grupa - kwasy: metanowy i kwas propanowy;

• III grupa - kwasy: metanowy i etanowy;

• IV grupa - kwasy: chloroetanowy i etanowy;

• V grupa - kwasy: benzenokarboksylowy i metanowy;

• VI grupa - kwasy: kwas propanowy i propenowy.

Faza podsumowująca:

1. Nauczyciel sprawdza wiedzę uczniów. Przykładowe pytania skierowane do uczniów:

• Jakie czynniki wpływają na moc i reaktywność kwasów karboksylowych?

• Co to jest efekt indukcyjny?

2. Jako podsumowanie lekcji nauczyciel może wykorzystać zdania do uzupełnienia, które uczniowie również zamieszczają w swoim portfolio:

• Przypomniałem/łam sobie, że...

• Czego dziś się nauczyłem/łam...

• Co było dla mnie łatwe...

• Co sprawiło mi trudność...

Praca domowa:

Uczniowie oglądają film samouczek, a zdobytą wiedzę wykorzystują podczas wykonania ćwiczeń zawartych w e‑materiale - sprawdź się.

Wskazówki metodyczne opisujące różne zastosowania multimedium:

Film samouczek może być wykorzystany przez uczniów podczas samodzielnej pracy na lekcji lub przed wykonaniem ćwiczeń dołączonych do medium. Medium może być również wykorzystane podczas wykonywania zadania domowego oraz podczas przygotowania się do sprawdzianu.

Materiały pomocnicze:

1. Sklerotki (karteczki samoprzylepne).

2. Polecenia podsumowujące (nauczyciel przed lekcją zapisuje je na niewielkich kartkach):

- Jakie czynniki wpływają na moc i reaktywność kwasów karboksylowych?

- Co to jest efekt indukcyjny?

3. Doświadczenie 1 i 2:

- Szkło i sprzęt laboratoryjny wg propozycji w e‑materiale.

- Odczynniki chemiczne wg propozycji w e‑materiale.

- Instrukcje przeprowadzenia doświadczeń wg zasad spisanych w e‑materiale.