Scenariusz zajęć

Autor: Amanda Gałkowska, Krzysztof Błaszczak

Przedmiot: chemia

Temat: Wodorotlenki metali I i II grupy układu okresowego – właściwości i zastosowanie

Grupa docelowa: III etap edukacyjny, liceum, technikum, zakres podstawowym i rozszerzony; uczniowie III etapu edukacyjnego – kształcenie w zakresie podstawowym i rozszerzonym

Podstawa programowa:

Zakres podstawowy

VII. Systematyka związków nieorganicznych. Uczeń:

8) klasyfikuje wodorotlenki ze względu na ich charakter chemiczny (zasadowy, amfoteryczny); wnioskuje o charakterze chemicznym wodorotlenku na podstawie wyników doświadczenia; pisze odpowiednie równania reakcji potwierdzające charakter chemiczny wodorotlenków.

Zakres rozszerzony

VII. Systematyka związków nieorganicznych. Uczeń:

8) klasyfikuje wodorotlenki ze względu na ich charakter chemiczny (zasadowy, amfoteryczny); projektuje i przeprowadza doświadczenie, którego przebieg pozwoli wykazać charakter chemiczny wodorotlenku; wnioskuje o charakterze chemicznym wodorotlenku na podstawie wyników doświadczenia; pisze odpowiednie równania reakcji potwierdzające charakter chemiczny wodorotlenków (w tym równania reakcji otrzymywania hydroksokompleksów).

Kształtowane kompetencje kluczowe:

• kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji;

• kompetencje matematyczne oraz kompetencje w zakresie nauk przyrodniczych, technologii i inżynierii;

• kompetencje cyfrowe;

• kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się.

Cele operacyjne:

Uczeń:

• wymienia właściwości wodorotlenków metali I grupy układu okresowego;

• wymienia właściwości wodorotlenków metali II grupy układu okresowego;

• ocenia, w jaki sposób właściwości wodorotlenków wpływają na ich zastosowanie;

• omawia zastosowanie wodorotlenków metali I grupy układu okresowego;

• omawia zastosowanie wodorotlenków metali II grupy układu okresowego.

Strategie nauczania:

• asocjacyjna;

• problemowa.

Metody i techniki nauczania:

• burza mózgów;

• dyskusja dydaktyczna;

• ćwiczenia uczniowskie;

• eksperyment chemiczny i obserwacja;

• technika gadająca ściana;

• analiza materiału źródłowego;

• technika gadająca ściana;

• technika zdań podsumowujących.

Formy pracy:

• praca zbiorowa;

• praca w grupach;

• praca indywidualna.

Środki dydaktyczne:

• komputery z głośnikami, słuchawkami i z dostępem do Internetu/smartfony, tablety;

• zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale;

• rzutnik multimedialny;

• tablica interaktywna/tablica i kreda, marker;

• aplikacja Mentimeter.

Przebieg zajęć

Faza wstępna:

1. Zaciekawienie i dyskusja. Nauczyciel zadaje uczniom przykładowe pytania: czy właściwości mają wpływ na zastosowanie? Które z wodorotlenków I i II grupy układu okresowego rozpuszczają się w wodzie bardzo dobrze, a które się nie rozpuszczają? Czy wiecie, gdzie stosowane są wodorotlenki?

2. Rozpoznawanie wiedzy wyjściowej uczniów. Burza mózgów wokół właściwości wodorotlenków. Nauczyciel może wykorzystać aplikację Mentimeter z zastosowaniem smartfonów lub tabletów.

3. Ustalenie celów lekcji. Nauczyciel podaje temat zajęć i wspólnie z uczniami ustala cele lekcji, które uczniowie zapisują w portfolio.

4. Zapoznanie z zasadami BHP. Nauczyciel zapoznaje uczniów z kartami charakterystyki wodorotlenku sodu.

Faza realizacyjna:

1. Obserwacja chemiczna – „Badanie właściwości higroskopijnych wodorotlenku sodu”. Nauczyciel wsypuje kilka granulek wodorotlenku sodu na szkiełko zegarkowe i odstawia na ok 10‑15 min. Po minionym czasie, nauczyciel i uczniowie obserwują zmiany. Uczniowie samodzielnie stawiają pytanie badawcze i hipotezę, obserwują zmiany, wyciągają wnioski, wszystko zapisują w kartach pracy. Chętne osoby prezentują wyniki pracy na forum klasy. Prowadzący weryfikuje je pod względem poprawności merytorycznej wypowiedzi uczniów.

2. Eksperyment chemiczny – „Rozpuszczanie stałego wodorotlenku sodu w wodzie” – zgodnie z instrukcją zamieszczoną w materiale pomocniczym. Nauczyciel dzieli uczniów na grupy, rozdaje karty pracy. Rozdaje sprzęt i szkło laboratoryjne oraz odczynniki chemiczne. Uczniowie samodzielnie stawiają pytanie badawcze i hipotezę, przeprowadzają eksperyment, obserwują zmiany podczas eksperymentu, wyciągają wnioski, wszystko zapisują w kartach pracy. Liderzy prezentują wyniki pracy grupowej na forum klasy. Nauczyciel weryfikuje pod względem poprawności merytorycznej wypowiedzi uczniów.

3. Nauczyciel losuje uczniów, należących do poszczególnych grup. Zadaniem każdej jest opracowanie właściwości i zastosowania jednego/dwóch/trzech wodorotlenków (uczniowie losują nazwy wodorotlenków). Uczniowie mogą korzystać z dostępnych źródeł informacji, w tym z e‑materiału i grafiki interaktywnej. Prowadzący zajęcia rozdaje arkusze papieru A2/A3, mazaki. Możliwe jest wykonanie zadania zdalnie z użyciem stron internetowych (bubbl.us; gliffy.com). Nauczyciel monitoruje przebieg pracy uczniów. Po wyznaczonym czasie, liderzy grup prezentują efekty pracy na forum klasy z wykorzystaniem techniki gadająca ściana. Nauczyciel weryfikuje poprawność merytoryczną wypowiedzi uczniów.

4. Okienko informacyjne – forma indywidualnej twórczej notatki. Kartkę papieru w zeszycie uczniowie dzielą na cztery części (poziom, pion lub po przekątnej). W pierwsze okienko uczniowie wpisują hasło, które ich interesuje. W drugim podają definicję danego terminu (z różnych źródeł). W trzecie wpisują metaforyczne znaczenie wyrazu, żart językowy, rebus itp. Ostatnie okienko może mieć formę scenki komiksowej, dialogu, karykatury z zastosowaniem interesującego uczniów terminu.

5. Uczniowie uzupełniają stworzoną na początku lekcji mapę wokół pojęcia: właściwości wodorotlenków.

6. Uczniowie samodzielnie sprawdzają swoją wiedzę, wykonując ćwiczenia, zawarte w e‑materiale w sekcji „Sprawdź się”, a także te dołączone do medium bazowego.

Faza podsumowująca:

1. Nauczyciel sprawdza wiedzę uczniów, zadając przykładowe pytania:

• Czy każdy wodorotlenek może być zasadą? W jakich przypadkach wodorotlenek nie będzie zasadą?

• Higroskopijność to cecha jakich wodorotlenków?

• Czy wodorotlenek berylu jest rozpuszczalny w wodzie?

• Czy wodorotlenek berylu ma właściwości zasadowe?

• Czy nazwa zwyczajowa wodorotlenku wapnia to wapno palone?

• Czy wodny roztwór wodorotlenku cezu to najmocniejsza znana zasada?

2. Jako podsumowanie lekcji, nauczyciel może wykorzystać zdania do uzupełnienia, które uczniowie zamieszczają w swoim portfolio:

• Przypomniałem/łam sobie, że...

• Co było dla mnie łatwe...

• Czego się nauczyłam/nauczyłem...

• Co sprawiało mi trudność...

• Zrealizowałem/łam cele lekcji na....%

Praca domowa:

Uczniowie wykonują pozostałe ćwiczenia w e‑materiale – „Sprawdź się”.

Wskazówki metodyczne opisujące różne zastosowania multimedium:

Grafika interaktywna może być użyta jako forma utrwalająca w podsumowaniu lekcji lub jako forma wprowadzająca przed przystąpieniem do wykonywanych zadań czy przygotowywania się ucznia do lekcji/sprawdzianu. Również uczniowie nieobecni na lekcji mogą wykorzystać to medium do samodoskonalenia.

Materiały pomocnicze:

1. Polecenia podsumowujące (nauczyciel przed lekcją zapisuje je na niewielkich kartkach):

• Czy każdy wodorotlenek może być zasadą? W jakich przypadkach wodorotlenek nie będzie zasadą?

• Higroskopijność to cecha jakich wodorotlenków?

• Czy wodorotlenek berylu jest rozpuszczalny w wodzie?

• Czy wodorotlenek berylu ma właściwości zasadowe?

• Czy nazwa zwyczajowa wodorotlenku wapnia to wapno palone?

• Czy wodny roztwór wodorotlenku cezu to najmocniejsza znana zasada?

2. Arkusze papieru A2, mazaki, glutaki.

3. Doświadczenie nr 1 – „Rozpuszczanie stałego wodorotlenku sodu w wodzie.”

Szkło i sprzęt laboratoryjny: zlewka, pręcik szklany, termometr.

Odczynniki chemiczne: stały wodorotlenek sodu, woda destylowana.

Przebieg doświadczenia:

• Do małej zlewki wlej 20 cmIndeks górny 3³ wody.

• Sprawdź i zapisz temperaturę.

• Następnie ostrożnie do zlewki wsyp granulki NaOH (7‑10), zamieszaj pręcikiem szklanym.

• Obserwuj proces rozpuszczania.

• Sprawdź i zapisz temperaturę otrzymanego roztworu. Jakie efekty energetyczne towarzyszyły procesowi rozpuszczania stałego NaOH ?

4. Doświadczenie nr 2 – „Badanie właściwości higroskopijnych wodorotlenku sodu”

Szkło i sprzęt laboratoryjny: szkiełko zegarkowe, łyżeczka.

Odczynniki chemiczne: stały wodorotlenek sodu (granulki).

5. Karty charakterystyk substancji.

6. Karty pracy ucznia: