Dla nauczyciela

Autor: Małgorzata Kosińska‑Pułka

Przedmiot: język polski

Temat: Pozytywistyczni filozofowie.

Grupa docelowa: III etap edukacyjny, liceum, technikum, zakres podstawowy i rozszerzony

Podstawa programowa

Zakres podstawowy
Treści nauczania – wymagania szczegółowe
I. Kształcenie literackie i kulturowe.
1. Czytanie utworów literackich. Uczeń:
1) rozumie podstawy periodyzacji literatury, sytuuje utwory literackie w poszczególnych okresach: starożytność, średniowiecze, renesans, barok, oświecenie, romantyzm, pozytywizm, Młoda Polska, dwudziestolecie międzywojenne, literatura wojny i okupacji, literatura lat 1945–1989 krajowa i emigracyjna, literatura po 1989 r.;
2) rozpoznaje konwencje literackie i określa ich cechy w utworach (fantastyczną, symboliczną, mimetyczną, realistyczną, naturalistyczną, groteskową);
9) rozpoznaje tematykę i problematykę poznanych tekstów oraz jej związek z programami epoki literackiej, zjawiskami społecznymi, historycznymi, egzystencjalnymi i estetycznymi; poddaje ją refleksji;
15) wykorzystuje w interpretacji utworów literackich potrzebne konteksty, szczególnie kontekst historycznoliteracki, historyczny, polityczny, kulturowy, filozoficzny, biograficzny, mitologiczny, biblijny, egzystencjalny;
2. Odbiór tekstów kultury. Uczeń:
1) przetwarza i hierarchizuje informacje z tekstów, np. publicystycznych, popularnonaukowych, naukowych;
3) rozpoznaje specyfikę tekstów publicystycznych (artykuł, felieton, reportaż), retorycznych (przemówienie, laudacja, homilia), popularnonaukowych i naukowych (rozprawa); wśród tekstów prasowych rozróżnia wiadomość i komentarz; rozpoznaje środki językowe i ich funkcje zastosowane w tekstach; odczytuje informacje i przekazy jawne i ukryte; rozróżnia odpowiedzi właściwe i unikowe;
5) charakteryzuje główne prądy filozoficzne oraz określa ich wpływ na kulturę epoki;
III. Tworzenie wypowiedzi.
2. Mówienie i pisanie. Uczeń:
4) zgodnie z normami formułuje pytania, odpowiedzi, oceny, redaguje informacje, uzasadnienia, komentarze, głos w dyskusji;
IV. Samokształcenie.
9. wykorzystuje multimedialne źródła informacji oraz dokonuje ich krytycznej oceny;

Kształtowane kompetencje kluczowe

  • kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji,

  • kompetencje w zakresie wielojęzyczności,

  • kompetencje cyfrowe,

  • kompetencje w zakresie świadomości i ekspresji kulturalnej,

  • kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się.

Cele operacyjne

Uczeń:

  • zinterpretuje fragment tekstu literackiego w kontekście poglądów charakterystycznych dla filozofii pozytywizmu;

  • pozna poglądy filozofów pozytywizmu;

  • wyjaśni własnymi słowami założenia filozofii pozytywistycznej;

  • sformułuje argumenty popierające i krytykujące jeden z nurtów filozoficznych.

Strategie nauczania

  • konstruktywizm.

Metody i techniki nauczania

  • metoda poglądowa;

  • rozmowa kontrolowana;

  • metoda ćwiczeń przedmiotowych;

  • praca z tekstem literackim i filozoficznym;

  • redagowanie tekstów własnych.

Formy zajęć

  • praca indywidualna,

  • praca w grupach,

  • praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne

  • komputery z głośnikami i dostępem do internetu, słuchawki;

  • zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale;

  • tablica interaktywna/tablica/ kartka papieru, pisak/kreda;

  • prezentacja multimedialna.

Przebieg zajęć

Faza wprowadzająca

1. Nauczyciel doskonali z uczniami tworzenie curriculum vitae. Prosi, by uczniowie zapoznali się z umieszczonymi e‑materiałach informacjami o życiorysach i poglądach filozofów pozytywizmu, wybrali jedną sylwetkę i na jej podstawie opracowali CV zgodnie ze współczesnymi zasadami. Wybrani uczniowie prezentują swoje realizacje zadania na forum klasy.

2. Przedstawienie celu zajęć i podanie tematu.

Faza realizacyjna

1. Na podstawie umieszczonego w e‑materiałach nagrania uczniowie wyjaśniają, czym determinowane są ludzkie wybory.

2. Uczniowie wykonują kolejne ćwiczenia zawarte w e‑materiałach:

  • rozpoznają nazwiska filozofów związanych z pozytywizmem.

  • rozpoznają poglądy wybranych filozofów pozytywizmu.

  • analizują wybrane założenia filozofii pozytywizmu.

3. Uczniowie uzupełniają schemat, wpisując do niego najważniejsze założenia filozofii pozytywizmu. Krótko je opisują.

POGLĄD

PRZEDSTAWICIEL

OBJAŚNIENIE

4. Uczniowie zastanawiają się, które założenia wybranych filozofów pozytywistycznych można uznać za fundamentalne dla dominującej w epoce wizji świata. Wyjaśniają wybrane poglądy własnymi słowami. Rozważają, czy są to zupełnie nowe myśli, i jak mogły wpłynąć na przekonania ówczesnych ludzi. Skupiają się na rozpoznaniu założeń empiryzmu, scjentyzmu, ewolucjonizmu, racjonalizmu i sceptycyzmu.

5. Uczniowie zapoznają się z umieszczonym w e‑materiałach fragmentem utworu Bolesława Prusa Pleśń świata. Łączą wymowę fragmentu z odpowiednim kontekstem filozofii pozytywizmu. Redagują krótki tekst na ten temat.

Bolesław Prus Pleśń świata

Globus z wolna obracał się ukazując coraz to nowe okolice. Oto ląd azjatycki z małym półwyspem Europą; oto Afryka, obie Ameryki…
Wpatrzywszy się lepiej dostrzegłem na zamieszkałych lądach takie same plamy [pleśni – przyp. red.], szare, siwe, zielone, żółte, rude jak na kamieniu. Składały się one z mnóstwa nikłych punkcików, na pozór nieruchomych, w istocie ruszających się bardzo leniwie: pojedynczy punkt posuwał się co najwyżej o dwuminutowy łuk w ciągu godziny, i to nie w linii prostej, lecz jakby wahając się około właściwego sobie środka ruchu. Punkty łączyły się, rozdzielały, ginęły, występowały na powierzchnią globu; lecz wszystkie te zjawiska nie zasługiwały na szczególną uwagę. Poważny charakter miały dopiero ruchy całych plam, które zmniejszały się lub rosły, ukazywały się na nowych miejscach, przesiąkały się nawzajem lub wypierały z zajmowanych stanowisk.
Glob tymczasem wciąż krążył, i zdawało mi się, że wykonał setki tysięcy obrotów.
– Czy to ma być historia ludzkości? – spytałem stojącego przy mnie botanika.
Skinął głową na znak potwierdzenia.

pleśń Źródło: Bolesław Prus, Pleśń świata, [w:] tegoż, Opowiadania i nowele, oprac. Tadeusz Żabski, wybór Tadeusz Żabski, s. 385–386.

Uczniowie realizując zadanie, odpowiadają na pytania pomocnicze:

  • Czy przywołaną w tekście interpretację dziejów ludzkości można powiązać z ewolucjonizmem wyznawanym przez Herberta Spencera?

  • Czy w interpretacji dziejów świata można zauważyć ślady determinizmu środowiskowego Hipolita Taine’a?

  • Czy w interpretacji dziejów został zawarty empiryczny sposób widzenia świata Johna Stuarta Milla
    Uczniowie wybierają jeden z prądów myślowych i interpretują pod tym kątem cytowany fragment prozy Bolesława Prusa. Samodzielnie oceniają swoje realizacje, porównując je z odpowiedziami zawartymi w e‑materiałach.

Zadanie domowe

Nauczyciel na podstawie e‑materiałów formułuje polecenie pracy domowej do wyboru.

1. Przygotuj się do dyskusji.

Większość pozytywistycznych filozofów opierała swoje poglądy na badaniach nauk przyrodniczych, uznając je za jedyne prawdziwe źródło poznania. Zastanów się, czy w dzisiejszych czasach również uważa się je za najważniejszą dziedzinę wiedzy. Jak postrzegane są obecnie nauki humanistyczne? Czy ich badania są ważne dla współczesnego społeczeństwa?

Materiały pomocnicze

Literatura. Wiedza o kulturze. Encyklopedia szkolna WSiP, Warszawa 2006 r.

Słownik literatury polskiej XIX wieku, pod red. Józefa Bachórza i Aliny Kowalczykowej, Wrocław 2002 r.

Wskazówki metodyczne opisujące różne zastosowania multimedium

Uczniowie mogą zapoznać się z treścią audiobooka przed lekcją, aby aktywnie uczestniczyć w zajęciach.

Sprawdź się