Autor: Grzegorz Samotiuk

Przedmiot: historia

Temat: Socjalizm utopijny i narodziny komunizmu

Grupa docelowa: III etap edukacyjny, liceum, technikum

Podstawa programowa:

zakres podstawowy

XXX. Europa i świat po kongresie wiedeńskim.

Uczeń:

4) omawia najważniejsze prądy kulturowe oraz nurty ideowe I poł. XIX wieku, uwzględniając ich przedstawicieli;

Kształtowane kompetencje kluczowe:

• kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji,

• kompetencje cyfrowe,

• kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się,

• kompetencje obywatelskie.

Cele operacyjne:

Uczeń:

• poznaje źródła myśli utopijnej w Europie i nawiązania do niej w późniejszym okresie;

• wyjaśnia okoliczności pojawienia się w Europie ideologii socjalistycznej i komunistycznej;

• wskazuje najważniejszych przedstawicieli socjalizmu utopijnego i komunizmu oraz przedstawia ich poglądy;

• wyjaśnia wpływ sytuacji społecznej i materialnej na popularność idei socjalistycznych i komunistycznych.

Strategie nauczania:

• konstruktywizm.

Metody i techniki nauczania:

• wykład,

• dyskusja,

• burza mózgów,

• praca z animacją.

Formy pracy:

• praca indywidualna,

• praca w grupach,

• praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

• komputery z głośnikami i dostępem do internetu,

• zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale,

• tablica, pisak/kreda,

• duże arkusze papieru i flamastry.

Przebieg zajęć:

Przed lekcją:

Uczniowie zapoznają się z treścią e‑materiału. Na jego podstawie przygotowują się do lekcji.

Faza wstępna:

1. Nauczyciel podaje temat i zapoznaje uczniów z celami zajęć. „Na dzisiejszej lekcji dowiecie się m.in.: dlaczego w XIX w. rozwinęła się świadomość społeczna i narodowa, czym była utopia oraz kiedy, gdzie i dlaczego pojawiła się utopijna myśl socjalistyczna i komunistyczna. Poznacie założenia utopistów i komunistów. Dowiecie się, kim byli najbardziej charakterystyczni przedstawiciele tych ideologii”.

2. Wspólne ustalenie kryteriów sukcesu.

Faza realizacyjna:

1. Nauczyciel zapisuje na tablicy słowo „Utopia”. Poleca uczniom, aby wyjaśnili, jak rozumieją ten termin. Uczniowie podają swoje skojarzenia z nim związane. Wybrana osoba zapisuje zgłaszane propozycje, a nauczyciel się do nich odnosi. Omawia źródła myśli utopijnej i nawiązuje do XIX w., rozbudzania się świadomości społecznej, politycznej i narodowej szerokich mas ludzi, zwłaszcza robotników i mieszczan. Podkreśla znaczenie rewolucji francuskiej i przemysłowej, omawia ich skutki oraz rolę w kształtowaniu się idei politycznych.

2. Praca z multimedium („Animacja”). Uczniowie zapoznają się z animacjami. Nauczyciel dzieli uczniów na cztery grupy. Każdej poleca wykonanie zadania: Wypiszcie podstawowe cechy założeń socjalizmu utopijnego (grupa 1 i 2) i komunizmu (grupa 3 i 4). Zdecydujcie, czy były one możliwe do zrealizowania, i uzasadnijcie odpowiedź. Zastanówcie się, co łączy, a co różni te ideologie.

3. Uczniowie w grupach zapisują flamastrami informacje na dużych arkuszach papieru. Prezentują wyniki swojej pracy reszcie klasy.

4. Nauczyciel dokonuje podsumowania pracy uczniów i omawia jeszcze raz najważniejsze kwestie związane z pojęciem utopii, socjalizmem utopijnym, komunizmem oraz ich założenia ideologiczne. Jednocześnie pokazuje na ekranie zdjęcia przedstawicieli XIX‑wiecznego socjalizmu utopijnego i komunizmu. Krótko wyjaśnia, kim byli. Nauczyciel omawia podstawowe kwestie dotyczące tego, w jaki sposób socjalizm i komunizm rozwinęły się w następnych latach i jaki miały wpływ na życie milionów ludzi na całym świecie.

5. Uczniowie wykonują ćwiczenia 1 i 6. Wspólnie z klasą nauczyciel omawia wykonane zadania.

6. Nauczyciel pyta uczniów, kiedy ich zdaniem zaczęła się rodzić świadomość narodowa i kiedy zaczął się kształtować nowoczesny naród – kiedy ludzie zaczęli odczuwać wspólnotę narodową? Jakie wydarzenia i czynniki mogły na to wpłynąć? Wskazany lub wylosowany uczeń przedstawia swoją propozycję, pozostali uczniowie mogą dopowiadać ważne, a pominięte przez niego informacje. Nauczyciel omawia kwestię kształtowania się poczucia wspólnot narodowych w XIX w. i zestawia ją z komunistyczną ideą internacjonalizmu.

Faza podsumowująca:

1. Uczniowie biorą udział w dyskusji podsumowującej temat: Czy idee, które reprezentował socjalizm utopijny i komunizm, oraz sprawy, o które walczyli ich przedstawiciele, są aktualne we współczesnym świecie? Które z nich mogą być atrakcyjne dla dzisiejszych ludzi (np. robotników, młodzieży)? Które z nich zostały już „wywalczone” i nie mają w ogóle racji bytu?

2. Nauczyciel omawia przebieg zajęć, wskazuje mocne i słabe strony pracy uczniów, udzielając im tym samym informacji zwrotnej.

Praca domowa:

Przygotuj krótką prezentację multimedialną przedstawiającą sylwetki znanych socjalistów i komunistów, którzy działali w XX i XXI w.

Materiały pomocnicze:

M. Żywczyński, Historia powszechna 1789–1870, Warszawa 2001.

R. Tokarczyk, Współczesne doktryny polityczne, Lublin 1984.

Manifest komunistyczny i kryminał, „Krytyka Polityczna”, nr 20–21, 2010.

Wskazówki metodyczne:

Animacja może zostać wykorzystana do przygotowania lekcji odwróconej: uczniowie dzielą się na dwie grupy, każda z nich opracowuje opis danej ideologii (socjalizmu utopijnego albo komunizmu), a następnie przedstawiciele grup prezentują ich pracę podczas zajęć.