Autor: Bożena Święch

Przedmiot: język polski

Temat: By dobre za wzór brać, a złych się wystrzegać. Jędrzej Kitowicz o obyczajach

Polaków.

Grupa docelowa: III etap edukacyjny, liceum, technikum, zakres podstawowy i rozszerzony

Podstawa programowa

Zakres podstawowy

I. Kształcenie literackie i kulturowe.

1. Czytanie utworów literackich. Uczeń:

3) rozróżnia gatunki epickie, liryczne, dramatyczne i synkretyczne, w tym: gatunki poznane w szkole podstawowej oraz epos, odę, tragedię antyczną, psalm, kronikę, satyrę, sielankę, balladę, dramat romantyczny, powieść poetycką, a także odmiany powieści i dramatu, wymienia ich podstawowe cechy gatunkowe;

9) rozpoznaje tematykę i problematykę poznanych tekstów oraz jej związek z programami epoki literackiej, zjawiskami społecznymi, historycznymi, egzystencjalnymi i estetycznymi; poddaje ją refleksji.

15) wykorzystuje w interpretacji utworów literackich potrzebne konteksty, szczególnie kontekst historycznoliteracki, historyczny, polityczny, kulturowy, filozoficzny, biograficzny, mitologiczny, biblijny, egzystencjalny.

II. Kształcenie językowe.

1. Gramatyka języka polskiego. Uczeń:

1) wykorzystuje wiedzę z dziedziny fleksji, słowotwórstwa , frazeologii i składni w analizie i interpretacji tekstów oraz tworzeniu własnych wypowiedzi.

2) rozumie zróżnicowanie składniowe zdań wielokrotnie złożonych, rozpoznaje ich funkcje w tekście i wykorzystuje je w budowie wypowiedzi o różnym charakterze;

III Tworzenie wypowiedzi

2. Mówienie i pisanie. Uczeń:

2) buduje wypowiedź w sposób świadomy, ze znajomością jej funkcji językowej, z uwzględnieniem celu i adresata, z zachowaniem zasad retoryki, formułuje argumenty na podstawie tekstu oraz znanych kontekstów, w tym własnego doświadczenia, przeprowadza logiczny wywód służący uprawomocnieniu formułowanych sądów.

10) w interpretacji przedstawia propozycję oczytania tekstu, formułuje argumenty na podstawie tekstu oraz znanych kontekstów, w tym własnego doświadczenia, przeprowadza logiczny wywód służący uprawomocnieniu formułowanych sądów.

Kształtowane kompetencje kluczowe

• kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji;

• kompetencje w zakresie wielojęzyczności;

• kompetencje cyfrowe;

• kompetencje w zakresie świadomości i ekspresji kulturalnej;

• kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się.

Cele operacyjne

Uczeń:

• definiuje obyczaj i zwyczaj;

• formułuje argumenty;

• porównuje funkcjonowanie współczesnej szkoły z opisem szkoły w ujęciu Jędrzeja Kitowicza;

• analizuje mocne i słabe strony edukacji opisanej przez Jędrzeja Kitowicza;

• ocenia obyczajowość czasów Augusta III i obyczajowość współczesną;

• rozpoznaje w tekście funkcjonalność jego zróżnicowania składniowego.

Strategie nauczania

• konstruktywizm.

Metody i techniki nauczania

• metoda poglądowa;

• rozmowa kontrolowana;

• metoda ćwiczeń przedmiotowych;

• metoda SWOT.

Formy zajęć

• praca indywidualna;

• praca w parach;

• praca całego zespołu klasowego;

• analizowanie tekstu.

Środki dydaktyczne

• komputery z głośnikami i dostępem do internetu, słuchawki;

• zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale;

• tablica interaktywna/tablica/kartka papieru, pisak/kreda;

• tabele do wypełnienia/karty pracy;

• słownik frazeologiczny tradycyjny lub on- line.

Przebieg zajęć

Faza wstępna

1. Nauczyciel rysuje na tablicy tabelę i prosi, aby uczniowie podzielili przykłady zachowań, które otrzymali zapisane na paskach kartek, i wpisali do właściwej kolumny te, które są obecnie w Polsce regulowane przez zwyczaj, obyczaj i prawo pisane.

Przykłady zachowań:

jedzenie płatków z mlekiem na śniadanie

odwiedzanie grobów bliskich 1 i 2 listopada

wręczanie prezentów urodzinowych

ruch prawostronny

mówienie „dzień dobry” 

udzielenie pomocy poszkodowanemu w wypadku

urządzanie przyjęcia weselnego po ślubie

Nowy Rok dniem wolnym od pracy

czytanie książki przed snem

kupowanie biletu na przejazd tramwajem

odkładanie ubrań do szafy

ustępowanie pierwszeństwa wysiadającym przed wejściem do autobusu

jeżdżenie do szkoły na rowerze

ruch prawostronny

wyrzucanie śmieci na śmietnik

noszenie spódnic

2. Uczniowie porządkuję przykłady zachowań, uzupełniają tabelę i uzasadniają swoje decyzje.

3. Nauczyciel rozmawia z uczniami na temat realizacji zadania i wspólnie z nimi definiuje obyczaj i zwyczaj.

4. Nauczyciel podsumowuje wypowiedzi uczniów i podaje cel oraz temat lekcji.

Faza realizacyjna

1. Uczniowie zapoznają się z informacjami na temat Jędrzeja Kitowicza i jego dzieła Opis obyczajów za panowania Augusta III – przedstawionymi w e‑materiale, a następnie w wybranej przez siebie formie przygotowują notatkę, w której uwzględniają: informacje o autorze oraz tematach podjętych w rozdziałach jego dzieła.

2. Nauczyciel proponuje uczniom głośne odczytanie zamieszczonych w e‑materiale fragmentów utworu Jędrzeja Kitowicza Opis obyczajów za panowania Augusta III lub wykorzystanie słuchawek i indywidualne wysłuchanie nagrania lektora.

3. Wybrany uczeń odczytuje fragmenty dotyczące opisu szkoły, słuchający go koledzy

i koleżanki wypisują:

• podobieństwa między sposobem funkcjonowania szkoły współczesnej i szkoły opisanej przez Jędrzeja Kitowicza,

• różnice w sposobie funkcjonowania szkoły współczesnej i szkoły opisanej przez autora Opisu obyczajów za panowania Augusta III.

4. Uczniowie poznają/przypominają sobie metodę SWOT i wykorzystują ją do określenia słabych i mocnych stron organizacji szkolnictwa czasów opisanych przez Jędrzeja Kitowicza. W tym celu czytają fragment utworu opisujący jedną z metod zachęcania uczniów do nauki – wybieranie spośród uczniów „dyktatora”. Zastanawiają się nad możliwością jej zastosowania we współczesnej szkole: analizuję mocne i słabe strony metody oraz szanse i zagrożenia płynące z jej wprowadzenia.

5. Uczniowie prezentują efekty swojej pracy. Nauczyciel udziela informacji zwrotnej

dotyczącej realizacji zadania.

6. Nauczyciel proponuje uczniom przeczytanie fragmentu dzieła Jędrzeja Kitowicza dotyczącego opisu mody, prosi o analizę zawartych w nim środków językowych i określenie ich funkcji.

Faza podsumowująca

1. Nauczyciel proponuje uczniom, aby pracując w parach, uzupełnili tekst, wybierając spośród podanych możliwości.

Opis obyczajów za panowania Augusta III jest utrzymany w stylu _________________ {potocznym, #gawędziarskim}, charakterystycznym dla ____________________ {#pamiętników, traktatów naukowych} epoki baroku. Kitowicz stosuje typowe dla tego stylu zdania ____________ {pojedyncze, #złożone}. Wplata w wywód liczne uwagi odbiegające od głównego tematu, czyli _____________ {dowcipy, #dygresje}. Oprócz słownictwa rodzimego używa często wyrazów i zwrotów łacińskich, zwanych ______________ {#makaronizmami, archaizmami}.

2. Nauczyciel prosi uczniów, aby na podstawie fragmentów utworu Jędrzeja Kitowicza

zredagowali listę obyczajów, które współcześnie też należy „za wzór brać” i listę obyczajów, których współcześnie także należy „się wystrzegać”.

3. Uczniowie w ustnych argumentacyjnych wypowiedziach uzasadniają swoją klasyfikację obyczajów. Wypowiedzi stanowią formę ewaluacji lekcji.

Zadanie domowe

Nauczyciel formułuje polecenie pracy domowej do wyboru:

1. Omawiając stroje XVIII‑wiecznej szlachty, Jędrzej Kitowicz pisał: […] póki co jest w modzie, póty za dobre uchodzi, choćby było najgorsze i najniewygodniejsze [Jędrzej Kitowicz, Opis obyczajów za panowania Augusta III, wstęp M. Dernałowicz, Warszawa 1985, s. 255]. Czy stwierdzenie autora jest słuszne w odniesieniu do współczesnej mody? Sformułuj tezę i dwa argumenty na jej poparcie. Zilustruj je przykładami.

Teza:

Argument 1:

Przykład 1:

Argument 2: 

lub

2. Uzupełnij przysłowia i związki frazeologiczne słowem „zwyczaj” lub „obyczaj” w odpowiedniej formie gramatycznej.

co kraj, to ___________, co rodzina, to _________ 

mieć coś w ____________ 

muzyka łagodzi __________ 

dobry ______ – nie pożyczaj 

gdy śmiech w _________ przechodzi, fałszu lub głupoty dowodzi

Pamiętaj, że przysłowia często zawierają rymy.

W razie wątpliwości sięgnij do słownika frazeologicznego.

Materiały pomocnicze

Prezentacja metody SWOT w:

Maria Utracka, Strategia rozwoju oświaty jako narzędzie zarządzania strategicznego „Jakość oświaty jako efekt zarządzania strategicznego” - szkolenie dla przedstawicieli jednostek samorządu terytorialnego.

file:///C:/Users/Bo%C5%BCena/Downloads/strategia_rozwoju_oswiaty_jako_narzedzie_zarzadzania_strategicznego.pdf-

Dorinda Outrum, Panorama Oświecenia, Warszawa 2008.

Wskazówki metodyczne opisujące różne zastosowania multimedium:

Zaproponowane multimedium bazowe zostanie wykorzystane w czasie fazy realizacyjnej lekcji. Można też wykorzystać zaproponowane słuchowisko do organizacji lekcji powtórzeniowej na temat obyczajowości i zwyczajów w utworach różnych epok, przykładowo: Opis obyczajów za panowania Augusta III a obyczajowość w Panu Tadeuszu.