Scenariusz zajęć

Autor: Marcin Sz. Małecki, Krzysztof Błaszczak

Przedmiot: chemia

Temat: Otrzymywanie soli w wyniku reakcji kwasów z metalami

Grupa docelowa: uczniowie III etapu edukacyjnego, liceum, technikum, zakres podstawowy i rozszerzony; uczniowie III etapu edukacyjnego – kształcenie w zakresie podstawowym i rozszerzonym

Podstawa programowa:

Zakres podstawowy

VII. Systematyka związków nieorganicznych. Uczeń:

7) projektuje i przeprowadza doświadczenia pozwalające otrzymać różnymi metodami: wodorotlenki, kwasy i sole; pisze odpowiednie równania reakcji.

Zakres rozszerzony

VII. Systematyka związków nieorganicznych. Uczeń:

7) projektuje i przeprowadza doświadczenia pozwalające otrzymać różnymi metodami: wodorotlenki, kwasy i sole; pisze odpowiednie równania reakcji.

Kształtowane kompetencje kluczowe:

• kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji;

• kompetencje matematyczne oraz kompetencje w zakresie nauk przyrodniczych, technologii i inżynierii;

• kompetencje cyfrowe;

• kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się.

Cele operacyjne

Uczeń:

• pisze równanie reakcji kwasów z metalami;

• decyduje, które metale reagują z kwasami;

• wykonuje doświadczenie, w którym otrzyma sól w wyniku reakcji chemicznej pomiędzy kwasem a metalem;

• korzystając z szeregu aktywności metali decyduje, który z metali będzie wchodził w reakcję chemiczną z kwasami.

Strategie nauczania:

• asocjacyjna;

• problemowa.

Metody i techniki nauczania:

• dyskusja dydaktyczna;

• ćwiczenia uczniowskie;

• analiza materiału źródłowego;

• doświadczenie chemiczne;

• technika bateria;

• film samouczek;

• technika zdań podsumowujących.

Formy pracy:

• praca zbiorowa;

• praca w grupach;

• praca w parach;

• praca indywidualna.

Środki dydaktyczne:

• komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do Internetu;

• rzutnik multimedialny;

• zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale;

• tablica interaktywna/tablica, kreda/pisak.

Przebieg zajęć

Faza wstępna:

1. Zaciekawienie i dyskusja. Nauczyciel wyświetla okładkę e‑materiału, na której przedstawione są precle, po czym zadaje uczniom pytanie: Co nadaje charakterystyczny słony smak preclom? Jaki inne sole wykorzystuje się na co dzień? Jakie znacie metody otrzymywania soli? Uczniowie dyskutują wraz z nauczycielem.

2. Rozpoznanie wiedzy wyjściowej uczniów. Uczniowie starają się odpowiedzieć na pytania: Jakie produkty otrzymuje w reakcji kwas + metal? Czy w każdym przypadku otrzymywane są sól + wodór? Jeśli nie, to w jakich przypadkach są inne produkty?

3. Ustalenie celów lekcji. Nauczyciel podaje temat zajęć i wspólnie z uczniami ustala cele lekcji, które uczniowie zapisują w portfolio.

4. Zasady BHP. Nauczyciel zapoznaje uczniów z kartami charakterystyk substancji, które będą używane na lekcjach.

Faza realizacyjna:

1. Nauczyciel zadaje uczniom pytanie: Jakie znają kwasy o silnych właściwościach utleniających i o słabych właściwościach utleniających? Uczniowie podają przykłady kwasów i je klasyfikują.

2. Nauczyciel wyświetla film samouczek o metodach otrzymywania soli. Uczniowie w parach formułują pytania do treści filmu, a po projekcji zadają je sobie nawzajem i udzielają odpowiedzi. Nauczyciel i pozostali uczniowie weryfikują poprawność merytoryczną wypowiedzi uczniów. Powrót do fazy wstępnej i skonfrontowanie odpowiedzi na pytania z informacjami pozyskanymi podczas projekcji filmu. Uczniowie wykonują w parach ćwiczenia zawarte w medium.

3. Doświadczenie chemiczne – „Badanie reakcji kwasów z metalami”. Nauczyciel dzieli losowo uczniów na pięć grup:

• grupa I – magnez + kwas solny;

• grupa II – cynk + kwas solny;

• grupa III – miedź + kwas solny;

• grupa IV – żelazo + kwas solny;

• grupa V – glin + kwas solny. Nauczyciel rozdaje karty pracy. Uczniowie samodzielnie formułują pytanie badawcze i hipotezę, rysują schemat doświadczenia, przygotowują odpowiednie szkło, sprzęt laboratoryjny oraz odczynniki chemiczne, wykonują kolejno czynności podane w instrukcji (patrz materiały pomocnicze). Uczniowie obserwują zmiany podczas doświadczenia, zapisują równania reakcji chemicznych, wyciągają wnioski (wszystko zapisują w kartach pracy). Następnie na forum całej klasy następuje weryfikacja pod względem merytorycznym zaprezentowanych przez liderów grup efektów pracy. Równania reakcji chemicznych uczniowie zapisują na tablicy celem sprawdzenia poprawności zapisu. Nauczyciel wyjaśnia ewentualnie zaistniałe niezrozumiałe kwestie.

4. Doświadczenie chemiczne – „Badanie reakcji stężonego kwasu azotowego(V) z miedzią”. Nauczyciel wyznacza ucznia do roli asystenta, który przeprowadzi doświadczenie w obecności nauczyciela wg instrukcji podanej w materiałach pomocniczych). Nauczyciel przygotowuje odpowiednie szkło i sprzęt laboratoryjny oraz odczynniki chemiczne. Uczniowie samodzielnie formułują pytanie badawcze i hipotezę, rysują schemat doświadczenia. Uczniowie obserwują zmiany podczas doświadczenia, zapisują równanie reakcji chemicznej, wyciągają wnioski (wszystko zapisują w kartach pracy). Następnie na forum całej klasy następuje weryfikacja pod względem merytorycznym zaprezentowanych przez liderów grup efektów pracy. Równanie reakcji chemicznej uczniowie zapisują na tablicy celem sprawdzenia poprawności zapisu. Nauczyciel wyjaśnia ewentualnie zaistniałe niezrozumiałe kwestie.

5. Uczniowie pracują w parach z częścią „Sprawdź się”. Uczniowie wykonują zadania. Nauczyciel może wyświetlić treść poleceń na tablicy multimedialnej. Po każdym przeczytanym poleceniu nauczyciel daje uczniom określony czas na zastanowienie się, a następnie chętny uczeń z danej pary udziela odpowiedzi/prezentuje rozwiązanie na tablicy. Pozostali uczniowie ustosunkowują się do niej, proponując ewentualnie swoje pomysły. Nauczyciel w razie potrzeby koryguje odpowiedzi, dopowiada istotne informacje, udziela uczniom informacji zwrotnej. Ćwiczenia, których uczniowie nie zdążą wykonać podczas lekcji mogą być zlecone do wykonania w ramach pracy domowej.

Faza podsumowująca:

1. Uczniowie na planszy z narysowaną baterią i zaznaczonymi poziomami jej naładowania, np. co 5‑10% zaznaczają małymi kolorowymi samoprzylepnymi karteczkami w jakim stopniu opanowali zagadnienia wynikające z zamierzonych do osiągnięcia celów lekcji. W przypadku, gdy bateria nie jest naładowana w 100%, zastanawiają się w jaki sposób podnieść swój poziom posiadanej wiedzy?

2. Jako podsumowanie lekcji nauczyciel może wykorzystać zdania do uzupełnienia, które uczniowie gromadzą w swoim portfolio:

• Przypomniałem/łam sobie, że...

• Co było dla mnie łatwe...

• Czego się nauczyłam/łem...

• Co sprawiało mi trudność...

Praca domowa:

Uczniowie wykonują pozostałe ćwiczenia w e‑materiale – sprawdź się, których nie zdążyli wykonać na lekcji.

Wskazówki metodyczne opisujące różne zastosowania multimedium:

Film samouczek może być wykorzystany przez uczniów podczas wykonywania pracy domowej oraz podczas przygotowywania się do lekcji. Nauczyciel może wykorzystać medium w ramach metody lekcji odwróconej.

Materiały pomocnicze:

1. Nauczyciel przygotowuje arkusz papieru ze schematem baterii i skalą, małe kolorowe samoprzylepne karteczki dla uczniów.

2. Doświadczenie chemiczne: „Badanie reakcji kwasów z metalami”

Szkło i sprzęt laboratoryjny: probówki, pipety, statywy do probówek, zapałki/zapalnika, łyżeczki.

Odczynniki chemiczne: kwas solny, kwas azotowy(V), wióry magnezowe, granulki cynkowe, proszek żelazowy, proszek glinowy, blaszka miedziana.

Instrukcja wykonania:

• Umieść w probówce ok 3 cmIndeks górny 3³ kwasu solnego.

• Do probówki wrzuć szczyptę wiór magnezowych, proszku żelazowego, proszku glinowego, granulkę cynku, mały kawałek blaszki miedzianej (każda grupa umieszcza przypisany jej metal).

• Do wylotu probówki przyłóż zapalniczkę.

• Obserwuj zachodzące zmiany.

3. Doświadczenie chemiczne: „Badanie reakcji stężonego kwasu azotowego(V) z miedzią”

Szkło i sprzęt laboratoryjny: probówka, pipeta, statyw do probówek, dygestorium.

Odczynniki chemiczne: kwas azotowy(V), blaszka miedziana.

Instrukcja wykonania:

• Umieść w probówce ok 3 cmIndeks górny 3³ stężonego kwasu azotowego(V).

• Do probówki wrzuć mały kawałek blaszki miedzianej.

• Obserwuj zachodzące zmiany.

4. Karty charakterystyk substancji chemicznych.

5. Karta pracy ucznia: