Dla nauczyciela

Autor: Małgorzata Kosińska‑Pułka

Przedmiot: Język polski

Temat: Poezja Zbigniewa Herberta wobec cierpienia

Grupa docelowa:

Szkoła ponadpodstawowa, liceum ogólnokształcące, technikum, zakres podstawowy i rozszerzony

Podstawa programowa:

Zakres podstawowy

Cele kształcenia – wymagania ogólne

I. Kształcenie literackie i kulturowe.

7. Kształcenie umiejętności czytania, analizowania i interpretowania literatury oraz innych tekstów kultury, a także ich wzajemnej korespondencji.

8. Kształcenie umiejętności świadomego odbioru utworów literackich i tekstów kultury na różnych poziomach: dosłownym, metaforycznym, symbolicznym, aksjologicznym.

III. Tworzenie wypowiedzi.

3. Kształcenie umiejętności formułowania i uzasadniania sądów na temat dzieł literackich oraz innych tekstów kultury.

Treści nauczania – wymagania szczegółowe

I. Kształcenie literackie i kulturowe.

1. Czytanie utworów literackich. Uczeń:

1) rozumie podstawy periodyzacji literatury, sytuuje utwory literackie w poszczególnych okresach: starożytność, średniowiecze, renesans, barok, oświecenie, romantyzm, pozytywizm, Młoda Polska, dwudziestolecie międzywojenne, literatura wojny i okupacji, literatura lat 1945–1989 krajowa i emigracyjna, literatura po 1989 r.;

5) interpretuje treści alegoryczne i symboliczne utworu literackiego;

6) rozpoznaje w tekstach literackich: ironię i autoironię, komizm, tragizm, humor, patos; określa ich funkcje w tekście i rozumie wartościujący charakter;

9) rozpoznaje tematykę i problematykę poznanych tekstów oraz jej związek z programami epoki literackiej, zjawiskami społecznymi, historycznymi, egzystencjalnymi i estetycznymi; poddaje ją refleksji;

14) przedstawia propozycję interpretacji utworu, wskazuje w tekście miejsca, które mogą stanowić argumenty na poparcie jego propozycji interpretacyjnej;

15) wykorzystuje w interpretacji utworów literackich potrzebne konteksty, szczególnie kontekst historycznoliteracki, historyczny, polityczny, kulturowy, filozoficzny, biograficzny, mitologiczny, biblijny, egzystencjalny;

2. Odbiór tekstów kultury. Uczeń:

6) odczytuje pozaliterackie teksty kultury, stosując kod właściwy w danej dziedzinie sztuki;

III. Tworzenie wypowiedzi.

1. Elementy retoryki. Uczeń:

1) formułuje tezy i argumenty w wypowiedzi ustnej i pisemnej przy użyciu odpowiednich konstrukcji składniowych;

2) wskazuje i rozróżnia cele perswazyjne w wypowiedzi literackiej i nieliterackiej;

4) wyjaśnia, w jaki sposób użyte środki retoryczne (np. pytania retoryczne, wyliczenia, wykrzyknienia, paralelizmy, powtórzenia, apostrofy, przerzutnie, inwersje) oddziałują na odbiorcę;

2. Mówienie i pisanie. Uczeń:

6) tworzy spójne wypowiedzi w następujących formach gatunkowych: wypowiedź o charakterze argumentacyjnym, referat, szkic interpretacyjny, szkic krytyczny, definicja, hasło encyklopedyczne, notatka syntetyzująca;

Zakres rozszerzony

Treści nauczania – wymagania szczegółowe

I. Kształcenie literackie i kulturowe.

1. Czytanie utworów literackich. Uczeń: spełnia wymagania określone dla zakresu podstawowego, a ponadto:

2) rozumie pojęcie tradycji literackiej i kulturowej, rozpoznaje elementy tradycji w utworach, rozumie ich rolę w budowaniu wartości uniwersalnych;

2. Odbiór tekstów kultury. Uczeń: spełnia wymagania określone dla zakresu podstawowego, a ponadto:

3) rozpoznaje nawiązania do tradycji biblijnej i antycznej w kulturze współczesnej;

4) porównuje teksty kultury, uwzględniając różnorodne konteksty;

6) odczytuje poglądy filozoficzne zawarte w różnorodnych dziełach;

Kształtowane kompetencje kluczowe:

kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji;
kompetencje cyfrowe;
kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się;
kompetencje w zakresie świadomości i ekspresji kulturalnej.

Cele operacyjne. Uczeń:

rozpoznaje wpływ zmagań Zbigniewa Herberta z wewnętrznym bólem istnienia na jego twórczość;
interpretuje wiersz Pan Cogito rozmyśla o cierpieniu w funkcjonalnych kontekstach (np.: biograficznym, malarskim, biblijnym);
formułuje rozważania na temat problematyki cierpienia w literaturze i sztuce.

Strategie nauczania:

konstruktywizm;
konektywizm.

Metody i techniki nauczania:

z użyciem komputera;
podająca;
z użyciem e‑podręcznika;
analiza materiału źródłowego (porównawcza).

Formy pracy:

praca indywidualna;
praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do internetu;
zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale;
tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda.

Przebieg lekcji

Faza wprowadzająca:

Nauczyciel inicjuje rozmowę na temat empatii. Pyta o znaczenie wyrazu i sytuacje życiowe, które wymagają postawy współodczuwania. Uczniowie wymieniają się swoimi spostrzeżeniami na ten temat.
Nauczyciel zadaje pytania:

Czy możliwe jest lekceważenie cierpienia?
Czy da się uniknąć cierpienia?
Jak zachować się w sytuacji, gdy cierpienie dotyka nas bezpośrednio lub kogoś z najbliższego otoczenia?

Uczniowie po chwili zastanowienia udzielają odpowiedzi na postawione pytania. Mówią o swoim rozumieniu cierpienia i postawach zajmowanych w sytuacjach doznawanego bólu.

Nauczyciel podaje cel i temat zajęć.

Faza realizacyjna:

Uczniowie zapoznają się z wykładem profesora Andrzeja Franaszka (w sekcji: Film). Na jego podstawie rozważają, w jaki sposób cierpienie wpłynęło na twórczość Zbigniewa Herberta. Swoje spostrzeżenia zapisują w formie syntetycznej notatki. Wskazani przez nauczyciela uczniowie odczytują realizacje ćwiczenia.
Nauczyciel na podstawie e‑materiału zadaje pytanie:

Czy należy zgodzić się ze stwierdzeniem, że „dopiero cierpienie tworzy z człowieka osobę”?

Uczniowie odnosząc się do treści lekcji oraz filmu, udzielają odpowiedzi na pytanie. Nauczyciel komentuje i ocenia wypowiedzi wybranych uczestników zajęć.

Uczniowie interpretują wiersz Zbigniewa Herberta Pan Cogito rozmyśla o cierpieniu. Samodzielnie wykonują ćwiczenia zamieszczone w e‑materiale: 1, 3‑9.

Po wykonaniu ćwiczenia uczniowie zapoznają się z odpowiedziami zawartymi w e‑materiale. Nauczyciel kontroluje przebieg i jakość realizacji tej części zajęć.

Faza podsumowująca:

Uczniowie na podstawie wiersza formułują prawa zdrowego rozsądku, które mogłyby służyć jako sposób na oswajanie cierpienia przez człowieka. Zapisują je na tablicy i uzupełniają propozycjami zamieszczonymi w e‑materiale (ćwiczenie 2.). Dyskutują o nich, analizując ich skuteczność.

PRAWA ZDROWEGO ROZSĄDKU:

Zachowaj dystans.
Zaakceptuj rzeczywistość.
Zapanuj nad swoimi emocjami.
Oswajaj się z cierpieniem.
Nie manifestuj cierpienia przed innymi.
Nie popadaj w zwątpienie, rozpacz.
Naucz się żyć z cierpieniem.
Nie wstydź się choroby, ułomności.
Dbaj o siebie.

Uczniowie dobierają do postaci poetyckiej nazwanej przez Zbigniewa Herberta Pan Cogito odpowiadające jej określenia spośród podanych (ćwiczenie 10.). Po wykonaniu ćwiczenia zapoznają się z odpowiedziami zamieszczonymi w e‑materiale i komentują swoje odpowiedzi.
Uczniowie zapoznają się z wierszem Modlitwa Pana Cogito podróżnika i w wypowiedzi argumentacyjnej porównują postawę poety wobec rzeczywistości wyrażoną w tym utworze oraz w wierszu Pan Cogito rozmyśla o cierpieniu (ćwiczenie 11.).

Praca domowa:

W ramach pracy domowej uczniowie wykonują ćwiczenie 12.

Etapy postępowania. Uczniowie:

przygotowują się do napisania wypracowania (rozprawka dotycząca wiersza ze wskazówką interpretacyjną). Wybierają problem, rozważają jego sens i formułują argumenty, przygotowują się do napisania wypowiedzi argumentacyjnej. Gromadzą różne rodzaje argumentów, w tym odwołujące się do namiętności, groźby i następstw;
zapoznają się z zamieszczonymi w ćwiczeniu wskazówkami dotyczącymi zasad tworzenia rozprawki. Wybierają zagadnienie, ustalają stanowisko, formułują tezę i redagują argumenty, którymi ją uzasadniają;
tworzą spójną wypowiedź argumentacyjną.

Materiały pomocnicze:

Andrzej Franaszek, Herbert. Biografia I: Niepokój, Kraków 2018.

Andrzej Franaszek, Herbert. Biografia II: Pan Cogito, Kraków 2018.

Julia Hartwig, Wybrańcy losu, Warszawa 2006.

Obywatel poeta. Herbert, reż. Jerzy Zalewski, 2000. Film dokumentalny dostępny na platformie: Vod.Tvp.pl

Ryszard Przybylski, To jest klasycyzm, Warszawa 1979.

Wskazówki metodyczne

Uczniowie mogą przed lekcją zapoznać się z multimedium, aby aktywnie uczestniczyć w zajęciach i pogłębiać swoją wiedzę.

Sprawdź się