Scenariusz zajęć

Autor: Danuta Jyż‑Kuroś

Przedmiot: chemia

Temat: Fermentacja na co dzień

Grupa docelowa: III etap edukacyjny, liceum, technikum, zakres podstawowy i rozszerzony; uczniowie III etapu edukacyjnego – kształcenie w zakresie podstawowym i rozszerzonym

Podstawa programowa:

Zakres podstawowy

XXI. Chemia wokół nas. Uczeń:

7) opisuje procesy fermentacyjne zachodzące podczas wyrabiania ciasta i pieczenia chleba, produkcji wina, otrzymywania kwaśnego mleka, jogurtów, serów; pisze równania reakcji fermentacji alkoholowej, octowej i mlekowej.

Zakres rozszerzony

XXI. Chemia wokół nas. Uczeń:

7) opisuje procesy fermentacyjne zachodzące podczas wyrabiania ciasta i pieczenia chleba, produkcji wina, otrzymywania kwaśnego mleka, jogurtów, serów; pisze równania reakcji fermentacji alkoholowej, octowej i mlekowej.

Kształtowane kompetencje kluczowe:

• kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji;

• kompetencje w zakresie wielojęzyczności;

• kompetencje matematyczne oraz kompetencje w zakresie nauk przyrodniczych, technologii i inżynierii;

• kompetencje cyfrowe.

Cele operacyjne:

Uczeń:

• projektuje doświadczenia weryfikujące hipotezy: wpływ temperatury na aktywność drożdży piekarskich; identyfikacja gazowego produktu fermentacji alkoholowej; wpływ produktu fermentacji octowej na skorupkę jajka zbudowaną z węglanu wapnia; przeprowadzanie fermentacji mlekowej; wpływ zmiany temperatury na przebieg procesu fermentacji mlekowej;

• pisze ogólne równania reakcji chemicznych dla fermentacji alkoholowej, octanowej i mlekowej biorąc pod uwagę podstawowe substraty i produkty;

• określa, jakie organizmy przeprowadzają poszczególne typy fermentacji.

Strategie nauczania:

• Self‑Organized Learning Enviroment (SOLE);

• asocjacyjna;

• problemowa.

Metody i techniki nauczania:

• dyskusja „za i przeciw”;

• mapa pojęć;

• analiza materiału źródłowego;

• ćwiczenia uczniowskie;

• eksperyment chemiczny.

Formy pracy:

• praca indywidualna;

• praca w grupach.

Środki dydaktyczne:

• komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do internetu;

• zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale;

• tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda.

Przed lekcją:

1. Nauczyciel prosi uczniów o podzielenie się na zespoły i zapoznanie się z blokiem tekstowym do omawianego tematu.

Przebieg zajęć

Faza wstępna:

1. Nauczyciel prosi wszystkich uczniów o skorzystanie z medium bazowego i zapoznanie się z mapą pojęciową dotyczącą rodzajów fermentacji.

Faza realizacyjna:

1. Nauczyciel dzieli losowo uczniów na grupy i informuje, że w grupach przeprowadzają dyskusję na temat: Jakie mają znaczenie poszczególne typy fermentacji w codziennym życiu człowieka? Każda z grup otrzymuje miękką piłkę, którą podając sobie ustala kolejność zabierania głosu.

2. Nauczyciel zapisuje na tablicy stwierdzenie: „Wszystkie typy fermentacji mają duże znaczenie w życiu codziennym”. Nauczyciel pokazuje, na czym polega zadanie przy pomocy dwóch uczniów: odczytuje stwierdzenie z tablicy i mówi „zgadzam się z tym stwierdzeniem, ponieważ...” (podaje argument przemawiający za tezą z tablicy). Po przedstawieniu swojego argumentu, nauczyciel podaje piłkę do jednego z uczniów, mówiąc „zgadzasz się ze mną”. Wówczas zadaniem tego ucznia jest przedstawienie innego argumentu popierającego tezę z tablicy. Po przedstawieniu swojego argumentu, uczeń przekazuje piłkę kolejnemu uczniowi i mówi „nie zgadzasz się ze mną...”, wtedy ten uczeń musi teraz przedstawić argument przeciwko tezie na tablicy itd. Nauczyciel zamiennie może również zastosować debatę „Pozytywne i negatywne aspekty fermentacji”.

3. Nauczyciel omawia uczniom zasady ćwiczenia:

• nie wolno powtarzać argumentów (tj. każdy uczeń musi postarać się podać nowy argument);

• uczniowie przedstawiają argumenty za lub przeciw w zależności od prośby poprzedniego mówcy, niezależnie od własnych przekonań;

• każdy uczeń w grupie powinien wypowiedzieć się przynajmniej raz;

• tylko uczeń, który trzyma w rękach piłkę może mówić (nie wolno przerywać wypowiedzi).

• Istota tego ćwiczenia polega na tym, że wymaga ono bezwzględnego skupienia i uwagi uczniów, ponieważ nigdy nie wiedzą, kiedy trafi do nich piłka ani czy zostaną poproszeni o poparcie, czy obalenie debatowanej tezy.

4. Uczniowie pracują w tych samych grupach. Nauczyciel podaje hipotezę: Skorupka jajka, zbudowana z węglanu wapnia CaCOIndeks dolny 3  Indeks dolny koniec₃ , zostanie rozpuszczona w roztworze tego kwasu. Uczniowie otrzymują karty pracy od nauczyciela. Zadaniem uczniów jest sformułowanie pytania badawczego, instrukcji wykonania eksperymentu chemicznego (w domu po wykonaniu eksperymentu – zapisanie obserwacji, równania reakcji i wniosków). Po wyznaczonym czasie, chętne osoby na forum klasy prezentują wyniki pracy grupowej. Pozostali uczniowie i nauczyciel weryfikują poprawność merytoryczną zaprezentowanych efektów.

Faza podsumowująca:

1. Nauczyciel prosi chętnego ucznia o podsumowanie lekcji z jego punktu widzenia. Pyta pozostałych uczniów, czy chcieliby coś dodać do wypowiedzi kolegi. Zachęca ucznia do dokończenia zdań:

• Zaskoczyło mnie...

• Dowiedziałem się...

• Łatwe było dla mnie...

• Trudne było dla mnie...
  Dwa ostatnie zdania oceniają trudność omawianego zagadnienia; dzięki nim uczeń dokonuje samooceny swoich wiadomości i umiejętności.

2. Nauczyciel omawia przebieg zajęć, wskazuje mocne i słabe strony pracy uczniów, udzielając im tym samym informacji zwrotnej.

Praca domowa:

1. Uczniowie wykonują zadania zamieszczone w e‑materiale w sekcji „Sprawdź się” jako formę utrwalenia wiadomości i umiejętności z lekcji.

2. Przeprowadzenie eksperymentu chemicznego „Badanie wpływu kwasu octowego na skorupkę jaja kurzego”.

Wskazówki metodyczne opisujące różne zastosowania multimedium:

Mapa pojęć może być wykorzystana:

• zgodnie z propozycją zawartą w scenariuszu;

• dla uczniów nieobecnych na lekcji jako formę uzupełnienia wiadomości;

• na lekcjach biologii przy tematach dotyczących fermentacji.

Materiały pomocnicze:

1. Materiały dla osób szczególnie zainteresowanych tematem:

• http://www.iung.pulawy.pl/PJA/wydane/16/PJA16str45_56.pdf

• http://kosmos.icm.edu.pl/PDF/2012/493.pdf

• http://biotechnologia.wpt.uni.opole.pl/wp‑content/uploads/CWICZENIE‑7-FERMENTACJA‑MLEKOWA‑od‑2014_2015.pdf

• http://www.e‑biotechnologia.pl/Artykuly/Fermentacja‑mlekowa

2. Doświadczenie chemiczne: „Badanie wpływu kwasu octowego na skorupkę jaja kurzego”.

• Szkło i sprzęt laboratoryjny: słoik z zakrętką.

• Odczynniki chemiczne: ocet 10%.

• Materiały: surowe jajko kurze w skorupce.

3. Karta charakterystyki kwasu octowego.

4. Karta pracy ucznia: