Scenariusz zajęć

Autor: Agata Jarszak‑Tyl, Krzysztof Błaszczak

Przedmiot: chemia

Temat: Czy sole są odporne na działanie wysokich temperatur?

Grupa docelowa: uczniowie III etapu edukacyjnego, liceum, technikum, zakres podstawowy i rozszerzony; uczniowie III etapu edukacyjnego – kształcenie w zakresie podstawowym i rozszerzonym

Podstawa programowa:

Zakres podstawowy

III. Wiązania chemiczne. Oddziaływania międzycząsteczkowe. Uczeń:

4) opisuje i przewiduje wpływ rodzaju wiązania (jonowe, kowalencyjne, metaliczne), oddziaływań międzycząsteczkowych (siły van der Waalsa, wiązania wodorowe) na właściwości fizyczne substancji nieorganicznych i organicznych; wskazuje te cząsteczki i fragmenty cząsteczek, które są polarne, oraz te, które są niepolarne.

VII. Systematyka związków nieorganicznych. Uczeń:

3) pisze równania reakcji otrzymywania tlenków pierwiastków o liczbach atomowych od 1 do 30 (synteza pierwiastków z tlenem, rozkład soli, np. ${\text{CaCO}}_3$, i wodorotlenków, np. ${\text{Cu(OH)}}_2$).

XI. Zastosowania wybranych związków nieorganicznych. Uczeń:

5) pisze wzory hydratów i soli bezwodnych (CaSOIndeks dolny 4₄, (CaSOIndeks dolny 4₄)Indeks dolny 2₂·HIndeks dolny 2₂O i CaSOIndeks dolny 4₄·2HIndeks dolny 2₂O); podaje ich nazwy mineralogiczne; opisuje różnice we właściwościach hydratów i substancji bezwodnych; przewiduje zachowanie się hydratów podczas ogrzewania i weryfikuje swoje przewidywania doświadczalnie; wymienia zastosowania skał gipsowych; wyjaśnia proces twardnienia zaprawy gipsowej; pisze odpowiednie równanie reakcji.

Zakres rozszerzony

III. Wiązania chemiczne. Oddziaływania międzycząsteczkowe. Uczeń:

6) opisuje i przewiduje wpływ rodzaju wiązania (jonowe, kowalencyjne, metaliczne), oddziaływań międzycząsteczkowych (siły van der Waalsa, wiązania wodorowe) oraz kształtu drobin na właściwości fizyczne substancji nieorganicznych i organicznych; wskazuje te cząsteczki i fragmenty cząsteczek, które są polarne, oraz te, które są niepolarne.

VII. Systematyka związków nieorganicznych. Uczeń:

3) pisze równania reakcji otrzymywania tlenków pierwiastków o liczbach atomowych od 1 do 30 (synteza pierwiastków z tlenem, rozkład soli, np. ${\text{CaCO}}_3$, i wodorotlenków, np. ${\text{Cu(OH)}}_2$).

XI. Zastosowania wybranych związków nieorganicznych. Uczeń:

5) pisze wzory hydratów i soli bezwodnych (CaSOIndeks dolny 4₄, (CaSOIndeks dolny 4₄)Indeks dolny 2₂·HIndeks dolny 2₂O i CaSOIndeks dolny 4₄·2HIndeks dolny 2₂O); podaje ich nazwy mineralogiczne; opisuje różnice we właściwościach hydratów i substancji bezwodnych; przewiduje zachowanie się hydratów podczas ogrzewania i weryfikuje swoje przewidywania doświadczalnie; wymienia zastosowania skał gipsowych; wyjaśnia proces twardnienia zaprawy gipsowej; pisze odpowiednie równanie reakcji.

Kształtowane kompetencje kluczowe:

• kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji;

• kompetencje matematyczne oraz kompetencje w zakresie nauk przyrodniczych, technologii i inżynierii;

• kompetencje cyfrowe;

• kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się.

Cele operacyjne

Uczeń:

• definiuje pojęcie: temperatura topnienia;

• określa zastosowania soli stopionych;

• przy pomocy symulacji interaktywnej bada wpływ działania wysokiej temperatury na sole.

Strategie nauczania:

• asocjacyjna;

• problemowa.

Metody i techniki nauczania:

• dyskusja dydaktyczna;

• analiza materiału źródłowego;

• ćwiczenia uczniowskie;

• symulacja interaktywna;

• debata korespondencyjna;

• sketchnotka;

• kieszeń i szuflada.

Formy pracy:

• praca zbiorowa;

• praca w parach;

• praca indywidualna.

Środki dydaktyczne:

• komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do Internetu;

• zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale;

• rzutnik multimedialny;

• tablica interaktywna/tablica i kreda/pisak.

Przebieg zajęć

Faza wstępna:

1. Zaciekawienie i dyskusja. Nauczyciel wyświetla okładkę e‑materiału, na której widoczny jest kryształ soli morskiej, po czym zadaje pytanie: Czy waszym zdaniem wszystkie sole są odporne na działanie wysokich temperatur? W jaki sposób to sprawdzicie?

2. Rozpoznawanie wiedzy wyjściowej uczniów. Uczniowie przypominają na forum klasy budowę soli i podają nazwy systematyczne różnych soli. Nauczyciel zadaje pytania:

• Jak powstaje wiązanie jonowe?

• Jak zbudowany jest kryształ $\text{NaCl}$?

3. Ustalenie celów lekcji. Nauczyciel podaje temat zajęć i wspólnie z uczniami ustala cele lekcji, które uczniowie zapisują na kartkach i gromadzą w portfolio.

Faza realizacyjna:

1. Nauczyciel zadaje uczniom pytanie do dyskusji: „Od czego zależy to, czy dana sól się topi czy nie”? Uczniowie szukają odpowiedzi w e‑materiale w sekcji „Przeczytaj”. Po wyznaczonym czasie uczniowie dyskutują i podają swoje uzasadnienia.

2. Debata korespondencyjna – nauczyciel zadaje uczniom pytanie „Czy energia pochodząca ze stopienia soli będzie w stanie zastąpić konwencjonalne źródła energii?”. Uczniowie zapoznają się z treściami zawartymi w e‑materiale w sekcji „Przeczytaj” oraz poszukują odpowiedzi na postawione pytanie w innych dostępnych źródłach informacji. Uczniowie dzielą się na dwie grupy: zwolenników i przeciwników. Uczniowie dobierają się parami tworząc odmienne stanowiska w omawianej kwestii. Nauczyciel wręcza parom karty do korespondencji z zapisanym tematem debaty. Uczniowie podpisują się na kartach zaznaczając zajmowane w dyskusji stanowisko. Jeden z uczniów z każdej pary zapisuje na karcie swój argument za lub przeciw. Po upływie wyznaczonego czasu druga osoba z pary odpowiada na argument kolegi/koleżanki. Zapisuje uzasadnienie zajmowanego stanowiska i przekazuje kartę. Czynność powtarzamy do wyczerpania limitu. Nauczyciel podsumowuje ćwiczenie, pyta o najciekawsze argumenty.

3. Nauczyciel poleca uczniom pracę w parach z symulacją interaktywną. Uczniowie zapoznają się z poleceniem i wykonują zawarte w medium ćwiczenia. Po wyznaczonym czasie chętne pary prezentują efekty swojej pracy na forum klasy. Pozostali uczniowie i nauczyciel weryfikują poprawność merytoryczną odpowiedzi.

4. Uczniowie przygotowują w zeszytach samodzielnie sketchnotkę, a po wyznaczonym czasie chętni uczniowie prezentują efekty swojej pracy na forum klasy.

5. Uczniowie samodzielnie sprawdzają swoją wiedzę wykonując ćwiczenia zawarte w e‑materiale w sekcji „Sprawdź się”.

Faza podsumowująca:

1. Kieszeń i szuflada. Nauczyciel rozdaje uczniom sklerotki. Prowadzący zajęcia rysuje na tablicy kieszeń, a obok niej zapisuje: „Co zabieram ze sobą?”. Tutaj uczeń ma wpisać to, co wyniósł z zajęć, co do niego szczególnie przemówiło, co się spodobało lub co mu się przyda w przyszłości. Poniżej nauczyciel rysuje szufladę i białą plamę. Obok szuflady zapisuje: „Co mi się nie przyda?”, a obok białej plamy: „Czego zabrakło?”. Poniższe rysunki uczeń wypełnia sklerotkami z zapisanymi krótkimi zdaniami, równoważnikami zdań lub kluczowymi słowami. Jest to okazja także do analizy przebiegu zajęć i szybkiej powtórki.

Praca domowa:

Uczniowie wykonują pozostałe ćwiczenia w e‑materiale – „Sprawdź się”, których nie zdążyli wykonać na lekcji.

Wskazówki metodyczne opisujące różne zastosowania multimedium:

Nauczyciel może wykorzystać medium w sekcji „Symulacja interaktywna” do pracy przed lekcją. Uczniowie zapoznają się z jego treścią i przygotowują do pracy na zajęciach w ten sposób, żeby móc samodzielnie rozwiązać zadania w temacie. Poza tym uczniowie mogą wykorzystać medium do samokształcenia w celu uzupełnienia luk kompetencyjnych.

Materiały pomocnicze:

1. Nauczyciel przygotowuje sklerotki (karteczki samoprzylepne) oraz karty do korespondencji z zapisanym tematem debaty.

2. Literatura dodatkowa do dyspozycji na lekcji:

• Cox P.A., Chemia nieorganiczna. Krótkie wykłady, Warszawa 2012.

• Bielański A., Podstawy Chemii Nieorganicznej, t. 2, Warszawa 2010.