Autor: Joanna Kalinowska

Temat: Uwłaszczenie chłopów pod zaborami

Grupa docelowa:

Szkoła ponadpodstawowa, liceum ogólnokształcące, technikum

Podstawa programowa:

Kształtowane kompetencje kluczowe:

• kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji;

• kompetencje cyfrowe;

• kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się;

• kompetencje obywatelskie.

Cele operacyjne:

Uczeń:

• tłumaczy, na czym polegał proces uwłaszczania chłopów;

• wyjaśnia, w jaki sposób przebiegał proces uwłaszczeniowy w każdym z trzech zaborów;

• wskazuje podobieństwa i różnice w tym procesie uwłaszczenia na terenie trzech zaborów;

• przedstawia następstwa reform uwłaszczeniowych na ziemiach polskich pod zaborami.

Strategie nauczania:

• konstruktywizm;

• konektywizm.

Metody i techniki nauczania:

• rozmowa nauczająca z wykorzystaniem ćwiczeń interaktywnych;

• analiza materiału źródłowego (porównawcza);

• dyskusja;

• mapa myśli.

Formy pracy:

• praca indywidualna;

• praca w parach;

• praca w grupach;

• praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

• komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do internetu;

• zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale;

• tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda;

• telefony z dostępem do internetu.

Przebieg lekcji

Przed lekcją:

1. Przygotowanie do zajęć. Nauczyciel loguje się na platformie i udostępnia uczniom e‑materiał „Uwłaszczenie chłopów pod zaborami”. Prosi uczestników zajęć o zapoznanie się z tekstem w sekcji „Przeczytaj” i multimedium w sekcji „Film edukacyjny” (bez poleceń) tak, aby podczas lekcji mogli w niej aktywnie uczestniczyć i wykonywać polecenia.

2. Wybrani uczniowie (albo ochotnicy) przygotowują prezentacje; jedna osoba (lub zespół liczący maks. 3 osoby) skupia się na procesie uwłaszczenia w zaborze pruskim, druga – w zaborze austriackim, trzecia – w zaborze rosyjskim. Uczniowie mogą korzystać podczas przygotowywania swoich prac z filmów znajdujących się w sekcji „Film edukacyjny”.

Faza wstępna:

1. Nauczyciel wyświetla na tablicy temat i cele lekcji i przybliża je uczniom.

2. Raport z przygotowań. Nauczyciel za pomocą dostępnego w panelu użytkownika raportu sprawdza przygotowanie uczniów do lekcji, m.in. kto zapoznał się z udostępnionym e‑materiałem. Prowadzący zadaje uczniom pytanie o umiejscowienie tematu lekcji w czasie. Pyta: W jakim okresie się znajdujemy? Co ważnego działo się wcześniej? Uczniowie powinni omówić utratę przez Rzeczpospolitą niepodległości, rozbiory Polski, podział ziem po upadku Napoleona.

Faza realizacyjna:

1. Nauczyciel przypomina o prezentacjach przygotowanych przez uczniów przed lekcją. Prosi wybrane osoby (lub ochotników z danych zespołów) o przedstawienie efektów swojej pracy przed resztą klasy. Po prezentacji uczniowie krótko o niej dyskutują, dodają informacje, które ich zdaniem warto uwzględnić. Prowadzący może korygować odpowiedzi i je uzupełniać

2. Praca z drugim multimedium („Schemat + Sprawdź się”). Nauczyciel prosi, aby uczniowie zapoznali się z tekstami źródłowymi, a następnie, pracując w parach, wykonali polecenie 2: „Porównaj formy odszkodowań, które zostały przyznane w trzech zaborach ziemiaństwu w związku z reformami uwłaszczeniowymi”. Uczniowie dyskutują, a następnie zapisują wnioski. Wybrane pary omawiają swoje rozwiązanie i spostrzeżenia na forum klasy.

3. Nauczyciel, nawiązując do polecenia 3 z sekcji „Schemat + Sprawdź się”, prosi, aby uczniowie ocenili, w którym zaborze reformy uwłaszczeniowe były dla chłopów najbardziej korzystne. Wskazane osoby (lub ochotnicy) przedstawiają swoje propozycje odpowiedzi wraz z uzasadnieniem, dyskutują w gronie pozostałych uczniów.

Faza podsumowująca:

1. Uczniowie podsumowują swoją wiedzę z wykorzystaniem mapy myśli. Nauczyciel poleca, aby uczniowie odliczyli do trzech, a następnie dzieli ich zgodnie z numerami na grupy do czterech uczniów. Każda grupa opracowuje mapę myśli dotyczącą wybranego zaboru: 1 – zabór pruski, 2 – zabór austriacki, 3 – zabór rosyjski. Grupy na środku kartki A4 wpisują główne hasło, np. „Uwłaszczenie chłopów na ziemiach zaboru rosyjskiego”, i rysują gałęzie mapy. Powinny rozchodzić się promieniście i rozdzielać na kolejne gałęzie. Słowa, które zostaną umieszczone nad gałęziami, powinny być słowami kluczami, które wyrażają istotę myśli lub zagadnienia, np. zasady uwłaszczenia, formy odszkodowania, przyczyna wprowadzenia uwłaszczenia, skutki uwłaszczenia itp.

2. Po wykonaniu pracy, w zależności od liczebności klasy i czasu, nauczyciel prosi o omówienie mapy myśli przedstawicieli wybranych lub wszystkich grup.

3. Nauczyciel omawia przebieg zajęć, może ocenić pracę uczniowskich grup.

Praca domowa:

1. Wykonaj ćwiczenia 1 i 2 z sekcji „Schemat + Sprawdź się”.

2. (Dla uczniów chętnych) Zapoznaj się z filmami i wykonaj dołączone do nich polecenia.

Materiały pomocnicze:

Wybór tekstów źródłowych z historii Polski w latach 1795–1864, oprac. S. Kieniewicz, T. Mencel, W. Rostocki, Warszawa 1956.

Teksty źródłowe do nauki historii w szkole, nr 34, Sprawa chłopska w XIX wieku na ziemiach polskich w okresie reform uwłaszczeniowych, oprac. K. Śreniowska, Warszawa 1958.

Polska w latach 1795–1864. Wybór tekstów źródłowych do nauczania historii, wybór i oprac. I. Rusinowa, Warszawa 1986.

Wiek XIX w źródłach. Wybór tekstów źródłowych z propozycjami metodycznymi dla nauczycieli historii, studentów i uczniów, oprac. M. Sobańska‑Bondaruk, S.B. Lenard, Warszawa 1998.

Wskazówki metodyczne:

Teksty źródłowe zawarte w schemacie mogą zostać wykorzystane w innych lekcjach, m.in. podczas omawiania Wiosny Ludów na ziemiach zaboru austriackiego czy powstania styczniowego (kwestia chłopska). Podobnie można postąpić z filmami.