Dla nauczyciela
Autorka: Marzenna Śliwka
Przedmiot: Język polski
Temat: Śmierć w średniowieczu: nie taka straszna, jak ją malują
Grupa docelowa:
Szkoła ponadpodstawowa, liceum ogólnokształcące, technikum, zakres podstawowy
Podstawa programowa:
Kształtowane kompetencje kluczowe:
kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji;
kompetencje w zakresie wielojęzyczności;
kompetencje cyfrowe;
kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się;
kompetencje obywatelskie;
kompetencje w zakresie świadomości i ekspresji kulturalnej.
Cele operacyjne. Uczeń:
porządkuje swoje wiadomości na temat motywu śmierci w literaturze średniowiecza,
poznaje wyobrażenia na temat „życia po życiu”, które Dante zawarł w Boskiej komedii,
opisuje sposób przedstawiania śmierci w średniowieczu, opierając się na tekście teoretycznoliterackim i odwołując się do dzieł malarskich,
wyjaśnia, na czym polegał demokratyczny charakter śmierci w jej średniowiecznych przedstawieniach.
Strategie nauczania:
konstruktywizm;
konektywizm.
Metody i techniki nauczania:
ćwiczeń przedmiotowych;
z użyciem komputera.
Formy pracy:
praca indywidualna;
praca w parach;
praca w grupach;
praca całego zespołu klasowego.
Środki dydaktyczne:
komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do internetu;
zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale;
tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda;
telefony z dostępem do internetu.
Przebieg lekcji
Przed lekcją:
Przygotowanie do zajęć. Nauczyciel loguje się na platformie i udostępnia uczestnikom zajęć e materiał: Śmierć w średniowieczu: nie taka straszna, jak ją malują. Prosi uczniów o zanotowanie w punktach najważniejszych kwestii na podstawie informacji zawartych w sekcji „Przeczytaj”.
Uczniowie mają też za zadanie przygotować współczesne przykłady z tekstów kultury ilustrujące wyobrażenia śmierci.
Faza wprowadzająca:
Nauczyciel wyświetla na tablicy temat lekcji oraz cele zajęć, omawiając lub ustalając razem z uczniami kryteria sukcesu.
Nauczyciel inicjuje rozmowę wprowadzającą w temat lekcji, np.: Śmierć to zjawisko, które towarzyszy nam od zarania i traktowana jest jako niezbadana zagadka istnienia, dlatego też religie świata i systemy filozoficzne podejmują jej temat. Motyw śmierci bywa inspiracją, jest przedmiotem parafraz, interpretacji, refleksji wielu twórców. Szczególnie popularny był w średniowieczu, do czego nawiążemy podczas lekcji. Najpierw jednak odwołajmy się do tego, co jest nam bliższe – do własnych obserwacji i doświadczeń odbiorców współczesnej literatury i sztuki, do dziedzin, w których śmierć jest jednym z uniwersalnych tematów. Chętni uczniowie zabierają głos, a nauczyciel uzupełnia informacje (propozycje znajdują się w materiałach dodatkowych). Warto podkreślić różne podejścia do śmierci.
Faza realizacyjna:
Praca z tekstem kultury – prezentacja obrazu Petera Bruegla Triumf śmierci jako jednego z najbardziej rozpoznawalnych obrazów wykorzystujących motyw śmierci. Nauczyciel prosi uczniów o przyjrzenie się reprodukcji i podzielenie się wrażeniami.
Praca z multimedium (sekcja: „Prezentacja multimedialna 1”). Nauczyciel prosi uczniów, aby w grupach przeanalizowali cechy zaświatów i wizję śmierci opisane w Boskiej komedii. Po ustalonym wcześniej czasie przedstawiciel wskazanej (lub zgłaszającej się na ochotnika) grupy prezentuje propozycję odpowiedzi, a pozostali uczniowie ustosunkowują się do niej. Nauczyciel w razie potrzeby uzupełnia ją, udzielając także uczniom informacji zwrotnej.
Praca z multimedium (sekcja: „Prezentacja multimedialna 2”). Uczniowie w parach wykonują polecenie 1.
Praca zespołowa. Prowadzący wybiera osobę, która odczytuje treść kolejnego zadania: „Jakie znaczenie ma upływający czas w motywie tańca śmierci?”. Uczeń, prowadząc na forum analizę problemu, podaje swoją propozycję rozwiązania. Nauczyciel zachęca do dyskusji pozostałych uczniów, jeśli jest to koniecznie, naprowadza na prawidłowe rozwiązanie.
Faza podsumowująca:
Nauczyciel prezentuje fragment filmu Siódma pieczęć Ingmara Bergmana (fragmenty rozgrywki szachowej Antoniusa Blocka ze Śmiercią), a następnie zadaje pytanie: „Jakie widzicie podobieństwa, a jakie różnice w przedstawieniu śmierci w utworach średniowiecznych i we fragmencie filmu?”. Uczniowie dzielą się refleksjami, a nauczyciel podkreśla, że filmowa rozgrywka ze śmiercią jest przykładem wykorzystania toposu kulturowego.
Praca domowa:
Wykonaj ćw. 1 i 2 z sekcji „Prezentacja multimedialna 2”.
Wskaż utwór literacki, w którym ukazana jest rozgrywka ze śmiercią. Uzasadnij swój wybór.
Materiały pomocnicze:
Jacques Le Goff, Kultura średniowiecznej Europy, Warszawa 1995.
Metodyka literatury, tom 1 i 2, Warszawa 2001.
Marek Żukow Karczewski, Taniec śmierci (Dance macabre), „Życie Literackie” 1989/43.
Władysław Kopaliński, Słownik symboli, Warszawa 1990.
Propozycje do wykorzystania – różne ujęcia motywu śmierci:
Literatura:
Eric‑Emmanuel Schmitt, Oscar i pani Róża
Marcus Kusak, Złodziejka książek
Terry Pratchett, Mort
Miron Białoszewski, Wywiad
Muzyka:
Pink Floyd, The Great Gig In The Sky (album Dark Side of The Moon)
Grzegorz Turnau, Śmierć na pięć lub Republika, Śmierć na pięć
O.S.T.R., Życie po śmierci (Autentycznie)
Sztuka:
Zdzisław Beksiński, Pełzająca śmierć
Alina Szapocznikowa, Pogrzeb Aliny
Film:
Siódma pieczęć, reż. Ingmar Bergman
Katyń, reż. Andrzej Wajda
Pora umierać, reż. Dorota Kędzierzawska
Wskazówki metodyczne
Nauczyciel może wykorzystać medium w sekcji „Prezentacja multimedialna” do podsumowania lekcji.