Dla nauczyciela

Autor: Bożena Święch

Przedmiot: Język polski

Temat: Wizerunek twórcy w wierszu Bolesława Leśmiana Poeta

Grupa docelowa:

Szkoła ponadpodstawowa, liceum ogólnokształcące, technikum, zakres podstawowy

Podstawa programowa:

Treści nauczania – wymagania szczegółowe
Zakres podstawowy
I. Kształcenie literackie i kulturowe.
1. Czytanie utworów literackich. Uczeń:
1) rozumie podstawy periodyzacji literatury, sytuuje utwory literackie w poszczególnych okresach: starożytność, średniowiecze, renesans, barok, oświecenie, romantyzm, pozytywizm, Młoda Polska, dwudziestolecie międzywojenne, literatura wojny i okupacji, literatura lat 1945–1989 krajowa i emigracyjna, literatura po 1989 r.;
3) rozróżnia gatunki epickie, liryczne, dramatyczne i synkretyczne, w tym: gatunki poznane w szkole podstawowej oraz epos, odę, tragedię antyczną, psalm, kronikę, satyrę, sielankę, balladę, dramat romantyczny, powieść poetycką, a także odmiany powieści i dramatu, wymienia ich podstawowe cechy gatunkowe;
4) rozpoznaje w tekście literackim środki wyrazu artystycznego poznane w szkole podstawowej oraz środki znaczeniowe: oksymoron, peryfrazę, eufonię, hiperbolę; leksykalne, w tym frazeologizmy; składniowe: antytezę, paralelizm, wyliczenie, epiforę, elipsę; wersyfikacyjne, w tym przerzutnię; określa ich funkcje;
6) rozpoznaje w tekstach literackich: ironię i autoironię, komizm, tragizm, humor, patos; określa ich funkcje w tekście i rozumie wartościujący charakter;
10) rozpoznaje w utworze sposoby kreowania: świata przedstawionego (fabuły, bohaterów, akcji, wątków, motywów), narracji, sytuacji lirycznej; interpretuje je i wartościuje;
11) rozumie pojęcie motywu literackiego i toposu, rozpoznaje podstawowe motywy i toposy oraz dostrzega żywotność motywów biblijnych i antycznych w utworach literackich; określa ich rolę w tworzeniu znaczeń uniwersalnych;
2. Odbiór tekstów kultury. Uczeń:
2) analizuje strukturę tekstu: odczytuje jego sens, główną myśl, sposób prowadzenia wywodu oraz argumentację;
5) charakteryzuje główne prądy filozoficzne oraz określa ich wpływ na kulturę epoki;
II. Kształcenie językowe.
1. Gramatyka języka polskiego. Uczeń:
1) wykorzystuje wiedzę z dziedziny fleksji, słowotwórstwa, frazeologii i składni w analizie i interpretacji tekstów oraz tworzeniu własnych wypowiedzi;
2. Zróżnicowanie języka. Uczeń:
7) rozpoznaje słownictwo o charakterze wartościującym; odróżnia słownictwo neutralne od słownictwa o zabarwieniu emocjonalnym, oficjalne od potocznego.
3. Komunikacja językowa i kultura języka. Uczeń:
7) stosuje zasady etyki wypowiedzi; wartościuje wypowiedzi językowe, stosując kryteria, np. prawda – fałsz, poprawność – niepoprawność;
4. Ortografia i interpunkcja. Uczeń:
2) wykorzystuje składniowo‑znaczeniowy charakter interpunkcji do uwypuklenia sensów redagowanego przez siebie tekstu;
III. Tworzenie wypowiedzi.
1. Elementy retoryki. Uczeń:
1) formułuje tezy i argumenty w wypowiedzi ustnej i pisemnej przy użyciu odpowiednich konstrukcji składniowych;
4) wyjaśnia, w jaki sposób użyte środki retoryczne (np. pytania retoryczne, wyliczenia, wykrzyknienia, paralelizmy, powtórzenia, apostrofy, przerzutnie, inwersje) oddziałują na odbiorcę;
2. Mówienie i pisanie. Uczeń:
6) tworzy spójne wypowiedzi w następujących formach gatunkowych: wypowiedź o charakterze argumentacyjnym, referat, szkic interpretacyjny, szkic krytyczny, definicja, hasło encyklopedyczne, notatka syntetyzująca;
IV. Samokształcenie.
8) posługuje się słownikami ogólnymi języka polskiego oraz słownikami specjalistycznymi (np. etymologicznymi, frazeologicznymi, skrótów, gwarowymi), także w wersji on‑line;
Lektura obowiązkowa
33) wybrane wiersze następujących poetów: Bolesław Leśmian, Julian Tuwim, Jan Lechoń, Maria Pawlikowska‑Jasnorzewska, Kazimiera Iłłakowiczówna, Julian Przyboś, Józef Czechowicz, Krzysztof Kamil Baczyński, Tadeusz Gajcy;

Kształtowane kompetencje kluczowe:

  • kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji;

  • kompetencje cyfrowe;

  • kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się;

  • kompetencje w zakresie świadomości i ekspresji kulturalnej.

Cele operacyjne. Uczeń:

  • interpretuje wiersz Bolesława Leśmiana Poeta;

  • dostrzega intencjonalność stosowania słownictwa oceniającego oraz neutralnego;

  • dokonuje analizy zabiegów służących prezentowaniu wizerunku poety przez Bolesława Leśmiana;

  • analizuje sposoby prezentowania poety w tekstach kultury.

Strategie nauczania:

  • konstruktywizm;

  • konektywizm.

Metody i techniki nauczania:

  • z użyciem komputera;

  • z użyciem e‑podręcznika;

  • wykład;

  • burza mózgów;

  • dyskusja.

Formy pracy:

  • praca indywidualna;

  • praca w parach;

  • praca w grupach;

  • praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

  • zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale;

  • tablica interaktywna/ tablica, pisak/ kreda;

  • e‑podręcznik;

  • kartki samoprzylepne;

  • kolorowe pisaki.

Przebieg lekcji

Faza wprowadzająca:

  1. Nauczyciel rozdaje uczniom małe kartki i prosi, aby napisali na nich tytuł ulubionego utworu poetyckiego lub ulubionej piosenki.

  2. Uczniowie przyklejają na tablicy kartki w dwóch kolumnach: wiersz, piosenka. Przedstawiciele klasy liczą kartki i podają głośno wyniki, sprawdzają, których tytułów jest więcej.

  3. Nauczyciel traktuje to ćwiczenie jako punkt wyjścia do zebrania cech wspólnych wierszy i piosenek. Stosując burzę mózgów uczniowie wyliczają przykładowo:

  • wiersz można zaśpiewać,

  • do wierszy komponuje się muzykę,

  • wiersz i piosenka mają rymy,

  • wiersz i piosenka przekazują ludzkie emocje,

  • inne.

  1. Nauczyciel podsumowuje uczniowskie wypowiedzi np. słowami Bolesława Leśmiana:

Śpiewność oglądań pozwala nam poznać świat lepiej, niż moglibyśmy to uczynić za pomocą rozumu, i dlatego poezji przyznaję rolę uprzywilejowaną w percepcji świata.

  1. Nauczyciel podaje cele i temat lekcji.

Faza realizacyjna:

  1. Nauczyciel proponuje, aby uczniowie zapoznali się z e‑materiałem i na podstawie przywołanych wypowiedzi Michała Pawła Markowskiego uzupełnili listę cech wspólnych dla śpiewu i poezji. Następnie wykonują ćwiczenie 1. z sekcji „Sprawdź się”.

  2. Uczniowie na podstawie e‑materiałów analizują mapę myśli i wpisują cytaty z wiersza Leśmiana do odpowiedniej kategorii stylistycznej.

  3. Wybrany uczeń głośno czyta wiersz Bolesława Leśmiana Poeta. Można też zaproponować, aby kilka osób przystąpiło do odczytania wyznaczonych im fragmentów wiersza (samodzielnie mogą też zaplanować wspólne odczytanie).

  4. Uczniowie przystępują do pracy w bloku ćwiczeń (ćwiczenia 2‑8).

Faza podsumowująca

Nauczyciel proponuje uczniom odczytanie symboliki łabędzia, który pojawia się w ostatnich czterech wersach wiersza. Uczniowie korzystają z dostępnych im słowników online i tradycyjnych. Poszukują funkcjonalnych kontekstów, przykładowo:

  • Jan Kochanowski, Pieśń XXIV,

  • Mitologia: Zeus pod postacią łabędzia zdobywa Ledę; Ptak kojarzony z Apollem i muzami; zwłaszcza z Errato opiekunką poezji miłosnej i muzyki,

  • Szkoła Leonarda, Leda z łabędziem,ok. 1510 r., Florencja, Uffizi,

  • Jan Asselijn, Zagrożony łabędź, ok. 1650 r.

Uczniowie analizują także nawiązania do łabędzia funkcjonujące w języku: łabędzi śpiew, łabędzia szyja, czarny łabędź.

Praca domowa:

Przygotuj konspekt ustnej wypowiedzi na temat: Sposób prezentacji twórcy w wierszu Poeta Bolesława Leśmiana.

Materiały pomocnicze:

  • Dariusz Szczukowski Niepoprawny istnieniowiec. Bolesław Leśmian i doświadczenie literatury, Gdańsk 2019.

  • Inne światy Bolesława Leśmiana. Film dokumentalny dostępny na platformie Ninateka.

Wskazówki metodyczne

  • Uczniowie mogą wykorzystać multimedium „Mapa myśli” do przygotowania się do lekcji powtórkowej.

Sprawdź się