Imię i nazwisko autora: Anna Ruszczyk

Przedmiot: geografia

Temat zajęć: Rodzaje działalności rzeźbotwórczej rzek i ich charakterystyka

Grupa docelowa: III etap edukacyjny, liceum/technikum, zakres podstawowy, klasa I

Podstawa programowa:

Zakres podstawowy: V. Litosfera: związek budowy wnętrza Ziemi z tektoniką płyt litosfery, procesy wewnętrzne i zewnętrzne kształtujące powierzchnię Ziemi i ich skutki, skały.
Uczeń: 3) charakteryzuje główne procesy zewnętrzne modelujące powierzchnię Ziemi (erozja, transport, akumulacja) oraz skutki rzeźbotwórczej działalności rzek, wiatru, lodowców, lądolodu i mórz oraz wietrzenia.

Kształtowane kompetencje kluczowe:

• kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji,

• kompetencje matematyczne oraz kompetencje w zakresie nauk przyrodniczych, technologii i inżynierii,

• kompetencje cyfrowe,

• kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się.

Cele operacyjne:

Uczeń:

• rozróżnia na schemacie biegi rzeki;

• omawia rodzaje działalności rzek;

• wskazuje czynniki wpływające na działalność rzek.

Strategie nauczania: konstruktywizm, konektywizm

Metody nauczania: pogadanka, burza mózgów, dyskusja, mapa myśli/plakat, metody operatywne (praca z tekstem e‑materiału i filmem edukacyjnym)

Formy zajęć: praca indywidualna, praca w grupach, praca na forum klasy

Środki dydaktyczne: tablica interaktywna/monitor dotykowy/tablety, e‑materiał, podręcznik, arkusze papieru, pisaki, fotografie rzeki w różnym jej biegu oraz ujść rzecznych

Materiały pomocnicze:

M. Klimaszewski, Geomorfologia, PWN, Warszawa 1978.

P. Migoń, Geomorfologia, PWN, Warszawa 2006.

Przebieg lekcji

Faza wprowadzająca

• Nauczyciel wprowadza uczniów w tematykę zajęć – krótka pogadanka na temat rzek w najbliższej okolicy. Nauczyciel prosi uczniów o przypomnienie pojęć związanych z siecią rzeczną (rzeka główna, dopływ, sieć rzeczna, dorzecze, zlewnia, źródło, ujście).

• Nawiązanie cech charakteryzujących rzekę w najbliższej okolicy oraz do jej działalności.

• Burza mózgów – uczniowie podają i zapisują na tablicy czynniki, które mogą (ich zdaniem) wpływać na intensywność rzeźbotwórczej działalności rzeki.

• Następnie nauczyciel podaje temat i cele lekcji.

Faza realizacyjna

• Nauczyciel, nawiązując do wypowiedzi uczniów, wywołuje dyskusję na temat: Czy w każdym odcinku rzeki (od źródeł do ujścia) podane czynniki wpływają w taki sam sposób?

• Uczniowie nazywają procesy rzeźbotwórczej działalności rzeki i czynniki od których zależy ich nasilenie (można wykorzystać sam początek tekstu w e‑materiale Przeczytaj).

• Korzystając ze schematu, zdjęcia czy rysunku następuje wspólne wyróżnienie trzech biegów rzeki (do biegu górnego zaliczamy źródło rzeki, a do dolnego jej ujście).

• Nauczyciel dzieli uczniów na 6 grup – każda otrzymuje duży arkusz papieru oraz losuje dla siebie jeden bieg rzeki do scharakteryzowania procesów działalności rzeki w tym biegu w postaci mapy myśli/plakatu – do wyboru przez nauczyciela (dwie grupy opracowują bieg górny, dwie bieg środkowy i dwie bieg dolny).

• Uczniowie na początku pracy zapoznają się z filmem edukacyjnym zawartym w e‑materiale, zapisują w notesie potrzebne im informacje, zastanawiają się w jaki sposób przedstawić swój bieg rzeki.

• Po upływie określonego czasu uczniowie dwóch grup (pracujących nad tym samym biegiem rzeki) przyczepiają swoje prace do tablicy – liderzy grup charakteryzują dany bieg rzeki, mogą się wzajemnie uzupełniać (wspomagać mogą inni członkowie ich grup).

• Uczniowie przy udziale nauczyciela omawiają górny, środkowy i dolny bieg rzeki, Nauczyciel każdy omawiany bieg rzeki może obrazować fotografiami z e‑materiału lub innymi (w większej liczbie) przygotowanymi przed lekcją.

• Przy biegu dolnym więcej uwagi powinno się zwrócić na proces akumulacji w delcie oraz akumulacji i erozji np. przy estuarium (wskazane są fotografie ujść rzecznych).

• Uczniowie tworzą wspólnie notatkę z lekcji – zapisują do zeszytu np. nazwy procesów rzeźbotwórczej działalności rzeki oraz poznane przykłady czynników wpływających na jej działalność.

Faza podsumowująca

• Nauczyciel podsumowuje etapy lekcji, zestawiając je z założonymi celami – ocenia pracę uczniów, ich zaangażowanie.

• Następnie nauczyciel wprowadza uczniów do fazy ćwiczeń na podstawie poznanego materiału – uczniowie indywidualnie wykonują wybrane ćwiczenia z e‑materiału na głównym ekranie multimedialnym.

• Uczniowie omawiają ćwiczenia, dzielą się swoimi doświadczeniami – co było dla nich łatwe, trudne, ciekawe, gdzie mogą zastosować zdobytą wiedzę itp.

Praca domowa

• Wyjaśnij, czym różni się rzeka meandrująca od rzeki anastomozującej.

Wskazówki metodyczne opisujące różne zastosowania danego multimedium:

• film edukacyjny można wykorzystać w toku lekcji z zakresu podstawowego dotyczących erozji rzecznej, jej działalności transportującej i akumulacyjnej oraz ujść rzecznych (zakres podstawowy, dział V. 3)

• film edukacyjny można wykorzystać w toku lekcji z zakresu rozszerzonego przygotowującej do obserwacji procesów geologicznych zachodzących w okolicy miejsca zamieszkania ucznia (zakres rozszerzony, dział V. 11)

• zawarty w e‑materiale film edukacyjny może być wykorzystany do samodzielnego rozszerzania i pogłębiania wiedzy przez ucznia w domu.