Dla nauczyciela

Autor: Piotr Obolewicz

Przedmiot: Język polski

Temat: Topos raju

Grupa docelowa:

Szkoła ponadpodstawowa, liceum ogólnokształcące, technikum, zakres podstawowy

Podstawa programowa:

Zakres podstawowy

Treści nauczania – wymagania szczegółowe

I. Kształcenie literackie i kulturowe.

1. Czytanie utworów literackich. Uczeń:

4) rozpoznaje w tekście literackim środki wyrazu artystycznego poznane w szkole podstawowej oraz środki znaczeniowe: oksymoron, peryfrazę, eufonię, hiperbolę; leksykalne, w tym frazeologizmy; składniowe: antytezę, paralelizm, wyliczenie, epiforę, elipsę; wersyfikacyjne, w tym przerzutnię; określa ich funkcje;

5) interpretuje treści alegoryczne i symboliczne utworu literackiego;

8) wykazuje się znajomością i zrozumieniem treści utworów wskazanych w podstawie programowej jako lektury obowiązkowe;

10) rozpoznaje w utworze sposoby kreowania: świata przedstawionego (fabuły, bohaterów, akcji, wątków, motywów), narracji, sytuacji lirycznej; interpretuje je i wartościuje;

11) rozumie pojęcie motywu literackiego i toposu, rozpoznaje podstawowe motywy i toposy oraz dostrzega żywotność motywów biblijnych i antycznych w utworach literackich; określa ich rolę w tworzeniu znaczeń uniwersalnych;

13) porównuje utwory literackie lub ich fragmenty, dostrzega kontynuacje i nawiązania w porównywanych utworach, określa cechy wspólne i różne;

14) przedstawia propozycję interpretacji utworu, wskazuje w tekście miejsca, które mogą stanowić argumenty na poparcie jego propozycji interpretacyjnej;

15) wykorzystuje w interpretacji utworów literackich potrzebne konteksty, szczególnie kontekst historycznoliteracki, historyczny, polityczny, kulturowy, filozoficzny, biograficzny, mitologiczny, biblijny, egzystencjalny;

16) rozpoznaje obecne w utworach literackich wartości uniwersalne i narodowe; określa ich rolę i związek z problematyką utworu oraz znaczenie dla budowania własnego systemu wartości.

2. Odbiór tekstów kultury. Uczeń:

1) przetwarza i hierarchizuje informacje z tekstów, np. publicystycznych, popularnonaukowych, naukowych;

II. Kształcenie językowe.

1. Gramatyka języka polskiego. Uczeń:

1) wykorzystuje wiedzę z dziedziny fleksji, słowotwórstwa, frazeologii i składni w analizie i interpretacji tekstów oraz tworzeniu własnych wypowiedzi;

4. Ortografia i interpunkcja. Uczeń:

1) stosuje zasady ortografii i interpunkcji, w tym szczególnie: pisowni wielką i małą literą, pisowni łącznej i rozłącznej partykuły nie oraz partykuły -bym, -byś, -by z różnymi częściami mowy; pisowni zakończeń -ji, -ii, -i ; zapisu przedrostków roz-, bez-, wes-, wz-, ws-; pisowni przyimków złożonych; pisowni nosówek ( a, ę ) oraz połączeń om, on, em, en ; pisowni skrótów i skrótowców;

III. Tworzenie wypowiedzi.

1. Elementy retoryki. Uczeń:

1) formułuje tezy i argumenty w wypowiedzi ustnej i pisemnej przy użyciu odpowiednich konstrukcji składniowych;

2. Mówienie i pisanie. Uczeń:

6) tworzy spójne wypowiedzi w następujących formach gatunkowych: wypowiedź o charakterze argumentacyjnym, referat, szkic interpretacyjny, szkic krytyczny, definicja, hasło encyklopedyczne, notatka syntetyzująca;

IV. Samokształcenie.

1. rozwija umiejętność pracy samodzielnej między innymi przez przygotowanie różnorodnych form prezentacji własnego stanowiska;

2. porządkuje informacje w problemowe całości poprzez ich wartościowanie; syntetyzuje poznawane treści wokół problemu, tematu, zagadnienia oraz wykorzystuje je w swoich wypowiedziach;

Lektura obowiązkowa

10) Dante Alighieri, Boska komedia (fragmenty);

28) wybrane wiersze następujących poetów: Jan Kasprowicz, Kazimierz Przerwa‑Tetmajer, Leopold Staff;

37) wybrane wiersze następujących poetów: Stanisław Baliński, wybrane wiersze z okresu emigracyjnego, Kazimierz Wierzyński, wybrane wiersze z okresu emigracyjnego, Czesław Miłosz, w tym wybrane wiersze z tomu Ocalenie oraz Traktat moralny (fragmenty), Tadeusz Różewicz, Miron Białoszewski, Jarosław Marek Rymkiewicz, Wisława Szymborska, Zbigniew Herbert, w tym wybrane wiersze z tomów Pan Cogito oraz Raport z oblężonego miasta, Halina Poświatowska, Stanisław Barańczak, Marcin Świetlicki, Jan Polkowski, Wojciech Wencel;

Zakres rozszerzony

Treści nauczania – wymagania szczegółowe

I. Kształcenie literackie i kulturowe.

1. Czytanie utworów literackich. Uczeń: spełnia wymagania określone dla zakresu podstawowego, a ponadto:

2) rozumie pojęcie tradycji literackiej i kulturowej, rozpoznaje elementy tradycji w utworach, rozumie ich rolę w budowaniu wartości uniwersalnych;

Kształtowane kompetencje kluczowe:

kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji;
kompetencje w zakresie wielojęzyczności;
kompetencje cyfrowe;
kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się;
kompetencje obywatelskie;
kompetencje w zakresie świadomości i ekspresji kulturalnej.

Cele lekcji. Uczeń:

interpretuje znaczenie toposu ogrodu‑raju,
poznaje różne sposoby przedstawienia motywu raju w literaturze i malarstwie,
analizuje utwory poetyckie wykorzystujące ten motyw,
redaguje tekst o charakterze argumentacyjnym w odwołaniu do utworów poetyckich zamieszczonych w e‑materiale.

Strategie nauczania:

konstruktywizm;
konektywizm.

Metody i techniki nauczania:

ćwiczeń przedmiotowych;
z użyciem komputera.

Formy pracy:

praca indywidualna;
praca w parach;
praca w grupach;
praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do internetu;
zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale;
tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda;
telefony z dostępem do internetu.

Przebieg lekcji

Przed lekcją:

Nauczyciel loguje się na platformie i udostępnia uczniom lekcję Topos raju. Prosi, by przeczytali w domu informacje z bloku tekstowego i zapoznali się z prezentacją multimedialną.

Faza wprowadzająca:

Nauczyciel wyświetla na tablicy uczniom cele zajęć oraz wspólnie ustala z nimi kryteria sukcesu.
Prowadzący zajęcia prosi, by uczniowie podzieli się na 6 grup. Są budowniczymi raju, a każdy zespół odpowiada za jeden aspekt jego funkcjonowania. Grupy otrzymują karty z pytaniami, na które mają zadanie odpowiedzieć:
1. Gdzie znajduje się raj? Na ziemi? W powietrzu? Pod wodą? W kosmosie?
2. Jakie stworzenia zamieszkują raj? Czy są wśród nich ludzie?
3. Czy w raju panuje jakaś władza, a jeśli tak, to jaka i kto ją sprawuje?
4. Czego w raju jest mnóstwo, a czego nie ma wcale?
5. Jaka pora roku panuje w raju? Jaka jest tam pogoda?
6. Czym żywią się stworzenia zamieszkujące raj?
Praca w grupach trwa 5–7 minut, a po jej zakończeniu nauczyciel prosi, by uczniowie umieścili 6 arkuszy na tablicy. Wszyscy podchodzą i czytają, jakich ustaleń dokonały grupy. Wspólnie zastanawiają się, czy połączenie wszystkich elementów spowodowałoby powstanie idealnej krainy, czyli raju. Wyciągają wnioski z efektów pracy.

Faza realizacyjna:

Nauczyciel rozpoczyna tę część lekcji propozycją: skoro raj od wieków fascynuje ludzi i bywa celem ich dążeń, prześledźmy, jak motyw raju wykorzystywany jest w poezji. Odczytuje kolejno ćw. 1, 2 i 3 z sekcji „Sprawdź się” i prosi, by uczniowie odpowiedzieli na pytania.
Następnie uczniowie dzielą się na trzy grupy, każda opracowuje jeden tekst: Grupa I – fragment „Boskiej Komedii” Dantego,
Grupa II – wiersz Leopolda Staffa „Ogród przedziwny”,
Grupa III – wiersz Zbigniewa Herberta „Sprawozdanie z raju”.
Analizują wizje raju stworzone przez poetów, badają nawiązania do Biblii, określają symbolikę, na koniec podają własną interpretację tekstów.
Poszczególne grupy prezentują wyniki swojej pracy, dyskutują, która wizja raju jest im bliższa.

Faza podsumowująca:

W podsumowaniu lekcji nauczyciel odtwarza piosenkę Jacka Kaczmarskiego Wygnanie z raju. Później prosi uczniów, by spróbowali odtworzyć sytuację liryczną, która została w niej zbudowana. Nawiązuje do toposu raju utraconego.
Nauczyciel zawiesza na tablicy dwa plakaty z narysowanym koszem i walizką. Rozdaje uczniom po dwie karteczki samoprzylepne. Prosi, aby uczniowie zapisali na jednej z nich przemyślenia, które zabiorą ze sobą po zajęciach, na drugiej to, czego nie akceptują lub uważają za zbędne. Jedna osoba odczytuje zapisy przy walizce i koszu.

Praca domowa:

Raj – miejsce na Ziemi czy stan ducha? Napisz rozprawkę, w której odpowiesz na to pytanie, wykorzystując fragmenty Pamiętników Adama i Ewy Marka Twaina oraz dwóch innych tekstów kultury.
Zainteresowani uczniowie mogą wykonać dodatkowo ćw. 6.

Materiały pomocnicze:

Słownik terminów literackich, Warszawa 1995.
Kazimierz Bukowski, Biblia a literatura polska, Warszawa 1990.
Ernst Robert Curtius, Literatura europejska i łacińskie średniowiecze, tłum. i oprac. A. Borowski, Kraków 2009.

Wskazówki metodyczne

Uczniowie mogą wykorzystać multimedium „Prezentacja multimedialna” jako inspirację do przygotowania własnej prezentacji multimedialnej.

Sprawdź się