Autor: Anna Grabarczyk

Temat: Wyspa umarłych Arnolda Böcklina w poetyckiej interpretacji Kazimierza Przerwy‑Tetmajera

Grupa docelowa:

Szkoła ponadpodstawowa, liceum ogólnokształcące, technikum, zakres podstawowy i rozszerzony

Podstawa programowa:

Kształtowane kompetencje kluczowe:

• kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji;

• kompetencje w zakresie wielojęzyczności;

• kompetencje cyfrowe;

• kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się;

• kompetencje obywatelskie;

• kompetencje w zakresie świadomości i ekspresji kulturalnej.

Cele operacyjne. Uczeń:

• dopowiada, o czym jest brakujący fragment tekstu, które rozdał uczniom nauczyciel;

• dzieli się swoimi refleksjami na temat różnych wersji obrazu Wyspa umarłych;

• wymienia cechy malarstwa Arnolda Böcklina, które szczególnie zachwycały Kazimierza Przerwę‑Tetmajera;

• wskazuje w wierszu Tetmajera elementy, które nie widnieją na obrazie Arnolda Böcklina i wyjaśnia, w jakim celu zostały wprowadzone przez poetę;

• dostrzega motywy, które pozwalają na identyfikację malarskiego pierwowzoru wiersza.

Strategie nauczania:

• konstruktywizm;

• konektywizm.

Metody i techniki nauczania:

• ćwiczeń przedmiotowych;

• z użyciem komputera;

• podająca.

Formy pracy:

• praca indywidualna;

• praca w parach;

• praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

• komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do internetu;

• zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale;

• tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda.

Przebieg lekcji

Przed lekcją:

1. Nauczyciel prosi, aby uczniowie zapoznali się z Wyspą umarłych Kazimierza Przerwy‑Tetmajera z sekcji „Przeczytaj” e‑podręcznika..

Faza wprowadzająca:

1. Nauczyciel rozdaje uczniom fragment tekstu.
   Kazimierz Przerwa‑Tetmajer
   Wyspa umarłych
   Wyspa umarłych, nagie, strome skały,
   wkoło dalekie, nieskończone morze,
   gaj cyprysowy, ciszą skamieniały,
   spokój wód wieczny... Bóg śmierci posępny
   duszom ten grodziec zostawił ostępny
   i odwróciwszy twarz, odszedł w bezdroże.
   I w długiej łodzi o milczącym wiośle
   Charon tu z brzegu białe wiezie dusze
   i w ciemne, wąskie wwozi je zarośle
   między dwa słupy z kamienia, na których
   dwa lwy o głowach groźnych i ponurych
   patrzą na siebie – zasłuchane w głuszę.

   Po krzesanicach mech się pnie zielony,
   cyprysy smukłe nad morską głębiną
   widzą swój smukły kształt odzwierciedlony
   i nieruchome patrzą w niebo w górze,
   gdzie nigdy złoto nie płynie i róże,
   a tylko sine mgły obłoków płyną.

   Słońce i księżyc tu się toczą kołem
   zawsze spokojnem, zawsze jednakowem:
   nad wód granatem, pod nieba popiołem,
   wstają z przepaści i schodzą powoli
   w otchłań w martwego blasku aureoli,
   długo lśniąc światłem cichym i matowym.

   Tu dusze cieniom podobne, milczące,
   snują się białe przez ciemną zieloność
   po bladych plamach, które kładzie słońce;
   lub z wąskich okien kutych w skałach ściennych,
   patrzą po falach szklanych i bezdennych,
   patrzą się w mglistą, wieczną nieskończoność.
   [...]

2. Nauczyciel prosi uczniów o dopowiedzenie, o czym jest brakujący fragment tekstu. Sprawdza tym samym przygotowanie uczniów do lekcji. Jeśli taka czynność będzie zbyt trudna w danej klasie, nauczyciel może pokazać uczniom obraz Böcklina Wyspa umarłych i zapytać, czy dostrzegają związek wiersza, który mieli przeczytać w domu, z tym obrazem oraz na czym ten związek polega.

3. Nauczyciel podaje cel i temat zajęć. Ustala z uczniami kryteria sukcesu.

Faza realizacyjna:

1. Uczniowie indywidualnie zapoznają się z sekcją „Przeczytaj”. Chętna osoba podsumowuje zdobyte w ten sposób wiadomości.

2. Nauczyciel wyświetla za pomocą rzutnika obraz Arnolda Böcklina Wyspa umarłych (pierwsza wersja) - nawet jeśli pokazał go już w fazie wprowadzającej lekcji warto pokazać go raz jeszcze. Prosi uczniów o pierwsze refleksje na temat obejrzanego dzieła. Następnie pokazuje drugą wersję obrazu i również prosi uczestników zajęć o ich refleksje. Po wyświetleniu trzeciej wersji dzieła nauczyciel zadaje pytania:
   - Ile było wersji tego obrazu?
   - Dlaczego powstał więcej niż jeden obraz?

3. Uczniowie przechodzą do sekcji „Film edukacyjny”. Na podstawie wykładu prof. Justyny Bajdy wymieniają cechy malarstwa Arnolda Böcklina, które szczególnie zachwycały Kazimierza Przerwę‑Tetmajera.

4. Uczestnicy zajęć indywidualnie zapoznają się z sekcją „Prezentacja multimedialna”. Następnie w parach wskazują w wierszu Kazimierza Przerwy‑Tetmajera elementy, które nie widnieją na obrazie Arnolda Böcklina i wyjaśniają, w jakim celu zostały wprowadzone przez poetę.
   Polecenia i ćwiczenia z tej sekcji uczniowie wykonują indywidualnie.

Faza podsumowująca:

1. Uczniowie w ramach podsumowania zapoznają się jeszcze raz z zamieszczonym w sekcji „Przeczytaj” utworem Kazimierza Przerwy‑Tetmajera. Notują motywy, które pozwalają na identyfikację malarskiego pierwowzoru wiersza.

2. Nauczyciel zawiesza na tablicy dwa plakaty z narysowanym koszem i walizką. Rozdaje uczniom po dwie karteczki samoprzylepne. Prosi, aby uczniowie zapisali na jednej z nich, przemyślenia, które zabiorą z sobą po zajęciach; na drugiej to, czego nie akceptują. Jedna osoba odczytuje zapisy zamieszczone przy walizce i koszu.

Praca domowa:

1. Stwórz własną - literacką, plastyczną, muzyczną bądź filmową - interpretację obrazu Arnolda Böcklina Wyspa umarłych.

Materiały pomocnicze:

• Justyna Bajda, Przekład intersemiotyczny. „Wyspa umarłych” Arnolda Böcklina w różnych stanach skupienia, „Academic Journal of Modern Philology”, nr 2019/8.

• Kazimierz Tetmajer, O Arnoldzie Böcklinie, „Tygodnik Ilustrowany”, nr 1899/7.

Wskazówki metodyczne

• Uczniowie mogą przed lekcją zapoznać się z multimedium z sekcji „Film edukacyjny”, aby aktywnie uczestniczyć w zajęciach i pogłębiać swoją wiedzę.