Dla nauczyciela
Autor: Tadeusz Mincer
Przedmiot: filozofia
Temat zajęć: Odważ się myśleć!
Grupa docelowa: III etap edukacyjny, liceum, technikum, zakres rozszerzony
Podstawa programowa:
Zakres rozszerzony
II. Elementy historii filozofii.
6. Immanuel Kant. Uczeń:
1) objaśnia, na czym polega „przewrót kopernikański” w filozofii i transcendentalność jego epistemologii.
Kształtowane kompetencje kluczowe:
kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji,
kompetencje w zakresie świadomości i ekspresji kulturalnej.
Cele operacyjne:
Uczeń:
charakteryzuje głównych filozofów oświecenia;
wyjaśnia definicję oświecenia według Immanuela Kanta;
analizuje różne źródła ludzkiej wiedzy;
bada, czy nasza wiedza w różnych dziedzinach powstała samodzielnie.
Strategie nauczania:
konstruktywizm.
Metody nauczania:
wykład informacyjny;
prezentacja multimedialna;
porównywanie różnych koncepcji filozoficznych;
prezentacja;
dyskusja moderowana.
Formy zajęć:
praca indywidualna;
praca w parach;
praca w grupach.
Środki dydaktyczne:
tablica szkolna.
komputer z projektorem multimedialnym.
Materiały pomocnicze:
wydrukowane kartki z tabelą do analizy – po jednej dla każdego ucznia.
Przebieg lekcji
Faza wstępna
1. Nauczyciel przedstawia temat i cele zajęć. Wspólnie z uczniami ustala kryteria sukcesu.
2. Wspólne omówienie schematu interaktywnego w e‑materiale – mapy prezentującej działalność filozofów oświeceniowych w Europie. Odwołując się do wiedzy uczniów z innych zajęć, należy przypomnieć, jaka sytuacja polityczna i społeczna panowała w wybranych krajach europejskich pod koniec XVIII wieku.
3. Nauczyciel tłumaczy uczniom, że centralnym pytaniem filozoficznym, które będzie rozważane na zajęciach, jest pytanie o to, czy myślimy samodzielnie.
Faza realizacyjna
1. Nauczyciel informuje uczniów o metodzie pracy podczas zajęć (metoda warsztatowa):
w pierwszej fazie uczniowie będą pracować indywidualnie;
w drugiej fazie będą pracować w parach;
w trzeciej fazie będą pracować w 4‑6 osobowych grupach (zależnie od liczebności klasy).
Celem pracy warsztatowej jest odpowiedź na pytanie, skąd mamy wiedzę na dany temat – czy jest ona wynikiem samodzielnej refleksji, czy została nam przekazana, czy przyjmujemy ją intuicyjnie.
2. Nauczyciel rozdaje uczniom karty pracy. Zawierają one listę różnego rodzaju wiedzy i kompetencji oraz źródeł tej wiedzy. Zadaniem uczniów jest zaznaczenie oraz ewentualne uzupełnienie, skąd pochodzi dana wiedza. Przykłady podane w tabeli można zmienić, dostosowując je do poziomu i zainteresowania uczniów. W pierwszej fazie uczniowie przez ok. 7 minut pracują nad wypełnieniem tabeli indywidualnie.
Wiedza | Sam to wymyśliłem | Sam zrobiłem eksperyment | Przeczytałem o tym w... | Ktoś mi powiedział... | Ktoś mi pokazał... |
---|---|---|---|---|---|
Jak wiązać buty. | |||||
Jak kulturalnie zachowywać się przy stole. | |||||
Telefon marki X jest lepszy od telefonu marki Y. | |||||
Palenie papierosów jest szkodliwe. | |||||
2 + 2 = 4 | |||||
Ziemia jest okrągła. | |||||
W krwi znajdują się krwinki czerwone. | |||||
Ustrój demokratyczny jest lepszy od totalitarnego. | |||||
Wszyscy ludzie mają równe prawa. | |||||
Istnieje świat obiektywny. |
3. W drugiej fazie uczniowie pracują w parach. Pary te należy wybrać metodą losową. W tej fazie uczniowie porównują swoje odpowiedzi: zaznaczają te, które mają wspólne oraz zastanawiają się nad różnicami – skąd one pochodzą, czy stanowią one problem, czy można je zniwelować. Faza ta powinna zająć do 7 minut.
4. Przed przystąpieniem do trzeciej fazy należy przywołać definicję oświecenia według Immanuela Kanta, a następnie dopytać, jak uczniowie ją rozumieją.
5. W trzeciej fazie uczniowie pracują w 4‑6 osobowych grupach. Na tym etapie uczniowie nie koncentrują się na samym porównaniu odpowiedzi, ale zastanawiają się, jak w każdym z przypadków sprostać wyzwaniu samodzielnego kierowania się rozumem. Przykładowo wiedza o tym, który model telefonu jest lepszy, nie musi pochodzić od osobistego doświadczenia ani z reklam, może jednak być rezultatem porównywania niezależnych testów konsumenckich. Faza ta powinna trwać do 10 minut.
6. Podsumowując pracę grup, nauczyciel wraca do wyjściowego pytania: czy myślimy samodzielnie i czy w ogóle jest to możliwe?
Faza podsumowująca
1. W podsumowaniu nauczyciel omawia spór o pochodzenie wiedzy pomiędzy racjonalistami a empirystami. Należy tu przypomnieć uczniom następujące terminy oraz zachęcić uczniów do podania przykładów:
epistemologia – dziedzina filozofii, która zajmuje się pochodzeniem wiedzy oraz naturą poznania naukowego;
racjonalizm – doktryna, która podkreślała znaczenie rozumu w zdobywaniu wiedzy, który jako jedyny może zapewnić pewność wiedzy. Doświadczenie może był zwodnicze, wiedzę budujmy na stabilnych prawach logiki;
empiryzm – doktryna, wedle której źródłem naszej wiedzy jest przede wszystkim doświadczenie – czyli wszystkie bodźce, które docierają do naszego umysłu drogą zmysłów.
2. Uczniowie ponownie analizują tabelę z fazy realizacji oraz próbują określić, czy elementy wiedzy podane w tabeli mają charakter racjonalny czy empiryczny.
3. Nauczyciel powtarza z uczniami najważniejsze pojęcia, wykonując wspólnie ćwiczenia interaktywne z e‑materiału.
Praca domowa:
Uczniowie mają za zadanie odpowiedzieć na pytanie, czy obecnie żyjemy w epoce oświecenia, czy jest to nadal niezrealizowany cel i czy może on kiedykolwiek być całkowicie zrealizowany. Innymi słowy należy rozważyć, czy wezwanie Kanta do tego, by odważyć się samodzielnie korzystać z własnego rozumu, jest nadal aktualne.
Wskazówki metodyczne opisujące różne zastosowania multimedium:
1) mapa interaktywna może służyć również do zaprezentowania najważniejszych ośrodków intelektualnych epoki oświecenia;
2) mapa może być też wykorzystana przez nauczyciela, by zaprezentować działalność filozofów oświecenia w kontekście najważniejszych wydarzeń politycznych w danym okresie - takich jak Rewolucja Francuska czy rozbiory Rzeczypospolitej.