Dla nauczyciela

Autor: Anna Grabarczyk

Przedmiot: Język polski

Temat: Tragizm w dramacie antycznym. Antygona Sofoklesa

Grupa docelowa:

Szkoła ponadpodstawowa, liceum ogólnokształcące, technikum, zakres podstawowy

Podstawa programowa:

Zakres podstawowy

Treści nauczania – wymagania szczegółowe

I. Kształcenie literackie i kulturowe.

1. Czytanie utworów literackich. Uczeń:

1) rozumie podstawy periodyzacji literatury, sytuuje utwory literackie w poszczególnych okresach: starożytność, średniowiecze, renesans, barok, oświecenie, romantyzm, pozytywizm, Młoda Polska, dwudziestolecie międzywojenne, literatura wojny i okupacji, literatura lat 1945–1989 krajowa i emigracyjna, literatura po 1989 r.;

3) rozróżnia gatunki epickie, liryczne, dramatyczne i synkretyczne, w tym: gatunki poznane w szkole podstawowej oraz epos, odę, tragedię antyczną, psalm, kronikę, satyrę, sielankę, balladę, dramat romantyczny, powieść poetycką, a także odmiany powieści i dramatu, wymienia ich podstawowe cechy gatunkowe;

4) rozpoznaje w tekście literackim środki wyrazu artystycznego poznane w szkole podstawowej oraz środki znaczeniowe: oksymoron, peryfrazę, eufonię, hiperbolę; leksykalne, w tym frazeologizmy; składniowe: antytezę, paralelizm, wyliczenie, epiforę, elipsę; wersyfikacyjne, w tym przerzutnię; określa ich funkcje;

6) rozpoznaje w tekstach literackich: ironię i autoironię, komizm, tragizm, humor, patos; określa ich funkcje w tekście i rozumie wartościujący charakter;

8) wykazuje się znajomością i zrozumieniem treści utworów wskazanych w podstawie programowej jako lektury obowiązkowe;

9) rozpoznaje tematykę i problematykę poznanych tekstów oraz jej związek z programami epoki literackiej, zjawiskami społecznymi, historycznymi, egzystencjalnymi i estetycznymi; poddaje ją refleksji;

11) rozumie pojęcie motywu literackiego i toposu, rozpoznaje podstawowe motywy i toposy oraz dostrzega żywotność motywów biblijnych i antycznych w utworach literackich; określa ich rolę w tworzeniu znaczeń uniwersalnych;

14) przedstawia propozycję interpretacji utworu, wskazuje w tekście miejsca, które mogą stanowić argumenty na poparcie jego propozycji interpretacyjnej;

15) wykorzystuje w interpretacji utworów literackich potrzebne konteksty, szczególnie kontekst historycznoliteracki, historyczny, polityczny, kulturowy, filozoficzny, biograficzny, mitologiczny, biblijny, egzystencjalny;

16) rozpoznaje obecne w utworach literackich wartości uniwersalne i narodowe; określa ich rolę i związek z problematyką utworu oraz znaczenie dla budowania własnego systemu wartości.

III. Tworzenie wypowiedzi.

1. Elementy retoryki. Uczeń:

1) formułuje tezy i argumenty w wypowiedzi ustnej i pisemnej przy użyciu odpowiednich konstrukcji składniowych;

3) rozumie i stosuje w tekstach retorycznych zasadę kompozycyjną (np. teza, argumenty, apel, pointa);

7) odróżnia dyskusję od sporu i kłótni;

2. Mówienie i pisanie. Uczeń:

1) zgadza się z cudzymi poglądami lub polemizuje z nimi, rzeczowo uzasadniając własne zdanie;

2) buduje wypowiedź w sposób świadomy, ze znajomością jej funkcji językowej, z uwzględnieniem celu i adresata, z zachowaniem zasad retoryki;

4) zgodnie z normami formułuje pytania, odpowiedzi, oceny, redaguje informacje, uzasadnienia, komentarze, głos w dyskusji;

8) tworzy plan kompozycyjny i dekompozycyjny tekstów o charakterze argumentacyjnym;

11) stosuje zasady poprawności językowej i stylistycznej w tworzeniu własnego tekstu; potrafi weryfikować własne decyzje poprawnościowe;

12) wykorzystuje wiedzę o języku w pracy redakcyjnej nad tekstem własnym, dokonuje korekty tekstu własnego, stosuje kryteria poprawności językowej.

IV. Samokształcenie.

6. wybiera z tekstu odpowiednie cytaty i stosuje je w wypowiedzi;

9. wykorzystuje multimedialne źródła informacji oraz dokonuje ich krytycznej oceny;

Lektura obowiązkowa

4) Sofokles, Antygona;

Kształtowane kompetencje kluczowe:

kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji;
kompetencje w zakresie wielojęzyczności;
kompetencje cyfrowe;
kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się;
kompetencje obywatelskie;
kompetencje w zakresie świadomości i ekspresji kulturalnej.

Cele operacyjne. Uczeń:

dokonuje analizy i interpretacji wybranych fragmentów Antygony Sofoklesa;
określia, na czym polega tragizm ukazany w Antygonie Sofoklesa;
ocenia postępowanie bohaterów lektury.

Strategie nauczania:

konstruktywizm;
konektywizm.

Metody i techniki nauczania:

ćwiczeń przedmiotowych;
z użyciem komputera;
dyskusja.

Formy pracy:

praca indywidualna;
praca w parach;
praca w grupach;
praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do internetu;
zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale;
tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda.

Przebieg lekcji

Przed lekcją:

Nauczyciel przypomina uczniom o konieczności zapoznania się z lekturą Antygona Sofoklesa.
Przekazuje uczniom tekst:
Antyczny dramat nie przedstawia jedynie konfliktu jednostki i państwa, praw boskiej tradycji i praw stanowionych przez władcę, uczucia i rozumu. Mówi także o klęsce ostatnich przedstawicielek przeklętego rodu Labdakidów. O dwóch niewiastach zmiażdżonych przez los, przed którego wyrokiem nie ma ucieczki, o ich postawach wobec nieuniknionego i cenie, jaką muszą zapłacić. Zachowanie godności, równoważne ze zgodą na fatum, możliwe jest przy skierowaniu miłości ku zmarłym i przyjęciu ich — nieludzkich — uczuć. Próba oddalenia katastrofy w imię lęku i miłości właściwych żyjącym nie udaje się. Ofiara życia zostaje odrzucona. Wobec nieludzkich wyroków losu godność ocalić mogą tylko martwi. Żyjący skazani są na klęskę i poniżenie.
Paweł Stępień, Racje żywych i racje umarłych: Ismena i Antygona, Teksty Drugie: teoria literatury, krytyka, interpretacja nr 6 (18), 1992
Prosi uczniów o przygotowanie się do dyskusji na temat tragizmu w Antygonie.

Faza wprowadzająca:

Nauczyciel wyświetla na tablicy temat lekcji oraz cele zajęć, omawiając lub ustalając razem z uczniami kryteria sukcesu.
Krótka rozmowa wprowadzająca w temat lekcji: nauczyciel pyta, jakie zależności łączą bohaterów Antygony. O których bohaterach można powiedzieć, że są postaciami tragicznymi? Uczniowie podczas rozmowy sporządzają krótką notatkę jako odpowiedź na pytania.

Faza realizacyjna:

Nauczyciel poleca uczniom, by w parach rozwiązali ćwiczenia 1‑7 z sekcji ,,Sprawdź się”. Dzięki temu uczestnicy zajęć porządkują swoją wiedzę na temat treści dramatu Sofoklesa i przygotowują się do dyskusji dotyczącej tragizmu w dramacie. Po upływie ustalonego czasu wybrani uczniowie prezentują swoje odpowiedzi, a nauczyciel komentuje je i ewentualnie uzupełnia.
Uczniowie dzielą się grupy i opisują motywy działania postaci:
Antygony,
Kreona,
Ismeny.
Wyjaśniają, co skłoniło tych bohaterów do podjęcia danej decyzji, np. uczucia wobec bliskich/obowiązki wobec rodziny, więzy krwi, rozum/uczucie; honor rodziny; rozsądek; prawa państwowe; prawa boskie/niepisane prawa; idea państwa jako nadrzędnej wartości; prawda państwa/prawda jednostki; autorytaryzm; osobista nienawiść.
Uczniowie dyskutują na temat tragizmu w dramacie antycznym. Nauczyciel dba o to, by interpretacja motywów postępowania bohaterów była zgodne z wymową tekstu Sofoklesa. Dlatego prosi uczniów, by swoje wypowiedzi i wnioski popierali cytatami.

Faza podsumowująca:

W dyskusji podsumowującej lekcję prowadzący informuje: Opracuj głos w dyskusji o sposobach pokonywania porażek życiowych i radzeniu sobie w różnych okolicznościach, tak by nie utracić wartości człowieczeństwa. W swojej wypowiedzi zastosuj chwyty retoryczne. Nauczyciel otwiera dyskusję na ten temat, a uczniowie dzielą się swoimi opiniami i doświadczeniami.

Praca domowa:

Rozwiąż test zamieszczony w sekcji Gra edukacyjna.

Materiały pomocnicze:

Antygona w Nowym Jorku, spektakl w reż. Kazimierza Kutza, Teatr Telewizji, 1995.
Sofokles, Antygona z obszernymi przypisami i wstępem Antoniego Libery, Warszawa 2018.

Wskazówki metodyczne

Gra edukacyjna może stanowić wstęp do zajęć na temat tragizmu w dramacie antycznym.

Sprawdź się