Dla nauczyciela

Autor: Małgorzata Kosińska‑Pułka

Przedmiot: Język polski

Temat: Gloria victis Elizy Orzeszkowej – tworzenie legendy powstania styczniowego

Grupa docelowa:

Szkoła ponadpodstawowa, liceum ogólnokształcące, technikum, zakres podstawowy

Podstawa programowa:

Zakres podstawowy

Treści nauczania – wymagania szczegółowe

I. Kształcenie literackie i kulturowe.

1. Czytanie utworów literackich. Uczeń:

1) rozumie podstawy periodyzacji literatury, sytuuje utwory literackie w poszczególnych okresach: starożytność, średniowiecze, renesans, barok, oświecenie, romantyzm, pozytywizm, Młoda Polska, dwudziestolecie międzywojenne, literatura wojny i okupacji, literatura lat 1945–1989 krajowa i emigracyjna, literatura po 1989 r.;

2) rozpoznaje konwencje literackie i określa ich cechy w utworach (fantastyczną, symboliczną, mimetyczną, realistyczną, naturalistyczną, groteskową);

3) rozróżnia gatunki epickie, liryczne, dramatyczne i synkretyczne, w tym: gatunki poznane w szkole podstawowej oraz epos, odę, tragedię antyczną, psalm, kronikę, satyrę, sielankę, balladę, dramat romantyczny, powieść poetycką, a także odmiany powieści i dramatu, wymienia ich podstawowe cechy gatunkowe;

4) rozpoznaje w tekście literackim środki wyrazu artystycznego poznane w szkole podstawowej oraz środki znaczeniowe: oksymoron, peryfrazę, eufonię, hiperbolę; leksykalne, w tym frazeologizmy; składniowe: antytezę, paralelizm, wyliczenie, epiforę, elipsę; wersyfikacyjne, w tym przerzutnię; określa ich funkcje;

5) interpretuje treści alegoryczne i symboliczne utworu literackiego;

8) wykazuje się znajomością i zrozumieniem treści utworów wskazanych w podstawie programowej jako lektury obowiązkowe;

9) rozpoznaje tematykę i problematykę poznanych tekstów oraz jej związek z programami epoki literackiej, zjawiskami społecznymi, historycznymi, egzystencjalnymi i estetycznymi; poddaje ją refleksji;

10) rozpoznaje w utworze sposoby kreowania: świata przedstawionego (fabuły, bohaterów, akcji, wątków, motywów), narracji, sytuacji lirycznej; interpretuje je i wartościuje;

14) przedstawia propozycję interpretacji utworu, wskazuje w tekście miejsca, które mogą stanowić argumenty na poparcie jego propozycji interpretacyjnej;

15) wykorzystuje w interpretacji utworów literackich potrzebne konteksty, szczególnie kontekst historycznoliteracki, historyczny, polityczny, kulturowy, filozoficzny, biograficzny, mitologiczny, biblijny, egzystencjalny;

16) rozpoznaje obecne w utworach literackich wartości uniwersalne i narodowe; określa ich rolę i związek z problematyką utworu oraz znaczenie dla budowania własnego systemu wartości.

2. Odbiór tekstów kultury. Uczeń:

1) przetwarza i hierarchizuje informacje z tekstów, np. publicystycznych, popularnonaukowych, naukowych;

2) analizuje strukturę tekstu: odczytuje jego sens, główną myśl, sposób prowadzenia wywodu oraz argumentację;

III. Tworzenie wypowiedzi.

1. Elementy retoryki. Uczeń:

1) formułuje tezy i argumenty w wypowiedzi ustnej i pisemnej przy użyciu odpowiednich konstrukcji składniowych;

3) rozumie i stosuje w tekstach retorycznych zasadę kompozycyjną (np. teza, argumenty, apel, pointa);

2. Mówienie i pisanie. Uczeń:

1) zgadza się z cudzymi poglądami lub polemizuje z nimi, rzeczowo uzasadniając własne zdanie;

2) buduje wypowiedź w sposób świadomy, ze znajomością jej funkcji językowej, z uwzględnieniem celu i adresata, z zachowaniem zasad retoryki;

4) zgodnie z normami formułuje pytania, odpowiedzi, oceny, redaguje informacje, uzasadnienia, komentarze, głos w dyskusji;

6) tworzy spójne wypowiedzi w następujących formach gatunkowych: wypowiedź o charakterze argumentacyjnym, referat, szkic interpretacyjny, szkic krytyczny, definicja, hasło encyklopedyczne, notatka syntetyzująca;

11) stosuje zasady poprawności językowej i stylistycznej w tworzeniu własnego tekstu; potrafi weryfikować własne decyzje poprawnościowe;

12) wykorzystuje wiedzę o języku w pracy redakcyjnej nad tekstem własnym, dokonuje korekty tekstu własnego, stosuje kryteria poprawności językowej.

IV. Samokształcenie.

6. wybiera z tekstu odpowiednie cytaty i stosuje je w wypowiedzi;

9. wykorzystuje multimedialne źródła informacji oraz dokonuje ich krytycznej oceny;

Lektura obowiązkowa

24) Eliza Orzeszkowa, Gloria victis;

Kształtowane kompetencje kluczowe

kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji,
kompetencje w zakresie wielojęzyczności,
kompetencje cyfrowe,
kompetencje w zakresie świadomości i ekspresji kulturalnej,
kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się.

Cele operacyjne. Uczeń:

zanalizuje styl opowiadania Elizy Orzeszkowej Gloria victis,
rozpozna zabiegi pisarskie, które posłużyły autorce do opisania powstania styczniowego jako wydarzenia legendarnego, mitycznego,
porówna opis wizerunku Romualda Traugutta zawarty w Glorii victis z jego autentyczną fotografią,
zinterpretuje znaczenie tytułu opowiadania.

Strategie nauczania

konstruktywizm.

Metody i techniki nauczania

metoda poglądowa;
rozmowa kontrolowana;
metoda ćwiczeń przedmiotowych;
praca z tekstem literackim
przekład intersemiotyczny.

Formy zajęć

praca indywidualna,
praca w grupach,
praca całego zespołu klasowego,
analizowanie tekstu literackiego,
samokształcenie.

Środki dydaktyczne

komputery z głośnikami i dostępem do internetu, słuchawki;
zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale;
tablica interaktywna/tablica/ kartka papieru, pisak/kreda;
plakaty.

Przebieg zajęć

Faza wprowadzająca

1. Nauczyciel z odpowiednim wyprzedzeniem prosi uczniów, by opracowali plakaty, na których zwizualizują zagadnienia omówione w e‑materiałach:

Znaczenie tytułu opowiadania Gloria victis Elizy Orzeszkowej.
Symboliczne zwycięstwo powstania styczniowego w opowiadaniu Gloria victis Elizy Orzeszkowej.
Legenda powstania styczniowego w opowiadaniu Gloria victis Elizy Orzeszkowej.

2. Uczniowie organizują w klasie wystawę swoich plakatów.

3. Nauczyciel zapisuje na tablicy: Gloria victis i vae victis. Uczniowie porównują okoliczności, w których zostały użyte te sformułowania. Opowiadają na pytanie, dlaczego ktoś, kto został zwyciężony, może być za to obdarzony chwałą. Rozróżniają zwycięstwo wojenne i zwycięstwo moralne, symboliczne, które przypadło powstańcom w Glorii victis.

4. Przedstawienie celu zajęć i podanie tematu.

Faza realizacyjna

1. Uczniowie zapoznają się z umieszczonym w e‑materiałach słuchowiskiem, na podstawie nagrania wypisują te elementy opowiadania Gloria victis, które tworzą legendę, nie wydarzyły się lub przebiegały w rzeczywistości inaczej niż w utworze Elizy Orzeszkowej.

2. Uczniowie wykonują ćwiczenia zawarte w e‑materiałach:

rozpoznają właściwości analizowanego tekstu, kategorie estetyczne, styl.

3. Uczniowie zapisują w tabeli cechy postaci, które upodabniają je do bohaterów legend.

POSTAĆ	CECHA
Romuald Traugutt
Jagmin
Maryś

4. Z fragmentu zawierającego opis walki uczniowie wypisują metafory i wyjaśniają ich znaczenie.

Eliza Orzeszkowa Gloria victis
Ale już wyraźnie było widać… I wtedy… Zastukały, zastukały za drzewami, po zaroślach, gęste, pojedyncze, szybko, szybko po sobie następujące wystrzały i rój błyskawic krótkich, ognistych, rozsypał się wśród drzew i zarośli. Wnet od strony nadchodzących buchnął i potoczył się ogromny, długi grzmot i zarazem sunąć stamtąd poczęły gęste kłęby dymu. Rotowy ogień karabinów, zbity w sobie, ciężki, odpowiedział posiekanemu ogniowi strzelb, na znacznej przestrzeni rozsypanych. Była to rozmowa dwu różnych ze sobą grzmotów, drżały od niej ze zgrozy najsilniejsze drzewa lasu.
1 Źródło: Eliza Orzeszkowa, Gloria victis, [w:] Opowiadania, Warszawa 1994 .

METAFORA	WYJAŚNIENIE

Uczniowie samodzielnie oceniają realizacje zadania. Swoje odpowiedzi porównują z umieszczonymi w e‑materiałach.

5. Uczniowie do każdego z bohaterów opowiadania Gloria victis Elizy Orzeszkowej dopisują postać mityczną lub historyczną, do której zostali porównani w utworze. Zapisują cechy wspólne dla obu postaci.

Bohater Glorii victis	Postać mityczna lub historyczna	Cechy wspólne
Romuald Traugutt
Jagmin

Uczniowie samodzielnie oceniają swoje realizacje zadania. Odpowiedzi porównują z umieszczonymi w e‑materiałach.

Faza podsumowująca

1. Uczniowie porównują wizerunek Romualda Traugutta zawarty w opowiadaniu z zamieszczonym w e‑materiałach zdjęciem.

Rozwiązując zadanie, uczniowie odpowiadają na pytania pomocnicze:

Czy w uwiecznionym na fotografii obliczu można dostrzec rysy bohatera?
Czy na fotografii zostały uwiecznione ludzkie, przyziemne cechy?
Czy na zdjęciu można zaobserwować smutek, który według słów Orzeszkowej bywa bratem mądrości?

2. Uczniowie gromadzą informacje o malarstwie Artura Grottgera i kolekcji czarnej biżuterii. Dzielą się nimi w klasie.

Zadanie domowe

Nauczyciel na podstawie e‑materiałów formułuje polecenie pracy domowej.

1. Czym różni się wartość dzieł literackich inspirowanych wydarzeniami historycznymi od wartości naukowych publikacji na ich temat? Odpowiedz na to pytanie w rozprawce problemowej, w której wykorzystasz fragmenty Glorii victis Elizy Orzeszkowej i inne wybrane przez siebie teksty kultury. Dobierz do nich odpowiedni kontekst.

Materiały pomocnicze

Słownik literatury polskiej XIX wieku, pod red. Józefa Bachórza i Aliny Kowalczykowej, Wrocław 2002 r.

Tadeusz Konwicki, Bohiń, Warszawa, 1987 r.

Aniela Zinkiewicz‑Rymdziwicz, Zygmunt Rymdziewicz, Biżuteria patriotyczna w zbiorach w Muzeum cystersów w Wąchocku, [w;} Polski Jubiler 3(14), 2001 r.

Wskazówki metodyczne opisujące różne zastosowania multimedium:

Uczniowie mogą audiobook zilustrować własnymi pracami plastycznymi, tak by ukazać heroizm powstańców.

Sprawdź się