Autor: Małgorzata Kosińska‑Pułka

Przedmiot: język polski

Temat: Romantyczna podróż na Wschód w Sonetach krymskich Adama Mickiewicza.

Grupa docelowa: uczniowie III etapu edukacyjnego, liceum, technikum, zakres podstawowy

Podstawa programowa:

zakres podstawowy

I. Kształcenie literackie i kulturowe.

1. Czytanie utworów literackich. Uczeń:

1) rozumie podstawy periodyzacji literatury, sytuuje utwory literackie w poszczególnych okresach (...);

3) rozróżnia gatunki epickie, liryczne, dramatyczne i synkretyczne, w tym: gatunki poznane w szkole podstawowej oraz epos, odę, tragedię antyczną, psalm, kronikę, satyrę, sielankę, balladę, dramat romantyczny, powieść poetycką, a także odmiany powieści i dramatu, wymienia ich podstawowe cechy gatunkowe;

4) rozpoznaje w tekście literackim środki wyrazu artystycznego poznane w szkole podstawowej oraz środki znaczeniowe: oksymoron, peryfrazę, eufonię, hiperbolę; leksykalne, w tym frazeologizmy; składniowe: antytezę, paralelizm, wyliczenie, epiforę, elipsę; wersyfikacyjne, w tym przerzutnię; określa ich funkcje;

9) rozpoznaje tematykę i problematykę poznanych tekstów oraz jej związek z programami epoki literackiej, zjawiskami społecznymi, historycznymi, egzystencjalnymi i estetycznymi; poddaje ją refleksji;

10) rozpoznaje w utworze sposoby kreowania: (...) sytuacji lirycznej; interpretuje je i wartościuje;

14) przedstawia propozycję interpretacji utworu, wskazuje w tekście miejsca, które mogą stanowić argumenty na poparcie jego propozycji interpretacyjnej;

15) wykorzystuje w interpretacji utworów literackich potrzebne konteksty, szczególnie kontekst historycznoliteracki, historyczny, polityczny, kulturowy, filozoficzny, biograficzny, mitologiczny, biblijny, egzystencjalny.

II. Kształcenie językowe.

1. Gramatyka języka polskiego. Uczeń:

1) wykorzystuje wiedzę z dziedziny fleksji, słowotwórstwa, frazeologii i składni w analizie i interpretacji tekstów oraz tworzeniu własnych wypowiedzi.

2. Zróżnicowanie języka. Uczeń:

6) rozpoznaje rodzaje stylizacji (archaizacja, dialektyzacja, kolokwializacja, stylizacja środowiskowa, biblijna, mitologiczna itp.) oraz określa ich funkcje w tekście;

7) rozpoznaje słownictwo o charakterze wartościującym; odróżnia słownictwo neutralne od słownictwa o zabarwieniu emocjonalnym, oficjalne od potocznego.

III. Tworzenie wypowiedzi.

1. Elementy retoryki. Uczeń:

1) formułuje tezy i argumenty w wypowiedzi ustnej i pisemnej przy użyciu odpowiednich konstrukcji składniowych;

4) wyjaśnia, w jaki sposób użyte środki retoryczne (np. pytania retoryczne, wyliczenia, wykrzyknienia, paralelizmy, powtórzenia, apostrofy, przerzutnie, inwersje) oddziałują na odbiorcę;

2. Mówienie i pisanie. Uczeń:

10) w interpretacji przedstawia propozycję odczytania tekstu, formułuje argumenty na podstawie tekstu oraz znanych kontekstów, w tym własnego doświadczenia, przeprowadza logiczny wywód służący uprawomocnieniu formułowanych sądów.

IV. Samokształcenie. Uczeń:

6) wybiera z tekstu odpowiednie cytaty i stosuje je w wypowiedzi.

Kształtowane kompetencje kluczowe:

• kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji;

• kompetencje w zakresie wielojęzyczności;

• kompetencje cyfrowe;

• kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się;

• kompetencje w zakresie świadomości i ekspresji kulturalnej.

Cele operacyjne:

Uczeń:

• odczytuje główną myśl tekstów literackich,

• wyszukuje i selekcjonuje informacje w tekstach literackich,

• rozpoznaje budowę wybranego gatunku literackiego,

• analizuje funkcjonowanie motywu kulturowego (podróż) w cyklu poetyckim,

• dostrzega wartości uniwersalne literatury.

Strategie nauczania:

• konstruktywizm.

Metody i techniki nauczania:

• rozmowa kierowana,

• przekład intersemiotyczny,

• metoda ćwiczeń przedmiotowych,

• mapa mentalna.

Formy zajęć:

• praca indywidualna,

• praca w parach,

• praca w grupach,

• praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

• komputery z głośnikami i dostępem do internetu, słuchawki,

• zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale,

• tablica interaktywna/ tablica, pisak/ kreda,

• mapy, atlasy, przewodniki,

• karty pracy,

• atrybuty sztuki teatralnej (elementy scenografii, kostiumy, rekwizyty).

Przebieg zajęć:

Faza wstępna

1. Mapa mentalna. Nauczyciel pisze na tablicy wyraz PODRÓŻ. Uczniowie, pracując w grupach, na dużych arkuszach papieru rysują schematyczną drogę, umieszczają na niej samotnego wędrowca i zapisują po obu jej stronach określenia miejsc i uczucia bohatera Sonetów krymskich, a także cel i motywy podróży. W swojej pracy mogą korzystać z mapy interaktywnej (multimedium). Uczniowie zachowują kolejność utworów. Prezentują wyniki swojej pracy (np. w formie wystawy na ścianie). Ustalenia uczniów nauczyciel nazywa pejzażem mentalnym bohatera romantycznego, mówi o poczuciu osamotnienia, nostalgii i alienacji oraz o ulubionych sposobach ukazywania przyrody w romantyzmie.

2. Przedstawienie celu i tematu zajęć.

Faza realizacyjna

1. Nauczyciel na podstawie tekstu bazowego, multimedium oraz ćwiczeń w e‑materiale rozmawia z uczniami o ukazanej w cyklu Sonetów krymskich Adama Mickiewicza sytuacji lirycznej. Prosi, by zanalizowali wybrany sonet i sformułowali spostrzeżenia o świecie przedstawionym w nim, np. przestrzeni gór, miasta i stepu (według wzoru w e‑materiale, ćwiczenie 5.). Uczniowie wykonują ćwiczenie w parach, a po jego zakończeniu wymieniają się spostrzeżeniami.

2. Uczniowie zapoznają się z tytułami sonetów wchodzących w skład cyklu i informacjami na temat utworów. Następnie wybierają jeden z sonetów i opisują przedstawioną w nim sytuację liryczną.

3. Uczniowie wykonują ćwiczenia 3., 4. i 7. z e‑materiału. Swoje realizacje prezentują na forum całego zespołu. Nauczyciel komentuje rozwiązania.

4. Ćwiczenie w doskonaleniu umiejętności analizowania tekstu poetyckiego. Nauczyciel rozdaje karty pracy. Uczniowie pracują samodzielnie, indywidualnie wypełniają karty pracy, korzystają swobodnie z notatek. Ćwiczenie może mieć charakter sprawdzianu.

KARTA PRACY

Na podstawie analizy sonetu „Żegluga” Adama Mickiewicza uzupełnij tabelkę. W tym celu najpierw odsłuchaj nagranie wiersza w multimedium bazowym, potem na podstawie tekstu przyporządkuj określeniom stanu ducha podmiotu określenia z wiersza, które zostały zastosowane w celu personifikacji okrętu. Następnie sformułuj wniosek o funkcji zastosowanego zabiegu personifikacji.

Kolejność działań:

1. Wysłuchanie wiersza.

2. Przyporządkowanie określeń z wiersza stanom emocjonalnym poety.
dąsa się, zrywa z wędzidła, przewala się , nurkuje, wznosi kark, zdeptał fale, leci, obłoki sieka, wiatr chwyta pod skrzydła 3. Uzupełnienie tabeli.

4. Sformułowanie wniosku o funkcji personifikacji w sonecie „Żegluga” Adama Mickiewicza

WNIOSEK: ...

Powstają następujące przykładowe zapisy:

Przykładowy wniosek:

Personifikacja okrętu w sonecie Żegluga Adama Mickiewicza służy wyrażeniu stanu psychicznego podmiotu lirycznego, którego możemy utożsamić z Adamem Mickiewiczem. Metaforyzowany obraz żeglugi łączy się z metaforycznym ukazaniem „mowy uczuć” romantycznego poety. Poeta wyznaje:
Lekko mi! rzeźwo! lubo! wiem, co to być ptakiem.

Faza podsumowująca

1. Wybrani przez nauczyciela uczniowie prezentują swoje ustalenia na forum klasy. Nauczyciel podsumowuje wypowiedzi uczniów, uogólniając je. Wybrany uczeń formułuje wniosek. Przykład: W Sonetach krymskich pojawia się myśl o znaczeniu podróży dla romantyków. Człowiek to istota poszukująca, błądząca, przemieszczająca nowe etapy tułaczki, pielgrzymowania czy zwykłej podróży. Adam Mickiewicz ukazuje zmienne nastroje doznawane w trakcie podróży na Wschód.

Zadanie domowe:

Nauczyciel przedstawia uczniom tematy zadania domowego do wyboru.

1. Prosi, by napisali wypracowanie na podstawie ćwiczenia 8 w e‑materiałach. (Sformułuj argumenty, którymi uzasadnisz swoje stanowisko w wypracowaniu zredagowanym na podstawie wypowiedzi Aliny Witkowskiej.)

2. Wybierz dowolne miejsce, w którym ostatnio odpoczywałeś. Opisz je dwukrotnie. Za pierwszym razem, zachowując obiektywnie relacjonujący charakter wypowiedzi, za drugim zastosuj uniezwyklający styl.

3. Na podstawie mapy podróży po Oriencie w e‑materiale opracuj krótki, ale konkretny przewodnik takiej wędrówki.

Materiały pomocnicze:

Alina Witkowska, Mickiewicz – słowo i czyn, Warszawa, 1998.
Czesław Zgorzelski, O sztuce poetyckiej Adama Mickiewicza, Warszawa 1976.

Wskazówki metodyczne opisujące różne zastosowania multimedium:

Wybrany uczeń lub uczniowie mogą się zapoznać z mapą interaktywną przed zajęciami i na jej podstawie przygotować prezentację dotyczącą podróży Adama Mickiewicza.