Autor: Joanna Oparek

Temat: Filozofia i nauka wieku rozumu

Grupa docelowa:

Szkoła ponadpodstawowa, liceum ogólnokształcące, technikum, zakres podstawowy i rozszerzony

Podstawa programowa:

Kształtowane kompetencje kluczowe:

• kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji;

• kompetencje w zakresie wielojęzyczności;

• kompetencje cyfrowe;

• kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się;

• kompetencje obywatelskie;

• kompetencje w zakresie świadomości i ekspresji kulturalnej.

Cele lekcji. Uczeń:

• wyjaśnia, czym jest racjonalizm;

• tworzy mapę myśli na temat racjonalizmu filozoficznego i światopoglądowego;

• omawia myśli filozoficzne oświecenia;

• ukazuje wzajemne zależności nurtów filozoficznych epoki.

Strategie nauczania:

• konstruktywizm;

• konektywizm.

Metody i techniki nauczania:

• ćwiczeń przedmiotowych;

• z użyciem komputera;

• dyskusja.

Formy pracy:

• praca indywidualna;

• praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

• komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do internetu;

• zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale;

• tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda.

Przebieg lekcji

Przed lekcją:

1. Nauczyciel zachęca uczniów do przygotowania się do wypowiedzi, czym jest racjonalizm. W trakcie wypowiedzi (już podczas lekcji) zwraca uwagę na rozróżnienie nurtu filozoficznego od określenia pewnego światopoglądu, które weszło do języka potocznego. Może nakierować uczniów na rozróżnienie: racjonalizm jako filozofia i jako światopogląd (oraz wynikająca z niego postawa polegająca na kierowaniu się krytycznym osądem rzeczywistości, nieuleganiu emocjom i otwartości na dialog, czyli cudze racje).

2. Nauczyciel zaznacza, że początki filozofii racjonalizmu tkwią już w myśli Sokratesa i Platona (refleksja na temat nad sposobów i źródeł poznania, spór między racjonalizmem a empiryzmem).

Faza wprowadzająca:

1. Uczniowie sporządzają wspólnie mapę skojarzeń z terminem racjonalizm – w podziale na: racjonalizm filozoficzny i racjonalizm światopoglądowy.

2. Nauczyciel wprowadza uczniów w temat lekcji. Nawiązując do mapy skojarzeń, może krótko omówić racjonalizm nowożytny i podkreślić rolę racjonalizmu w formowaniu się światopoglądu oświecenia.

3. Nauczyciel wyświetla na tablicy temat lekcji oraz cele zajęć, omawiając lub ustalając razem z uczniami kryteria sukcesu.

Faza realizacyjna:

1. Uczniowie zapoznają się z materiałem sekcji „Przeczytaj”. Następnie przechodzą do kolejnej sekcji, zapoznają się z linią chronologiczną i wykonują polecenie 1. Polecenie 2 uczniowie mogą wykonać w parach. Następnie wybrana osoba prezentuje propozycję odpowiedzi, a pozostali uczniowie ustosunkowują się do niej. Nauczyciel uzupełnia i komentuje.

2. Uczniowie przechodzą do sekcji „Sprawdź się”, wykonują ćwiczenia 1‑6 i sprawdzają swoje odpowiedzi. Przy ćwiczeniu 3 wybrana osoba podaje odpowiedzi, a nauczyciel ocenia i uzupełnia. Uczniowie wykonują indywidualnie ćwiczenie 7. Nauczyciel prosi trzy wybrane osoby o zaprezentowanie odpowiedzi, a innych uczniów o komentarz i uzupełnienie. Ćwiczenie 8 może przybrać formę dyskusji. Nauczyciel komentuje i podsumowuje wypowiedzi uczniów.

Faza podsumowująca:

1. Nauczyciel prosi chętną osobę o podsumowanie – omówienie myśli filozoficznej oświecenia i ukazanie wzajemnych zależności nurtów filozoficznych epoki.

2. Nauczyciel podkreśla znaczenie hasła epoki Sapere aude i znaczenie w encyklopedii powszechnej. Podsumowuje związek racjonalizmu i naturalizmu z optymizmem epoki i ideą postępu oraz reformizmem – dążeniem do zmian w życiu społecznym i politycznym. Może także przywołać postać Voltaire’a i podkreślić związek racjonalizmu z humanizmem i liberalizmem, wyrażanym przez francuskiego myśliciela. Nauczyciel może rozwinąć temat: W jaki sposób prądy filozoficzne oświecenia odzwierciedlały się w literaturze epoki?

3. Nauczyciel wraz z uczniami ocenia poziom realizacji celów lekcji i stopień osiągnięcia kryteriów sukcesu.

Praca domowa:

1. Dowiedz się więcej na temat oświeceniowego krytycyzmu i opisz, jak wyrażał się w myśli filozoficznej, społecznej i naukowej epoki.

Materiały pomocnicze:

• Władysław Tatarkiewicz, Historia Filozofii, t. 2, Warszawa 1988.

• Jean‑François Mormontel, Krytyka w naukach, [w:] Wielka Encyklopedia Francuska, tłum. J. Rogoziński, Warszawa 1988.

Wskazówki metodyczne

• Uczniowie mogą przed lekcją zapoznać się z multimedium z sekcji „Linia chronologiczna”, aby aktywnie uczestniczyć w zajęciach i pogłębiać swoją wiedzę.