Dla nauczyciela

Autorki: Małgorzata Kosińska‑Pułka, Bożena Święch

Przedmiot: Język polski

Temat: Jak się nie nudzić? – ironiczne refleksje Norwida na temat salonów romantycznych

Grupa docelowa:

Szkoła ponadpodstawowa, liceum ogólnokształcące, technikum, zakres podstawowy i rozszerzony

Podstawa programowa:

Zakres podstawowy

Treści nauczania – wymagania szczegółowe

I. Kształcenie literackie i kulturowe.

1. Czytanie utworów literackich. Uczeń:

4) rozpoznaje w tekście literackim środki wyrazu artystycznego poznane w szkole podstawowej oraz środki znaczeniowe: oksymoron, peryfrazę, eufonię, hiperbolę; leksykalne, w tym frazeologizmy; składniowe: antytezę, paralelizm, wyliczenie, epiforę, elipsę; wersyfikacyjne, w tym przerzutnię; określa ich funkcje;

5) interpretuje treści alegoryczne i symboliczne utworu literackiego;

6) rozpoznaje w tekstach literackich: ironię i autoironię, komizm, tragizm, humor, patos; określa ich funkcje w tekście i rozumie wartościujący charakter;

8) wykazuje się znajomością i zrozumieniem treści utworów wskazanych w podstawie programowej jako lektury obowiązkowe;

9) rozpoznaje tematykę i problematykę poznanych tekstów oraz jej związek z programami epoki literackiej, zjawiskami społecznymi, historycznymi, egzystencjalnymi i estetycznymi; poddaje ją refleksji;

10) rozpoznaje w utworze sposoby kreowania: świata przedstawionego (fabuły, bohaterów, akcji, wątków, motywów), narracji, sytuacji lirycznej; interpretuje je i wartościuje;

11) rozumie pojęcie motywu literackiego i toposu, rozpoznaje podstawowe motywy i toposy oraz dostrzega żywotność motywów biblijnych i antycznych w utworach literackich; określa ich rolę w tworzeniu znaczeń uniwersalnych;

13) porównuje utwory literackie lub ich fragmenty, dostrzega kontynuacje i nawiązania w porównywanych utworach, określa cechy wspólne i różne;

14) przedstawia propozycję interpretacji utworu, wskazuje w tekście miejsca, które mogą stanowić argumenty na poparcie jego propozycji interpretacyjnej;

15) wykorzystuje w interpretacji utworów literackich potrzebne konteksty, szczególnie kontekst historycznoliteracki, historyczny, polityczny, kulturowy, filozoficzny, biograficzny, mitologiczny, biblijny, egzystencjalny;

2. Odbiór tekstów kultury. Uczeń:

1) przetwarza i hierarchizuje informacje z tekstów, np. publicystycznych, popularnonaukowych, naukowych;

6) odczytuje pozaliterackie teksty kultury, stosując kod właściwy w danej dziedzinie sztuki;

II. Kształcenie językowe.

1. Gramatyka języka polskiego. Uczeń:

3) rozpoznaje argumentacyjny charakter różnych konstrukcji składniowych i ich funkcje w tekście; wykorzystuje je w budowie własnych wypowiedzi;

3. Komunikacja językowa i kultura języka. Uczeń:

9) stosuje zasady etykiety językowej w wypowiedziach ustnych i pisemnych odpowiednie do sytuacji;

III. Tworzenie wypowiedzi.

1. Elementy retoryki. Uczeń:

1) formułuje tezy i argumenty w wypowiedzi ustnej i pisemnej przy użyciu odpowiednich konstrukcji składniowych;

6) rozumie, na czym polega logika i konsekwencja toku rozumowania w wypowiedziach argumentacyjnych i stosuje je we własnych tekstach;

2. Mówienie i pisanie. Uczeń:

2) buduje wypowiedź w sposób świadomy, ze znajomością jej funkcji językowej, z uwzględnieniem celu i adresata, z zachowaniem zasad retoryki;

4) zgodnie z normami formułuje pytania, odpowiedzi, oceny, redaguje informacje, uzasadnienia, komentarze, głos w dyskusji;

12) wykorzystuje wiedzę o języku w pracy redakcyjnej nad tekstem własnym, dokonuje korekty tekstu własnego, stosuje kryteria poprawności językowej.

IV. Samokształcenie.

1. rozwija umiejętność pracy samodzielnej między innymi przez przygotowanie różnorodnych form prezentacji własnego stanowiska;

2. porządkuje informacje w problemowe całości poprzez ich wartościowanie; syntetyzuje poznawane treści wokół problemu, tematu, zagadnienia oraz wykorzystuje je w swoich wypowiedziach;

8. posługuje się słownikami ogólnymi języka polskiego oraz słownikami specjalistycznymi (np. etymologicznymi, frazeologicznymi, skrótów, gwarowymi), także w wersji on‑line;

Lektura obowiązkowa

22) Cyprian Kamil Norwid, wybrane wiersze;

Zakres rozszerzony

Treści nauczania – wymagania szczegółowe

I. Kształcenie literackie i kulturowe.

1. Czytanie utworów literackich. Uczeń: spełnia wymagania określone dla zakresu podstawowego, a ponadto:

2) rozumie pojęcie tradycji literackiej i kulturowej, rozpoznaje elementy tradycji w utworach, rozumie ich rolę w budowaniu wartości uniwersalnych;

Kształtowane kompetencje kluczowe:

kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji;
kompetencje w zakresie wielojęzyczności;
kompetencje cyfrowe;
kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się;
kompetencje obywatelskie;
kompetencje w zakresie świadomości i ekspresji kulturalnej.

Cele operacyjne. Uczeń:

poznaje zasady funkcjonowania salonu literackiego w XIX wieku,
analizuje sposób przedstawienia salonu w wierszu Marionetki Cypriana Norwida,
rozpoznaje w utworze Marionetki środki artystycznego wyrazu oraz wyjaśnia ich funkcje,
bada sposób i cel funkcjonowania ironii jako kategorii estetycznej w wierszu Marionetki Cypriana Norwida.

Strategie nauczania:

konstruktywizm;
konektywizm.

Metody i techniki nauczania:

z użyciem e‑podręcznika;
ćwiczeń przedmiotowych;
z użyciem komputera.

Formy pracy:

praca indywidualna;
praca w parach;
praca w grupach;
praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do internetu;
zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale;
tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda.

Przebieg lekcji

Przed lekcją:

Przygotowanie do zajęć. Nauczyciel loguje się na platformie i udostępnia uczniom e‑materiał: „Jak się nie nudzić?” – ironiczne refleksje Norwida na temat salonów romantycznych. Następnie prosi ich o zapoznanie się z utworem poetyckim zawartym w e‑materiale: Marionetki. Uczniowie powinni utwór przeczytać i przygotować się do jego omówienia: przygotować wstępne informacje, które pozwolą umiejscowić tekst w kontekście biograficznym i/lub historycznoliterackim.
Uczestnicy zajęć zapoznają się z fragmentem hasła Salon literacki zamieszczonym we wprowadzeniu do e‑materiału i formułują wypowiedź o różnicach dotyczących salonu i zebrania towarzyskiego. W tym celu mogą też wykonać ćw. 1 z sekcji „Sprawdź się”.

Faza wprowadzająca:

Nauczyciel zadaje pytanie: Co różni współczesne zastosowanie wyrazu salon od używanego w romantyzmie? Uczniowie wymieniają się uwagami o zmianach zaistniałych w kulturze. Nauczyciel komentuje ich wypowiedzi. Podaje temat zajęć.

Faza realizacyjna:

Nauczyciel zapisuje na tablicy zagadnienia:
- Salon jako ostoja polskiej kultury w czasach zaborów.
- Salon jako sposób na uatrakcyjnienie codzienności i pokonanie nudy.
- Salon jako miejsce rozrywki i zwyczajnych spotkań towarzyskich.
- Salon w Warszawie pod zaborem Rosji.
Nauczyciel dzieli klasę na cztery grupy i każdej przydziela jedno zagadnienie. Uczniowie na podstawie zamieszczonego w multimedium wykładu prof. Mariana Ursela sporządzają notatkę dotyczącą analizowanego zagadnienia. Po wykonaniu ćwiczenia dzielą się swoimi spostrzeżeniami, mówią o tym, co uznali za najciekawsze. Nauczyciel komentuje rezultaty ćwiczenia i ocenia najbardziej aktywnych uczestników zajęć.
Uczniowie samodzielnie wykonują zamieszczone w e‑materiałach ćwiczenia (3, 4, 5 i 7) dotyczące wiersza Marionetki Cypriana Norwida. Po zakończeniu realizacji zadania wymieniają się uwagami na temat utworu poety.
Uczniowie omawiają zagadnienie teatralizacji zachowań ludzi, opracowują na podstawie wiersza scenariusz scenki rodzajowej i realizują ją jako tak zwany żywy obraz. Nauczyciel wraz z wybraną grupą uczniów ocenia realizację zadania i formułuje kryteria tego wartościowania.
Nauczyciel, w ramach podsumowania lekcji, odczytuje polecenie ostatniego ćwiczenia z sekcji „Sprawdź się”: Zapoznaj się z fragmentem Praw Platona. Ustal, czy jego wymowa jest zbieżna z poetyckim przesłaniem wiersza Marionetki. Uzasadnij swoje zdanie, odwołując się do obydwu tekstów. Czy w wybranych wierszach Norwida odnajdujemy refleksje filozoficzne na temat sensu bytu człowieka? Uczniowie samodzielnie rozważają problem, redagują argumenty, którymi uzasadniają swoje stanowisko. Swoje ustalenia porównują z odpowiedziami zawartymi w e‑materiałach.
Uczniowie wspólnie zastanawiają się nad odpowiedzią.

Faza podsumowująca:

Uczniowie przygotowują notatki, w których udzielają odpowiedzi na pytanie: Jaka jest rola salonu w dziejach kultury w ocenie poety XIX‑wiecznego?

Praca domowa:

Nauczyciel na podstawie e‑materiałów formułuje polecenie pracy domowej (do wyboru).
- Uzasadnij stwierdzenie, że w salonach Warszawy spotykało się „opiniotwórcze grono bywalców”.
- Porównaj przesłanie wiersza Norwida Marionetki z fragmentem Lalki Bolesława Prusa, zwracając szczególną uwagę na topos literacki występujący w utworach oraz zawarte w nich refleksje o świecie.

Materiały pomocnicze:

• Sławomir Świontek, Norwidowski teatr świata, Łódź 1983.
• Stanisław Falkowski, Gladiator prawdy. Norwid – poeta naszych czasów, Tychy 2018.
• Jacek Lyszczyna, Cyprian Norwid. Poeta wieku dziewiętnastego, Katowice 2016.
• Józef Fert, Wstęp, [w:] Cyprian Norwid, Vade‑mecum, Wrocław 2003.

Wskazówki metodyczne

Uczniowie mogą przed lekcją zapoznać się z multimedium z sekcji „Film edukacyjny”, aby aktywnie uczestniczyć w zajęciach i pogłębiać swoją wiedzę.

Sprawdź się