Autor: Anna Grabarczyk

Temat: Kandyd odwiedza Eldorado – utopia w powiastce filozoficznej Woltera

Grupa docelowa:

Szkoła ponadpodstawowa, liceum ogólnokształcące, technikum, zakres podstawowy

Podstawa programowa:

Kształtowane kompetencje kluczowe:

• kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji;

• kompetencje w zakresie wielojęzyczności;

• kompetencje cyfrowe;

• kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się;

• kompetencje w zakresie świadomości i ekspresji kulturalnej.

Cele operacyjne. Uczeń:

• przeanalizuje genezę oraz cechy utopii;

• wskaże różnice między utopią a rajem;

• pozna literacki obraz utopii w powiastce filozoficznej Woltera Kandyd.

Strategie nauczania:

• konstruktywizm;

• konektywizm.

Metody i techniki nauczania:

• ćwiczeń przedmiotowych;

• z użyciem komputera;

• dyskusja.

Formy pracy:

• praca indywidualna;

• praca w parach;

• praca w grupach;

• praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

• komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do internetu;

• zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale;

• tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda.

Przebieg lekcji

Przed lekcją:

1. Nauczyciel informuje uczniów, że Kandyd to powiastka filozoficzna o tym, co jest w życiu ważne. Prosi uczniów o przygotowanie do dyskusji na temat: Co jest ważne dla ludzi XXI w.? A co było ważne dla społeczeństwa współczesnego Wolterowi?
   Uczniowie zapoznają się z fragmentami lektury zamieszczonymi w e‑materiale.

Faza wprowadzająca:

1. Nauczyciel rozpoczyna lekcje od krótkiej informacji na temat powiastki filozoficznej, np. Powiastka filozoficzna ukształtowała się w oświeceniu. To krótki utwór pisany prozą, w którym autor za pomocą elementów świata przedstawionego prezentuje swoje stanowisko na temat wybranej tezy filozoficznej bądź moralnej. Powiastka z jednej strony popularyzuje określoną myśl filozoficzną, z drugiej natomiast ukazuje krytyczny stosunek do niej - odkrywa jej wewnętrzną niekonsekwencję w wyjaśnianiu zjawisk rządzących światem. Krytyczny ogląd świata jest zatem ważnym elementem powiastki, wynikającym z dydaktyzmu oświecenia. Najbardziej znanym autorem powiastek filozoficznych w XVIII wieku był Wolter, a jego Kandyd uznawany jest za wzór realizacji gatunku.

Faza realizacyjna:

1. Uczniowie indywidualnie zapoznają się z treściami w sekcji „Wprowadzenie” oraz „Przeczytaj”. Następnie rozpoczynają dyskusję, do której przygotowali się w domu. Nauczyciel pilnuje porządku rozmowy i pomaga w doborze argumentów.

2. Uczniowie przechodzą do sekcji „Sprawdź się”. Indywidualnie wykonują ćwiczenia 1, 2 i 3. Nauczyciel weryfikuje poprawność odpowiedzi.

3. Uczniowie dobierają się w pary. Ćwiczenia 4, 5 oraz 8 wykonują w kilkuosobowych grupach. Przedstawiciel zespołu przedstawia rozwiązania po upływie określonego przez nauczyciela czasu.

4. Uczniowie wykonują parach ćwiczenia nr 6 i 7. Po wykonaniu zadania nauczyciel prosi o przedstawienie wniosków i ewentualny komentarz.

Faza podsumowująca:

1. Uczniowie w kilkuosobowych grupach zapoznają się z mapa myśli na temat realizacji utopii w literaturze. Następnie wskazują najważniejsze podobieństwa i różnice pomiędzy różnymi typami literackich utopii. Indywidualnie natomiast wyjaśniają, czemu służyło odizolowanie wszystkich literackich i kulturowych utopii od reszty świata.

Praca domowa:

1. Wyjaśnij, jak rozumiesz zakończenie utworu i co może oznaczać morał: „Trzeba uprawiać swój ogródek”:
   Cała gromadka dostroiła się do tego chwalebnego zamiaru; każdy zaczął rozwijać swe talenty. Mały kawałek ziemi przyniósł nadspodziewany dochód. Kunegunda była po prawdzie bardzo brzydka, ale stała się doskonałą gospodynią; Pakita haftowała, stara krzątała się koło bielizny. Nawet brat Żyrofla nie jadł darmo chleba; wykształcił się na doskonałego stolarza, a nawet stał się uczciwym człowiekiem; Pangloss zaś powiadał niekiedy do Kandyda: – Wszystkie wydarzenia wiążą się z sobą na tym najlepszym z możebnych światów; ostatecznie, gdyby cię nie wykopano z zamku nogą za afekt do panny Kunegundy, gdybyś nie popadł w ręce inkwizycji, nie zwędrował pieszo Ameryki, nie postradał wszystkich baranów z krainy Eldorado, nie jadłbyś teraz tutaj kandyzowanych cedratów i pistacji. – Masz słuszność – odparł Kandyd – ale trzeba uprawiać nasz ogródek.
   Źródło: Kandyd, [w:] Wolter, Powiastki filozoficzne, tłum. T. Żeleński (Boy), Warszawa 1985, s. 172.

Materiały pomocnicze:

• Sebastian Duda, Wolter bał się, że jego ciało wyląduje na śmietnisku. Krytykował Kościół katolicki, ale umierał, wielbiąc Boga, „Gazeta Wyborcza”.

• Sławiński Janusz, Powiastka, Powiastka filozoficzna, w: Słownik terminów literackich, red. M. Głowińskiego, T. Kostkiewiczowej, A. Okopień‑Sławińskiej, J. Sławińskiego, Wrocław 2008.

Wskazówki metodyczne

• Uczniowie mogą przed lekcją zapoznać się z multimedium z sekcji „Mapa myśli”, aby aktywnie uczestniczyć w zajęciach i pogłębiać swoją wiedzę.