Dla nauczyciela

Scenariusz zajęć

Autor: Wioleta Kopek‑Putała

Przedmiot: chemia

Temat: Jak tworzy się nazwy cykloalkanów?

Grupa docelowa: III etap edukacyjny, liceum, technikum, zakres podstawowy i rozszerzony; uczniowie III etapu edukacyjnego – kształcenie w zakresie podstawowym i rozszerzonym

Podstawa programowa:

Zakres podstawowy

XIII. Węglowodory. Uczeń:

1) podaje nazwy systematyczne węglowodorów (alkanu, alkenu i alkinu – do 10 atomów węgla w cząsteczce – oraz węglowodorów aromatycznych: benzenu, toluenu, ksylenów) na podstawie wzorów strukturalnych lub półstrukturalnych (grupowych); rysuje wzory węglowodorów na podstawie ich nazw.

Zakres rozszerzony

XIII. Węglowodory. Uczeń:

1) podaje nazwy systematyczne węglowodorów (alkanu, alkenu i alkinu – do 10 atomów węgla w cząsteczce – oraz węglowodorów cyklicznych i aromatycznych) na podstawie wzorów strukturalnych, półstrukturalnych (grupowych) lub uproszczonych; rysuje wzory węglowodorów na podstawie ich nazw; podaje nazwy systematyczne fluorowcopochodnych węglowodorów na podstawie wzorów strukturalnych lub półstrukturalnych (grupowych); rysuje ich wzory strukturalne i półstrukturalne (grupowe) na podstawie nazw systematycznych.

Kształtowane kompetencje kluczowe:

  • kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji;

  • kompetencje matematyczne oraz kompetencje w zakresie nauk przyrodniczych, technologii i inżynierii;

  • kompetencje cyfrowe;

  • kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się.

Cele operacyjne

Uczeń:

  • omawia zasady nazewnictwa systematycznego cykloalkanów;

  • określa nazwę systematyczną cykloalkanu;

  • konstruuje wzór (strukturalny i półstrukturalny) cykloalkanu na podstawie nazwy systematycznej;

  • wnioskuje, czy zaproponowana nazwa systematyczna alkanu jest poprawna.

Strategie nauczania:

  • asocjacyjna.

Metody i techniki nauczania:

  • dyskusja dydaktyczna;

  • analiza materiału źródłowego;

  • grywalizacja;

  • ćwiczenia uczniowskie;

  • grafika interaktywna;

  • technika zadań podsumowujących.

Formy pracy:

  • praca indywidualna;

  • praca w parach;

  • praca w grupach;

  • praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

  • komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do Internetu;

  • zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale;

  • tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda;

  • rzutnik multimedialny.

Przebieg zajęć

Faza wstępna:

  1. Zaciekawienie. Nauczyciel wyświetla zdjęcia mocznika (wyizolowany z moczu), morfiny (od greckiego boga snu Morfeusza) i opowiada o tym, jakie “zasady nazewnictwa” były stosowane przed wprowadzeniem obecnego systemu, zalecanego przez IUPAC.

  2. Rozpoznanie wiedzy wyjściowej uczniów. Nauczyciel sprawdza wiedzę uczniów dotyczącą zasad nazewnictwa alkanów. Zadaniem uczniów jest podanie nazw związków chemicznych na podstawie wzorów. Nauczyciel może wyświetlić na tablicy multimedialnej wzory półstrukturalne cykloalkanów z e‑materiału w sekcji „przeczytaj” – ćwiczenie nr 4.

  3. Ustalenie celów lekcji. Nauczyciel podaje temat zajęć i wspólnie z uczniami ustala cele lekcji, które uczniowie zapisują w portfolio.

Faza realizacyjna:

  1. Uczniowie dobierają się w trójki, a następnie zapoznają się z treściami dotyczącymi ogólnych zasad nazewnictwa związków organicznych, zawartymi w e‑materiale w sekcji „Przeczytaj”. Celem praktycznego zastosowania zasad nazewnictw,a uczniowie wykonują ćwiczenia 2, 3, 5 w sekcji „Przeczytaj”.

  2. Uczniowie w trójkach losują role: pytający, pytany, rysujący.

  3. Uczeń pytany „wymyśla” nazwę cykloalkanu (poziom złożoności zadania dla grup określa nauczyciel) np. 1‑etylo‑2-jodo‑3-metylocykloheksan. Jeżeli istnieje potrzeba, uczniowie mogą konsultować poprawność wymyślonych nazw z nauczycielem.

  4. Uczeń pytający przygotowuje pytania dotyczące cykloalkanu, ale takie, na które uczeń pytany może odpowiedzieć w systemie „tak” lub „nie”, np.: Czy cykloalkan posiada więcej niż sześć atomów węgla w pierścieniu? Gdy uczeń pytający uzna, że otrzymał kompletną/wystarczającą informację (można ewentualnie określić maks. liczbę pytań), przekazuje swoją wiedzę uczniowi rysującemu. Ten sporządza na tej podstawie ilustrację graficzną związku (w postaci wzoru półstrukturalnego), o którym była mowa.

  5. Na koniec uczeń pytany dokonuje kontroli nazwy i wzoru cykloalkanu. Następuje zmiana ról.

  6. Zadaniem uczniów jest praktyczne zastosowanie zasad nazewnictwa cykloalkanów. Mogą korzystać z zawartości e‑materiału na zajęciach.

  7. Po skończonych zadaniach, uczniowie wybierają najbardziej złożony cykloalkan i przedstawiają jego wzór półstrukturalny oraz nazwę systematyczną na forum klasy.

  8. Uczniowie pracują w parach z częścią „Sprawdź się”. Wykonują zadania. Nauczyciel może wyświetlić treść poleceń na tablicy multimedialnej. Po każdym przeczytanym poleceniu daje uczniom określony czas na zastanowienie się, a następnie chętna osoba z danej pary udziela odpowiedzi/prezentuje rozwiązanie na tablicy. Pozostali uczniowie ustosunkowują się do niej, proponując ewentualnie swoje pomysły. Nauczyciel, w razie potrzeby, koryguje odpowiedzi, dopowiada istotne informacje, udziela uczniom informacji zwrotnej. Ćwiczenia, których uczniowie nie zdążą wykonać podczas lekcji, mogą być zlecone do wykonania w ramach pracy domowej.

Faza podsumowująca:

  1. Uczniowie odpowiadają na pytanie nauczyciela, jakie zasady obowiązują podczas nazewnictwa cykloalkanów, oraz dzielą się spostrzeżeniami, gdzie napotkali (ewentualne) trudności podczas pracy w grupach.

  2. Jako podsumowanie lekcji, nauczyciel może wykorzystać zdania do uzupełnienia, które uczniowie zamieszczają w swoim portfolio:

  • Przypomniałem/łam sobie, że...

  • Co było dla mnie łatwe...

  • Dziś nauczyłem/łam się...

  • Co sprawiało mi trudność...

Praca domowa:

  1. Uczniowie wykonują w e‑materiale w sekcji „Sprawdź się” pozostałe ćwiczenia, których nie zdążyli wykonać na lekcji.

  2. Zadaniem uczniów jest przeanalizowanie grafiki interaktywnej i wykonanie ćwiczeń zawartych w medium.

Wskazówki metodyczne opisujące różne zastosowania multimedium:

Medium można zastosować podczas lekcji powtórzeniowej lub do podsumowania wiadomości w lekcji.

Materiały pomocnicze:

  1. Nauczyciel przygotowuje losy do losowania w trójkach: pytający, pytany, rysujący.

Sprawdź się