Autor: Monika Spławska‑Murmyło

Przedmiot: filozofia

Temat: Co jest, a co nie jest sztuką? Podział sztuk według Arystotelesa

Grupa docelowa: III etap edukacyjny, uczniowie klasy I liceum, technikum, zakres podstawowy

Podstawa programowa:

Zakres podstawowy

XII. Początki estetyki. Uczeń:

1) objaśnia dominujące w starożytności pojęcia sztuki (jako umiejętności wytwarzania czegoś według reguł) i porównuje je z wybranym (nowożytnym lub współczesnym) pojęciem sztuki;
3) omawia wybrane treści Poetyki Arystotelesa – pierwszego systematycznego dzieła z zakresu teorii i filozofii literatury: typologia sztuki poetyckiej, koncepcja tragedii, pojęcia mimēsis i katharsis (jedno zagadnienie do wyboru).

Kształtowane kompetencje kluczowe:

• kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji,

• kompetencje cyfrowe,

• kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się,

• kompetencje w zakresie świadomości i ekspresji kulturalnej.

Cele operacyjne:

Uczeń:

• wyjaśnia na przykładach starożytne pojęcie sztuki;

• określa rolę reguł w sztuce;

• porównuje starożytne pojęcie sztuki do współczesnego jej rozumienia;

• omawia typologię sztuk Arystotelesa.

Strategie nauczania:

• konstruktywizm.

Metody i techniki nauczania:

• metoda ćwiczeń przedmiotowych;

• rozmowa nauczająca z wykorzystaniem multimediów;

• rozmowa kierowana;

• dyskusja.

Formy zajęć:

• praca indywidualna;

• praca w parach;

• praca w grupach;

• praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

• komputery z głośnikami i dostępem do internetu, słuchawki;

• zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale;

• tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda.

Przebieg zajęć:

Przed lekcją

Nauczyciel prosi uczniów o przyniesienie na lekcję po jednym przykładzie działań artystycznych, które zaliczają do sztuki, wraz z ich krótkim opisem.

Faza wstępna

1. Nauczyciel podaje temat i cele lekcji. Wspólnie z uczniami ustala kryteria sukcesu.

2. Burza mózgów. Uczniowie zapisują na kartkach po trzy skojarzenia ze słowem sztuka. Nauczyciel zadaje pytanie nakierowujące na relacje między nimi. Zespół klasowy formułuje wspólne potoczne pojęcie sztuki.

Faza realizacyjna

1. Rozmowa kierowana. Nauczyciel pyta uczniów, jakie działania artystyczne zaliczają do sztuki. Uczestnicy zajęć prezentują przygotowane przed lekcją przykłady. Następnie, jeśli nie pojawiły się wśród propozycji, nauczyciel pyta o nieoczywiste przykłady, np. body art, wideo‑art, kowalstwo artystyczne, graffiti, happening, itd. Zapisuje na tablicy kilka przykładów, co do których zdania są najbardziej podzielone. Uczniowie mają za zadanie sformułować jak najwięcej argumentów za tym, że dana działalność należy do sztuki oraz przeciwnie – że do niej nie należy. Nauczyciel wspólnie z uczniami wskazuje kryteria sztuki, jakimi posługują się w swojej argumentacji.

2. Konfrontacja współczesnego spojrzenia na sztukę z typologią sztuki Arystotelesa. Uczniowie zapoznają się z treścią e‑materiału, zwracając uwagę na słowa kluczowe (wytwarzanie, wiedza, umiejętność, czynność ludzka). Następnie wspólnie analizują interaktywny schemat podziału sztuk, zastanawiając się nad zastosowanymi przez filozofa kryteriami klasyfikacji. Nauczyciel odczytuje lub wyświetla na tablicy interaktywnej przykładową współczesną definicję sztuki, np. autorstwa Władysława Tatarkiewicza:

Uczniowie wspólnie z nauczycielem interpretują definicję (tu: myśl W. Tatarkiewicza), identyfikując treści zaczerpnięte z estetyki Arystotelesa oraz dodane. We wspólnej rozmowie warto odwołać się do przykładów dzieł sztuki z różnych epok (propozycje dzieł współczesnych podano w Materiałach pomocniczych).

4. Uczniowie w parach przygotowują po trzy przykłady, na podstawie których wyjaśnią różnice między różnymi rodzajami sztuk. Omówienie przykładów, ze szczególnym uwzględnieniem kategorii mimesis i katharsis.

5. Praca z zestawem ćwiczeń. W zależności od liczebności klasy nauczyciel może wykorzystać zaproponowane w e‑materiale ćwiczenia do pracy indywidualnej lub grupowej, może też wprowadzić elementy rywalizacji. Zarówno odpowiedzi na pytania zamknięte, jak i otwarte powinny zostać omówione na forum klasy. Ostatnie zadanie (opis wybranego dzieła sztuki) może zostać zaproponowane jako praca domowa.

Faza podsumowująca

Nauczyciel zadaje pytania podsumowujące, np.

• Czym była sztuka według starożytnych?

• Na wybranych przykładach wyjaśnij znaczenie pojęć mimesis oraz katharsis.

• Czym różni się pojęcie sztuki Arystotelesa od potocznego oraz współczesnego jej rozumienia (według definicji Władysława Tatarkiewicza)?

Praca domowa

Napisz pracę argumentacyjną na temat: Czy pojęcia sztuki Arystotelesa są przydatne w myśleniu i ocenie sztuki, którą lubisz? Swoją wypowiedź poprzyj odpowiednimi argumentami.

Materiały pomocnicze

Przykłady działań artystycznych oraz dzieł sztuki współczesnej, np.

• Marcin Koszałka, Takiego pięknego syna urodziłam, film z 1999 r.

• Zbigniew Libera, Lego. Obóz koncentracyjny, instalacja z 1996 r.

• Banksy, Sirens of the Lambs, street art, performance z 2013 r.

• Katarzyna Kozyra, Piramida zwierząt, rzeźba‑instalacja z 1997 r.

• Marina Abramović, Artystka obecna, performance z 2010

• dzieła plastyczne oraz instalacje, np. Marcela Duchampa, Josepha Kosutha, Romana Opałki, Marka Rothko, Ai Weiweia, Władysława Hasiora, Tadeusza Kantora;

• utwory muzyczne, np. Harrego Partcha, Steve'a Reicha, Philipa Glassa.

Wskazówki metodyczne

Nauczyciel może wykorzystać schemat interaktywny do pracy uczniów przed lekcją, dzieląc zespół klasowy na grupy, które przygotują krótkie prezentacje o każdej kategorii wskazanej na grafice.