Autor: Joanna Oparek

Temat: Dualizm, jako zasada konstrukcji świata przedstawionego w utworach barokowych

Grupa docelowa:

Szkoła ponadpodstawowa, liceum ogólnokształcące, technikum, zakres podstawowy

Podstawa programowa:

Kształtowane kompetencje kluczowe:

• kompetencje cyfrowe;

• kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się;

• kompetencje obywatelskie;

• kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji;

• kompetencje w zakresie wielojęzyczności.

Cele operacyjne. Uczeń:

• wyjaśnia związki literatury z filozofią;

• uzupełnia schemat na temat ciała odpowiednimi cytatami;

• bierze udział w dyskusji na temat obecnego i barokowego postrzegania potrzeb człowieka;

• podaje przykłady przejawów dualizmu w poezji barokowej.

Strategie nauczania:

• konstruktywizm;

• konektywizm.

Metody i techniki nauczania:

• ćwiczeń przedmiotowych;

• z użyciem komputera;

• dyskusja.

Formy pracy:

• praca indywidualna;

• praca w parach;

• praca w grupach;

• praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

• komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do internetu;

• zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale;

• tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda.

Przebieg lekcji

Faza wprowadzająca:

1. Nauczyciel zachęca uczniów do dyskusji na temat założeń światopoglądowych stojących za humanistycznym zawołaniem carpe diem i przestrogą memento mori. Nauczyciel zaznacza, że sentencja memento mori została zaczerpnięta z biblijnej Księgi Eklezjasty: Memor esto quoniam mors non tardat. – Pamiętaj: śmierć się nie ociąga. (Liber Eclesiasticus, 14, 12).
   Podkreśla również, że człowiek epoki baroku znalazł się na rozdrożu między materializmem a idealizmem, co znalazło swój wyraz w sztuce i literaturze, a szczególnie w barokowej poezji metafizycznej.

2. Nauczyciel krótko omawia motyw vanitas, pochodzący z biblijnej Księgi Koheleta. Zaznacza również, że zawołanie memento mori i motyw vanitas w czasach baroku zyskały podobną moc oddziaływania jak miało to miejsce w średniowieczu. Jednak barokowe przedstawienia motywu vanitas z ich bogatą i złożoną symboliką występowały w kontraście do obrazów przepychu. Ozdobność i teatralność artystycznych przedstawień tematu przemijania stawiła wyraz dualizmu epoki. Ukazywało to sprzeczności ludzkiej natury, jak również sprzeczności w filozoficznym podejściu do istoty ludzkiej (co było konsekwencją uznania jej dwoistości).

3. Nauczyciel udostępnia uczniom e‑materiał i wprowadza ich w temat lekcji: Dualizm, jako zasada konstrukcji świata przedstawionego w utworach barokowych. Następnie wraz uczniami ustala cele zajęć i kryteria sukcesu.

Faza realizacyjna:

1. Uczniowie indywidualnie zapoznają się z treścią sekcji „Przeczytaj”. Nauczyciel może poprosić chętnych uczniów o odczytanie na głos utworów zamieszczonych w tej sekcji.

2. Nauczyciel może poprosić uczniów o uzupełnienie schematu obrazującego rozumienie ciała w poezji barokowej o cytaty z utworów poetów baroku, zamieszczonych w e‑materiale oraz samodzielnie znalezionych przez uczniów w zasobach sieci (telefony z dostępem do internetu).

3. Uczniowie zapoznają się z materiałem z sekcji „Film”, następnie wykonują polecenia tam zamieszczone. Wybrane osoby prezentują odpowiedzi.

4. Nauczyciel może zainicjować dyskusję na temat zasygnalizowanego w wykładzie motywu zrzucania kajdan – nauczyciel może zadać pytanie o sposoby duszy na wyzwolenie się z pokus i potrzeb, jakie narzuca jej ciało. Jeśli starczy czasu moze również zaproponować uczniom debatę oksfordzką na temat: Czy duszy byłoby lepiej bez ciała? Prosi uczniów, aby prowadząc debatę, używali argumentów typowych dla epoki baroku, wyrażonych w barokowych utworach poetyckich podejmujących tematykę dualizmu. Argumenty mogą zostać przedstawione w postaci cytatów z wierszy zamieszczonych w e‑materiale.

5. Uczniowie przechodzą do sekcji „Sprawdź się” i wykonują kolejne ćwiczenia. Wybrane osoby prezentują odpowiedzi, a nauczyciel ocenia lub komentuje.

Faza podsumowująca:

1. Nauczyciel prosi chętnego ucznia o podsumowanie: omówienie kontekstu historycznego i filozoficznego i opisanie oraz podanie przykładów przejawów dualizmu w poezji barokowej.

2. Nauczyciel prosi uczniów o uzasadnienie tezy, że dualizm jest zasadą konstrukcji świata przedstawionego w utworach barokowych i podsumowuje ich wypowiedzi. Następnie inicjuje krótką rozmowę na temat spełnienia kryteriów sukcesu.

Praca domowa:

1. Przeanalizuj wymowę cytatu:
   Nieszczęsny człowiek, z ciała i z duszy złożony, nie chce czci swojej rozumieć, gdy duszy nie słucha, która do nieba ciągnie a za cielskiem idzie, które go w marności światowej grązi. [...]
   Źródło: Psalm III, [w:] Wacław Potocki, Psalmodia polska.

2. Opisz kondycję współczesnego człowieka, określając sfery egzystencji, w których kieruje się wezwaniem duszy oraz sytuacje, gdy podążając za wymogami ciała, pogrąża się w marności.

Materiały pomocnicze:

• Małgorzata Krzysztofik, Ciało ludzkie - między sacrum a profanum. Literatura XVII wieku wobec ontologii cielesności, UJK, Kielce.

Wskazówki metodyczne

• Uczniowie mogą przed lekcją zapoznać się z multimedium z sekcji „Film”, aby aktywnie uczestniczyć w zajęciach i pogłębiać swoją wiedzę.