Dla nauczyciela
Imię i nazwisko autora: Anna Ruszczyk
Przedmiot: geografia
Temat zajęć: Rodzaje działalności rzeźbotwórczej rzek i ich charakterystyka
Grupa docelowa: III etap edukacyjny, liceum/technikum, zakres podstawowy, klasa I
Podstawa programowa:
Zakres podstawowy: V. Litosfera: związek budowy wnętrza Ziemi z tektoniką płyt litosfery, procesy wewnętrzne i zewnętrzne kształtujące powierzchnię Ziemi i ich skutki, skały.
Uczeń: 3) charakteryzuje główne procesy zewnętrzne modelujące powierzchnię Ziemi (erozja, transport, akumulacja) oraz skutki rzeźbotwórczej działalności rzek, wiatru, lodowców, lądolodu i mórz oraz wietrzenia.
Kształtowane kompetencje kluczowe:
kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji,
kompetencje matematyczne oraz kompetencje w zakresie nauk przyrodniczych, technologii i inżynierii,
kompetencje cyfrowe,
kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się.
Cele operacyjne:
Uczeń:
rozróżnia na schemacie biegi rzeki;
omawia rodzaje działalności rzek;
wskazuje czynniki wpływające na działalność rzek.
Strategie nauczania: konstruktywizm, konektywizm
Metody nauczania: pogadanka, burza mózgów, dyskusja, mapa myśli/plakat, metody operatywne (praca z tekstem e‑materiału i filmem edukacyjnym)
Formy zajęć: praca indywidualna, praca w grupach, praca na forum klasy
Środki dydaktyczne: tablica interaktywna/monitor dotykowy/tablety, e‑materiał, podręcznik, arkusze papieru, pisaki, fotografie rzeki w różnym jej biegu oraz ujść rzecznych
Materiały pomocnicze:
M. Klimaszewski, Geomorfologia, PWN, Warszawa 1978.
P. Migoń, Geomorfologia, PWN, Warszawa 2006.
Przebieg lekcji
Faza wprowadzająca
Nauczyciel wprowadza uczniów w tematykę zajęć – krótka pogadanka na temat rzek w najbliższej okolicy. Nauczyciel prosi uczniów o przypomnienie pojęć związanych z siecią rzeczną (rzeka główna, dopływ, sieć rzeczna, dorzecze, zlewnia, źródło, ujście).
Nawiązanie cech charakteryzujących rzekę w najbliższej okolicy oraz do jej działalności.
Burza mózgów – uczniowie podają i zapisują na tablicy czynniki, które mogą (ich zdaniem) wpływać na intensywność rzeźbotwórczej działalności rzeki.
Następnie nauczyciel podaje temat i cele lekcji.
Faza realizacyjna
Nauczyciel, nawiązując do wypowiedzi uczniów, wywołuje dyskusję na temat: Czy w każdym odcinku rzeki (od źródeł do ujścia) podane czynniki wpływają w taki sam sposób?
Uczniowie nazywają procesy rzeźbotwórczej działalności rzeki i czynniki od których zależy ich nasilenie (można wykorzystać sam początek tekstu w e‑materiale Przeczytaj).
Korzystając ze schematu, zdjęcia czy rysunku następuje wspólne wyróżnienie trzech biegów rzeki (do biegu górnego zaliczamy źródło rzeki, a do dolnego jej ujście).
Nauczyciel dzieli uczniów na 6 grup – każda otrzymuje duży arkusz papieru oraz losuje dla siebie jeden bieg rzeki do scharakteryzowania procesów działalności rzeki w tym biegu w postaci mapy myśli/plakatu – do wyboru przez nauczyciela (dwie grupy opracowują bieg górny, dwie bieg środkowy i dwie bieg dolny).
Uczniowie na początku pracy zapoznają się z filmem edukacyjnym zawartym w e‑materiale, zapisują w notesie potrzebne im informacje, zastanawiają się w jaki sposób przedstawić swój bieg rzeki.
Po upływie określonego czasu uczniowie dwóch grup (pracujących nad tym samym biegiem rzeki) przyczepiają swoje prace do tablicy – liderzy grup charakteryzują dany bieg rzeki, mogą się wzajemnie uzupełniać (wspomagać mogą inni członkowie ich grup).
Uczniowie przy udziale nauczyciela omawiają górny, środkowy i dolny bieg rzeki, Nauczyciel każdy omawiany bieg rzeki może obrazować fotografiami z e‑materiału lub innymi (w większej liczbie) przygotowanymi przed lekcją.
Przy biegu dolnym więcej uwagi powinno się zwrócić na proces akumulacji w delcie oraz akumulacji i erozji np. przy estuarium (wskazane są fotografie ujść rzecznych).
Uczniowie tworzą wspólnie notatkę z lekcji – zapisują do zeszytu np. nazwy procesów rzeźbotwórczej działalności rzeki oraz poznane przykłady czynników wpływających na jej działalność.
Faza podsumowująca
Nauczyciel podsumowuje etapy lekcji, zestawiając je z założonymi celami – ocenia pracę uczniów, ich zaangażowanie.
Następnie nauczyciel wprowadza uczniów do fazy ćwiczeń na podstawie poznanego materiału – uczniowie indywidualnie wykonują wybrane ćwiczenia z e‑materiału na głównym ekranie multimedialnym.
Uczniowie omawiają ćwiczenia, dzielą się swoimi doświadczeniami – co było dla nich łatwe, trudne, ciekawe, gdzie mogą zastosować zdobytą wiedzę itp.
Praca domowa
Wyjaśnij, czym różni się rzeka meandrująca od rzeki anastomozującej.
Wskazówki metodyczne opisujące różne zastosowania danego multimedium:
film edukacyjny można wykorzystać w toku lekcji z zakresu podstawowego dotyczących erozji rzecznej, jej działalności transportującej i akumulacyjnej oraz ujść rzecznych (zakres podstawowy, dział V. 3)
film edukacyjny można wykorzystać w toku lekcji z zakresu rozszerzonego przygotowującej do obserwacji procesów geologicznych zachodzących w okolicy miejsca zamieszkania ucznia (zakres rozszerzony, dział V. 11)
zawarty w e‑materiale film edukacyjny może być wykorzystany do samodzielnego rozszerzania i pogłębiania wiedzy przez ucznia w domu.