Autor: Anna Grabarczyk

Temat: W ramionach śmierci. O przyjdź! Stanisława Koraba‑Brzozowskiego

Grupa docelowa:

Szkoła ponadpodstawowa, liceum ogólnokształcące, technikum, zakres podstawowy

Podstawa programowa:

Kształtowane kompetencje kluczowe:

• kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji;

• kompetencje w zakresie wielojęzyczności;

• kompetencje cyfrowe;

• kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się;

• kompetencje obywatelskie;

• kompetencje w zakresie świadomości i ekspresji kulturalnej.

Cele operacyjne. Uczeń:

• podaje powody fascynacji twórców motywem śmierci;

• omawia, który z symboli powiązanych ze śmiercią jest naistotniejszy dla treści wiersza O przyjdź!;

• wpisuje na mapie myśli symbole pojawiające się w utworze;

• wynotowuje motywy związane ze śmiercią w poezji i malarstwie przełomu XIX i XX wieku;

• bierze udział w dyskusji na temat: Który z prezentowanych w galerii poetyckich wizerunków śmierci uważasz za najbardziej przejmujący?;

• redaguje rozprawkę, w której porównuje poetykę wiersza O przyjdź! z erotykami młodopolskimi.

Strategie nauczania:

• konstruktywizm;

• konektywizm.

Metody i techniki nauczania:

• z użyciem e‑podręcznika;

• ćwiczeń przedmiotowych;

• z użyciem komputera.

Formy pracy:

• praca indywidualna;

• praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

• komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do internetu;

• zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale;

• tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda.

Przebieg lekcji

Faza wprowadzająca:

1. Nauczyciel inicjuje rozmowę z uczniami o tym, dlaczego motyw śmierci fascynuje twórców. Uczniowie na zasadzie burzy mózgów wymieniają się spostrzeżeniami. Ustalają, że mówienie o śmierci jest trudne. Podają też powody nieumiejętności rozmowy na ten temat. Rysują schemat.

2. Przedstawienie celu i tematu zajęć.

Faza realizacyjna:

1. Uczniowie wysłuchują zamieszczonego w e‑materiale audiobooka. W pierwszej kolejności decydują, który z symboli powiązanych ze śmiercią jest najistotniejszy dla treści wiersza O przyjdź!. Omawiają swoje spostrzeżenia na ten temat.

2. Na podstawie wysłuchanej treści audiobooka uczniowie uzupełniają mapę myśli, wpisując symbole pojawiające się w utworze. Wyjaśniają ich znaczenie.

3. Nauczyciel prosi uczniów o dyskusję na temat tego, jak rozumieją wiersz O przyjdź!:: o czym jest, jaki jest jego nastrój, tematyka. Po wypowiedziach uczniów podsumowuje informacje, cytując fragment artykułu Bartłomieja Borka „KTÓRA PRZYJDZIE” WINCENTEGO KORAB‑BRZOZOWSKIEGO I „O PRZYJDŹ!” STANISŁAWA KORAB‑BRZOZOWSKIEGO. PARALELA ŚWIATÓW ŚMIERCI W BLIŹNIACZYCH WIERSZACH BRACI BRZOZOWSKICH.
   Nadchodzącą jesienną porą wysłanniczkę zaświatów otula lekka („zwiewna”) „pajęcza szata”, jej włosy zdobią „perły rosy”, sylwetkę zaś owiewa „rzewna skarga żurawi”. Pokonywaną drogę poeta odmalował w odcieniach szarości, a przestrzeń nasączył zapachem kwiatów. Jak na jesień przystało, zostały wspomniane również pierwsze przymrozki. Podmiot liryczny, wykorzystując opis krwawiących od mrozu roślin, upewnił odbiorcę dzieła, że nadchodzący czas to moment końca wegetacji. Świat zaczął obezwładniać sen śmierci.
   Można przypuszczać, że akcja wiersza rozgrywa się na przełomie października i listopada - w tym właśnie konkretnym przedziale czasowym na liściach roślin utrzymują się krople wody powstałe w wyniku kondensacji pary wodnej, słychać przeraźliwy dźwięk żurawi, kwiaty wydzielają ostatni zapach ze swych kielichów, a mróz zaczyna obezwładniać monochromią to, co jeszcze jesienią mieniło się feerią barw. Nagle wszystko traci właściwe sobie kolory (świat ulega melancholijnej przemianie) - nadchodzi zmierzch, okres, kiedy to wzrok nie pozwala na dostrzeżenie właściwych barw i kształtów. Świat zaczyna przypominać umierającą istotę, która przyjmuje już wyłącznie funkcję tła dla wydobywającej się z podmiotu lirycznego najgłębszej, wymykającej się jakimkolwiek opisom dyskursywnym, części duszy [...]. W tym momencie podmiot liryczny zaczyna panować nad czasem, następuje intymne spotkanie z tajemnicą życia. Wydając Śmierci/śmierci polecenia (mówi, by przyszła, a także położyła swe dłonie na jego skroniach), udowadnia, że potrafi decydować o dzianiu się. [...]
   Bycie „ja” lirycznego w naturze pozwala traktować przestrzeń jako autentycznie ukonstytuowaną w rzeczywistości. Podmiot liryczny, wyczekując w tej niedostępnej dla ludzkości ustroni, przywołuje do siebie kobietę - o płci wołanej istoty świadczy czasownik „owiana”, implikując w ten sposób typowe dla żeńskości wykładniki fleksyjności [...] - której wygląd zewnętrzny tworzy osobiście, stając się jednocześnie kreatorem zmierzającej do niego Pani. Używając czasowników w trybie rozkazującym („przyjdź”, „wdziej”, „rzuć”, „połóż”), wskazuje także na możliwość kontrolowania jej ruchów. Może zadecydować, kiedy przyjdzie (jesienią), jak będzie wyglądać, a także, co najważniejsze, jakie powierzy jej zadanie.

Faza podsumowująca:

1. Uczniowie zapoznają się z galerią interaktywną. Na jej podstawie notują motywy związane ze śmiercią w poezji i malarstwie przełomu XIX i XX wieku.

2. Na koniec zajęć nauczyciel przeprowadza z uczniami dyskusję na temat: Który z prezentowanych w galerii poetyckich wizerunków śmierci uważasz za najbardziej przejmujący?

Praca domowa:

1. Napisz rozprawkę, w której porównasz poetykę wiersza Stanisława Koraba‑Brzozowskiego ze znanymi ci erotykami młodopolskimi.

Materiały pomocnicze:

• Artur Hutnikiewicz, Młoda Polska, Warszawa 2004.

• Zenon Uryga, Odbiór liryki w klasach maturalnych, w: Metodyka literatury, tom 2, wybór i oprac. J. Pachecka, A. Piątkowska, K. Sałkiewicz, Warszawa 2002.

• Andrzej Pieńkos, Motyw śmierci w malarstwie, Wrocław 2002.

Wskazówki metodyczne

• Uczniowie mogą wykorzystać multimedium „Prezentacja multimedialna” do przygotowania się do lekcji powtórkowej.