Autor: Małgorzata Kosińska‑Pułka

Przedmiot: język polski

Temat: Obrazowość języka Sonetów krymskich Adama Mickiewicza.

Grupa docelowa: III etap edukacyjny, liceum, technikum, zakres podstawowy i rozszerzony

Podstawa programowa:

Zakres podstawowy

I. Kształcenie literackie i kulturowe

1. Czytanie utworów literackich. Uczeń:

3) rozróżnia gatunki epickie, liryczne, dramatyczne i synkretyczne, w tym: gatunki poznane w szkole podstawowej oraz epos, odę, tragedię antyczną, psalm, kronikę, satyrę, sielankę, balladę, dramat romantyczny, powieść poetycką, a także odmiany powieści i dramatu, wymienia ich podstawowe cechy gatunkowe;

4) rozpoznaje w tekście literackim środki wyrazu artystycznego poznane w szkole podstawowej oraz środki znaczeniowe: oksymoron, peryfrazę, eufonię, hiperbolę; leksykalne, w tym frazeologizmy; składniowe: antytezę, paralelizm, wyliczenie, epiforę, elipsę; wersyfikacyjne, w tym przerzutnię; określa ich funkcje;

5) interpretuje treści alegoryczne i symboliczne utworu literackiego;

II. Kształcenie językowe.

2. Zróżnicowanie języka. Uczeń:

1) rozróżnia pojęcie stylu i stylizacji, rozumie ich znaczenie w tekście;

3. Komunikacja językowa i kultura języka. Uczeń:

3) rozpoznaje i określa funkcje tekstu (informatywną, poetycką, metajęzykową, ekspresywną, impresywną – w tym perswazyjną);

Zakres rozszerzony

II. Kształcenie językowe.

3. Komunikacja językowa i kultura języka. Uczeń:

4) określa rolę języka w budowaniu obrazu świata.

Kształtowane kompetencje kluczowe:

• kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji;

• kompetencje w zakresie wielojęzyczności;

• kompetencje cyfrowe;

• kompetencje w zakresie świadomości i ekspresji kulturalnej;

• kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się.

Cele operacyjne:

Uczeń:

• utrwali wiedzę na temat zabiegów językowych, w tym środków stylistycznych;

• zinterpretuje sonet Burza Adama Mickiewicza;

• zbada właściwości języka Sonetów krymskich Adama Mickiewicza;

• określi funkcje środków stylistycznych zastosowanych w sonetach poety polskiego romantyzmu.

Strategie nauczania:

• konstruktywizm,

• konektywizm.

Metody i techniki nauczania:

• metoda poglądowa;

• rozmowa kontrolowana;

• metoda ćwiczeń przedmiotowych;

• recytacja;

• samokształcenie.

Formy zajęć:

• praca indywidualna,

• praca w grupach,

• praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

• komputery z głośnikami i dostępem do internetu, słuchawki;

• zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale;

• tablica interaktywna/tablica/kartka papieru, pisak/kreda.

Przebieg zajęć

Faza wstępna

1. Nauczyciel z wyprzedzeniem prosi chętnych uczniów, by opanowali na pamięć wybrane sonety Adama Mickiewicza. Uczniowie z zastosowaniem zasad kultury żywego słowa recytują wiersze w klasie. Cały zespół na podstawie e‑materiałów omawia kompozycję wybranego tekstu.

2. Przedstawienie celu zajęć i podanie tematu.

3. Na podstawie e‑materiałów uczniowie opracowują w punktach informację o tym, na czym polega nowatorstwo Sonetów krymskich. Kolejni uczniowie potwierdzają argumentami spostrzeżenie o kunszcie poetyckim autora Sonetów krymskich. Podają przykłady z wierszy i uzasadniają to, że Adam Mickiewicz:

• rozluźnił reguły sonetu;

• zrezygnował z precyzyjnego podziału na część opisową i refleksyjną;

• wprowadził elementy dialogu i miniaturowe scenki dramatyczne;

• zastosował bogactwo środków stylistycznych;

• wykreował świat ukazywany w utworach;

• zbudował nastrój i klimat egzotyki;

• opisał przyrodę i złożone emocje bohaterów lirycznych (zastosował mowę uczuć).

Faza realizacyjna

1. Uczniowie wykonują polecenia dołączone do schematu z wybranymi środkami stylistycznymi: podają własne przykłady do nazw środków stylistycznych; nazywają środki zastosowane we fragmencie Ciszy morskiej, określają ich funkcje.

2. Zapoznają się z tekstem Burzy i określają, co przedstawiają kolejne poetyckie obrazy. Nadają tytuły każdej strofie (ćwiczenie 1. w e‑materiałach).

3. Uczniowie wypisują z tekstu przykłady środków stylistycznych, za pomocą których poeta wykreował morski żywioł (ćwiczenie 2. w e‑materiałach).

4. Nauczyciel organizuje konkurs Kto pierwszy? Uczniowie (na czas) do nazw zmysłów dobierają cytaty z wiersza, ale najpierw odpowiadają na podstawie tekstu na pytania, które nauczyciel zapisał na tablicy. Najszybsi uczestnicy zajęć zdobywają punkty. Po zakończeniu konkursu nauczyciel sumuje punkty i wręcza nagrody zwycięzcom.

Co w Burzy Adama Mickiewicza:

• słychać?

• smakuje?

• da się zobaczyć

• uda się poczuć/powąchać?

• czego można dotknąć?

5. Uczniowie rozwiązują w e‑materiałach ćwiczenia: 4., 5., 6. Po ich wykonaniu dzielą się uwagami i porównują swoje realizacje zadań.

6. Nauczyciel mówi, że w sonecie Burza została zastosowana zasada kontrastu. Zapisuje na tablicy wyrazy:

• samotny podróżny –

• dynamizm żywiołu –

Prosi, by uczniowie dopisali do nich na podstawie wiersza wyrazy o przeciwstawnym znaczeniu. Uczniowie określają funkcje kontrastu zastosowanego w sonecie.

Faza podsumowująca

Nauczyciel zadaje uczniom pytanie podsumowujące, np.

1. W jaki sposób w Sonetach krymskich Adam Mickiewicz ukazał swój kunszt poetycki?

2. Nauczyciel rozdaje kartki z cytatem z książki Czesława Zgorzelskiego O sztuce poetyckiej Mickiewicza. Uczniowie zapoznają się z wypowiedzią badacza literatury i formułują podsumowanie lekcji.

KARTKA Z CYTATEM

Czesław Zgorzelski

O sztuce poetyckiej Mickiewicza

I jeśli co wzrusza nas dziś najbardziej w „Sonetach krymskich” – to właśnie ta ich wewnętrzna dynamika, która sprawia, że poza opisem „krainy dostatków i krasy” wyczuwa się coś jeszcze: słyszymy, jak pod powierzchowną powłoką wschodniego przepychu „Sonetów” bije wierne serce poety, które nawet wśród rubinowych morw i złotych ananasów nie umie zapomnieć o trzęsawiskach borów litewskich.

Czesław Zgorzelski, O sztuce poetyckiej Mickiewicza, Warszawa 1976, s. 259

Wskazani uczniowie podsumowują zajęcia. Stwierdzają, że teksty dokumentujące podróże zawierają zazwyczaj rozbudowane, pełne szczegółów opisy. Są wzbogacone rysunkami lub zdjęciami, które pomagają przybliżyć odbiorcy odległe miejsca. Przedstawienie wrażeń z krymskiej wędrówki w cyklu poetyckim wymagało od Adama Mickiewicza ogromnego kunsztu poetyckiego. Rygor gatunku sonetu sprawiał, że wszystkie opisy i refleksje są konkretne i zwięzłe, a jednocześnie sugestywne i wyraziste. Poeta starannie dobierał słowa i korzystał z bogactwa środków stylistycznych (na podstawie e‑materiałów).

Zadanie domowe

Nauczyciel na podstawie e‑materiałów formułuje polecenia pracy domowej do wyboru, np.:

1. Obejrzyj dwa obrazy ukazujące potęgę morskiego żywiołu. Zwróć uwagę na ujęcie tematu i zastosowane środki wyrazu. Zdecyduj, który z obrazów lepiej oddaje nastrój sonetu Burza. Swój wybór poprzyj co najmniej dwoma argumentami.

Ilustracje do wykorzystania:

• Rembrandt van Rijn, Burza na Jeziorze Galilejskim

• Théodore Géricault, Tratwa „Meduzy”

2. Obraz żywiołu na morzu został wprowadzony do tekstu Burzy Adama Mickiewicza, by ukazać stany emocjonalne bohatera. Scharakteryzuj tę postać i opisz sytuację, w której się znajduje. Wykorzystaj kontekst biografii Adama Mickiewicza.

Materiały pomocnicze:

film Na głęboką wodę w reżyserii Jamesa Marsha

Joseph Conrad-Korzeniowski, Lord Jim, Kraków 1996

Wskazówki metodyczne opisujące różne zastosowania multimedium:

Uczniowie odnajdują na schemacie dotyczącym środków stylistycznych dwa, które ich zdaniem najlepiej służą opisywaniu romantycznej mowy uczuć. Omawiają je i opisują ich funkcjonowanie w wierszu Adama Mickiewicza.