Scenariusz zajęć

Autor: Daria Szeliga, Krzysztof Błaszczak

Przedmiot: chemia

Temat: Klasyfikacja kwasów ze względu na właściwości utleniające

Grupa docelowa: Uczniowie III etapu edukacyjnego, liceum, technikum, zakres podstawowy i rozszerzony; uczniowie III etapu edukacyjnego – kształcenie w zakresie podstawowym i rozszerzonym

Podstawa programowa:

Zakres podstawowy

VII. Systematyka związków nieorganicznych. Uczeń:

10) klasyfikuje poznane kwasy ze względu na ich skład (kwasy tlenowe i beztlenowe), moc i właściwości utleniające.

Zakres rozszerzony

VII. Systematyka związków nieorganicznych. Uczeń:

10) klasyfikuje poznane kwasy ze względu na ich skład (kwasy tlenowe i beztlenowe), moc i właściwości utleniające.

Kształtowane kompetencje kluczowe:

• kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji;

• kompetencje matematyczne oraz kompetencje w zakresie nauk przyrodniczych, technologii i inżynierii;

• kompetencje cyfrowe;

• kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się.

Cele operacyjne

Uczeń:

• planuje doświadczenie chemiczne, formułuje pytanie badawcze i hipotezę;

• przeprowadza doświadczenie chemiczne klasyfikujące kwasy ze względu na właściwości utleniające;

• weryfikuje hipotezę oraz wnioskuje o właściwościach utleniających kwasów na podstawie wyników doświadczenia.

Strategie nauczania:

• asocjacyjna;

• problemowa.

Metody i techniki nauczania:

• eksperyment chemiczny;

• mapa pojęciowa;

• dyskusja dydaktyczna;

• ćwiczenia uczniowskie;

• analiza materiału źródłowego;

• tarcza strzelnicza.

Formy pracy:

• praca indywidualna;

• praca w parach;

• praca w grupach;

• praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

• komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do Internetu;

• tablica interaktywna/tablica, kreda/pisak;

• zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale;

• rzutnik multimedialny.

Przebieg zajęć

Faza wstępna:

1. Zaciekawienie i dyskusja. Nauczyciel zadaje uczniom pytanie: „Od czego zależy reaktywność kwasów?”.

2. Rozpoznawanie wiedzy wyjściowej uczniów. Nauczyciel zadaje uczniom pytanie: Jak można sklasyfikować kwasy z uwagi na ich właściwości utleniające?

3. Ustalenie celów lekcji. Nauczyciel podaje temat zajęć i wspólnie z uczniami ustala cele lekcji, które uczniowie zapisują na kartkach i gromadzą w portfolio.

4. Zasady BHP. Nauczyciel zapoznaje uczniów z kartami charakterystyk substancji, które będą używane na lekcjach.

Faza realizacyjna:

1. Eksperyment chemiczny – „Badanie reakcji miedzi z kwasami”. Uczniowie dobierają się w grupy, nauczyciel rozdaje karty pracy. Wybierają odpowiednie szkło, sprzęt laboratoryjny oraz odczynniki chemiczne przygotowane wcześniej przez nauczyciela, samodzielnie formułują pytanie badawcze i hipotezę, rysują schemat doświadczenia i wykonują kolejno czynności podane w instrukcji (patrz materiały pomocnicze). Obserwują zmiany podczas eksperymentu, zapisują równania reakcji chemicznych, wyciągają wnioski (wszystko zapisują w kartach pracy). Na forum całej klasy następuje weryfikacja pod względem merytorycznym zaprezentowanych przez liderów grup efektów pracy. Równania reakcji chemicznych w formie cząsteczkowej i jonowej skróconej uczniowie zapisują na tablicy celem sprawdzenia poprawności zapisu. Nauczyciel wyjaśnia ewentualnie zaistniałe niezrozumiałe kwestie.

2. Powrót do fazy wstępnej i konfrontacja wiedzy dotyczącej podziałów kwasów z uwagi na ich właściwości utleniające – analiza mapy pojęciowej w medium bazowym. Nauczyciel rozdaje uczniom karty z tabelą do dokonania podziału kwasów na utleniające i nieutleniające (patrz załącznik w materiałach pomocniczych). Następnie uczniowie w parach wykonują zawarte w medium ćwiczenia.

3. Ćwiczenia w pisaniu równań reakcji metali z kwasami w formie cząsteczkowej i jonowej skróconej na tablicy – nauczyciel podaje różne przykłady. Współczynniki należy dobrać metodą bilansu jonowo‑elektronowego.

4. Uczniowie pracują w parach z częścią „Sprawdź się”. Wykonują zadania. Nauczyciel może wyświetlić treść poleceń na tablicy multimedialnej. Po każdym przeczytanym poleceniu daje uczniom określony czas na zastanowienie się, a następnie chętna osoba z danej pary udziela odpowiedzi/prezentuje rozwiązanie na tablicy. Pozostali uczniowie ustosunkowują się do niej, proponując ewentualnie swoje pomysły. Nauczyciel, w razie potrzeby, koryguje odpowiedzi, udziela konkretnych wskazówek, podaje uczniom informację zwrotną. Ćwiczenia, których uczniowie nie zdążą wykonać podczas lekcji, mogą być zlecone do wykonania w ramach pracy domowej.

Faza podsumowująca:

1. Tarcza strzelnicza. Celem tej metody jest bardzo szybkie uzyskanie informacji zwrotnej. Uczniowie na tarczy strzelniczej zawieszonej w sali lekcyjnej, z użyciem cenek, zaznaczają w skali od 0 do 10 swoje „strzały”. Koło można podzielić na części, w których oceniać można różne aspekty pracy, np. przydatność, atrakcyjność, stopień trudności materiału, zaangażowanie uczniów, zainteresowanie tematem, stopień opanowania zagadnienia wynikający z zamierzonych do osiągnięcia celów lekcji, itp. Nauczyciel może odnieść się do tego ogólnie na podsumowanie.

Praca domowa:

Uczniowie wykonują w e‑materiale w sekcji „Sprawdź się” pozostałe ćwiczenia, których nie zdążyli wykonać na lekcji.

Wskazówki metodyczne opisujące różne zastosowania multimedium:

Mapa pojęciowa może posłużyć uczniom podczas przygotowywania się do lekcji czy pracy kontrolnej oraz do uzupełnienia luk kompetencyjnych dla uczniów nieobecnych na lekcji.

Materiały pomocnicze:

1. Nauczyciel przygotowuje na arkuszu papieru tarczę strzelniczą oraz cenki dla uczniów.

2. Tabela do uzupełnienia z kwasami:

3. Doświadczenie chemiczne: „Badanie reakcji miedzi z kwasami”.

Szkło i sprzęt laboratoryjny: probówki, łyżeczki, statywy do probówek, pipety.

Odczynniki chemiczne: ${\text{HCl}}_{\left(\mathrm{aq}\right)}$, ${\mathrm{HNO}}_{3(\mathrm{rozc}.)}$, ${\mathrm{HNO}}_{3(\mathrm{stęż}.)}$, blaszki miedziane.

Instrukcja wykonania:

• Przygotuj trzy probówki.

• Do pierwszej z nich (1) wlej 1 cmIndeks górny 3³ kwasu chlorowodorowego o stężeniu 4 $\frac{\mathrm{mol}}{{\mathrm{dm}}^3}$.

• Do drugiej probówki wlej 1 cmIndeks górny 3³ roztworu kwasu azotowego(V) o stężeniu 4 $\frac{\mathrm{mol}}{{\mathrm{dm}}^3}$.

• Do trzeciej probówki wlej 1 cmIndeks górny 3³ stężonego roztworu kwasu azotowego(V).

• Do każdej z probówek wrzuć taką samą ilość małych blaszek miedzianych.

• Obserwuj zachodzące zmiany.

4. Karty charakterystyk substancji chemicznych.

5. Karta pracy ucznia: