Dla nauczyciela
Scenariusz zajęć
Autor: Anna Daniewicz, Krzysztof Błaszczak
Przedmiot: Chemia
Temat: Właściwości kwasów karboksylowych w równaniach reakcji.
Grupa docelowa: III etap edukacyjny, liceum, technikum, zakres podstawowy i rozszerzony uczniowie III etapu edukacyjnego – kształcenie w zakresie podstawowym i rozszerzonym
Podstawa programowa:
Zakres podstawowy:
XVI. Kwasy karboksylowe. Uczeń:
4) opisuje właściwości chemiczne kwasów karboksylowych na podstawie reakcji tworzenia: soli, estrów; pisze odpowiednie równania reakcji; przeprowadza doświadczenia pozwalające otrzymywać sole kwasów karboksylowych (w reakcjach kwasów z: metalami, tlenkami metali, wodorotlenkami metali i solami kwasów o mniejszej mocy).
Zakres rozszerzony:
XVI. Kwasy karboksylowe. Uczeń:
4) opisuje właściwości chemiczne kwasów karboksylowych na podstawie reakcji tworzenia: soli, estrów, amidów; pisze odpowiednie równania reakcji; projektuje i przeprowadza doświadczenia pozwalające otrzymywać sole kwasów karboksylowych (w reakcjach kwasów z: metalami, tlenkami metali, wodorotlenkami metali i solami kwasów o mniejszej mocy).
Kształtowane kompetencje kluczowe:
kompetencje matematyczne oraz kompetencje w zakresie nauk przyrodniczych, technologii i inżynierii;
kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji;
kompetencje cyfrowe;
kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się.
Cele operacyjne:
Uczeń:
opisuje właściwości chemiczne kwasów karboksylowych;
przedstawia właściwości kwasów karboksylowych za pomocą równań reakcji;
projektuje i wykonuje doświadczenia, które pozwolą otrzymać sole kwasów karboksylowych w reakcjach kwasów z: metalami, tlenkami metali oraz wodorotlenkami metali;
projektuje i wykonuje doświadczenie, w którym porównuje moc kwasu etanowego z kwasem węglowym.
Strategia nauczania:
asocjacyjna;
problemowa.
Metody i techniki nauczania:
burza mózgów;
dyskusja dydaktyczna;
analiza materiału źródlowego;
ćwiczenia uczniowskie;
eksperyment;
technika gadająca ściana;
technika zdań podsumowujących.
Formy zajęć:
praca w grupach;
praca zbiorowa;
praca indywidualna.
Środki dydaktyczne:
komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do Internetu;
zasoby multimedialne zawarte w e‑podręczniku;
rzutnik multimedialny;
tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda;
podręczniki;
Przebieg zajęć
Faza wstępna:
Zaciekawienie i dyskusja. Nauczyciel zadaje uczniom pytania: czy wiecie, że niektóre sole kwasów karboksylowych stosuje się jako dodatki do żywności? Wskażcie przykłady takich substancji. Jaką substancję wykorzystuje się do produkcji kieszonkowych ogrzewaczy termicznych? W jakich reakcjach mogą powstawać sole kwasów karboksylowych?
Rozpoznawanie wiedzy wyjściowej uczniów. Burza mózgów wokół pytania: jakim reakcjom ulegają kwasy karboksylowe?
Ustalenie celów lekcji. Nauczyciel podaje temat zajęć i wspólnie z uczniami ustala cele lekcji, które uczniowie zapisują w portfolio.
Zasady BHP. Nauczyciel zapoznaje uczniów z kartami charakterystyk substancji, jakie zostaną użyte w czasie lekcji.
Faza realizacyjna:
Nauczyciel dzieli klasę na dziewięć grup zadaniowych, rozdaje arkusze papieru A3 i mazaki. Każda grupa wyłania lidera, który losuje karteczkę z nazwą zagadnienia, które to grupa ma opracować. Zagadnienia zostały opisane w materiałach pomocniczych. Podczas pracy uczniowie mogą korzystać z wszelkich dostępnych materiałów oraz grafiki interaktywnej.
Po upływie ustalonego czasu, liderzy grup prezentują rozwiązania na forum klasy, z wykorzystaniem techniki gadająca ściana. Nauczyciel weryfikuje poprawność odpowiedzi.
Grupy (nr: 2, 3, 4, 5, 6), których zadaniem było zaprojektowanie doświadczeń, przeprowadzają doświadczenia na forum klasy. Nauczyciel rozdaje grupom, karty pracy, odpowiednie szkło i sprzęt laboratoryjny oraz odczynniki chemiczne. Każda z grup wykonuje zaprojektowane przez siebie doświadczenie i uzupełnia kartę pracy na bieżąco. Nauczyciel monitoruje przebieg pracy uczniów. Po skończonej pracy liderzy grup prezentują efekty pracy. Nauczyciel weryfikuje poprawność merytoryczną odpowiedzi i podsumowuje pracę uczniów.
Faza podsumowująca:
Nauczyciel sprawdza wiedzę uczniów. Przykładowe pytanie skierowane do uczniów:
Jakim charakterystycznym reakcjom ulegają kwasy karboksylowe?
W jakich reakcjach powstają sole kwasów karboksylowych?
Jak porównać moc kwasu etanowego z kwasem węglowym?
Jakim reakcjom ulegają nienasycone kwasy karboksylowe?
Jako podsumowanie lekcji nauczyciel może wykorzystać zdania do uzupełnienia, które uczniowie również zamieszczają w swoim portfolio:
Przypomniałem/łam sobie, że...
Co bylo dla mnie latwe...
Czego się nauczyłem/łam...
Co sprawiało mi trudności...
Praca domowa:
Uczniowie wykonują ćwiczenia zawarte w e‑materiale – sprawdź się.
Wskazówki metodyczne opisujące różne zastosowania multimedium:
Grafika interaktywna może być wykorzystana przez uczniów podczas samodzielnej pracy na lekcji lub przed wykonaniem ćwiczeń dołączonych do medium. Medium może być również wykorzystane podczas wykonywania zadania domowego.
Materiały pomocnicze:
Mazaki, arkusze papieru A3, glutaki.
Polecenia podsumowujące (nauczyciel przed lekcją zapisuje je na niewielkich kartkach):
Jakim charakterystycznym reakcjom ulegają kwasy karboksylowe?
W jakich reakcjach powstają sole kwasów karboksylowych?
Jak porównać moc kwasu etanowego z kwasem węglowym?
Jakim reakcjom ulegają nienasycone kwasy karboksylowe?
Doświadczenia:
Szkło i sprzęt laboratoryjny potrzebny do doświadczeń są opisane przy każdym doświadczeniu w e‑materiale.
Odczynniki chemiczne potrzebne do doświadczeń są opisane przy każdym doświadczeniu w e‑materiale.
Instrukcje do doświadczeń są opisane przy doświadczeniach w e‑materiale.
Nauczyciel przygotowuje kartki z poleceniami dla poszczególnych grup:
I grupa:
a) Dysocjacja elektrolityczna – napisz równania dysocjacji elektrolitycznej czterech dowolnie wybranych kwasów karboksylowych.
b) Udziel odpowiedzi na pytanie: Które kwasy karboksylowe nie ulegają dysocjacji elektrolitycznej?
c) Reakcje spalania wybranych kwasów karboksylowych – napisz równania reakcji spalania całkowitego i niecałkowitego, po dwa przykłady do każdego rodzaju spalania.
II grupa: Reakcja kwasu etanowego z metalem.
a) Zaprojektuj doświadczenie.
b) Napisz równanie reakcji.
III grupa: Reakcja kwasu etanowego z tlenkiem metalu.
a) Zaprojektuj doświadczenie.
b) Napisz równanie reakcji.
IV grupa: Reakcja kwasu etanowego z wodorotlenkiem metalu.
a) Zaprojektuj doświadczenie.
b) Napisz równanie reakcji.
V grupa: Reakcja kwasu tłuszczowego z wodorotlenkiem metalu.
a) Zaprojektuj doświadczenie.
b) Napisz równanie reakcji.
VI grupa: Porównanie mocy kwasu etanowego z kwasem węglowym.
a) Zaprojektuj doświadczenie.
b) Napisz równanie reakcji.
VII grupa: Reakcja estryfikacji z udziałem kwasów karboksylowych oraz reakcja kwasów karboksylowych z amoniakiem.
a) Napisz po trzy przykłady równań do każdej z reakcji.
VIII grupa: Reakcja dekarboksylacji i redukcji kwasów karboksylowych.
a) Napisz po trzy przykłady równań do każdej z reakcji.
IX grupa: Reakcje nienasyconych kwasów karboksylowych.
a) Napisz po trzy przykłady równań reakcji uwodornienia i reakcji addycji fluorowca.
Karta pracy ucznia