Dla nauczyciela

Autor: Maria Gniłka‑Somerlik

Przedmiot: Język polski

Temat: Śladami kultury łemkowskiej w Opowiadaniach galicyjskich Andrzeja Stasiuka

Grupa docelowa:

Szkoła ponadpodstawowa, liceum ogólnokształcące, technikum, zakres podstawowy i rozszerzony

Podstawa programowa:

Zakres podstawowy

Treści nauczania – wymagania szczegółowe

I. Kształcenie literackie i kulturowe.

1. Czytanie utworów literackich. Uczeń:

1) rozumie podstawy periodyzacji literatury, sytuuje utwory literackie w poszczególnych okresach: starożytność, średniowiecze, renesans, barok, oświecenie, romantyzm, pozytywizm, Młoda Polska, dwudziestolecie międzywojenne, literatura wojny i okupacji, literatura lat 1945–1989 krajowa i emigracyjna, literatura po 1989 r.;

3) rozróżnia gatunki epickie, liryczne, dramatyczne i synkretyczne, w tym: gatunki poznane w szkole podstawowej oraz epos, odę, tragedię antyczną, psalm, kronikę, satyrę, sielankę, balladę, dramat romantyczny, powieść poetycką, a także odmiany powieści i dramatu, wymienia ich podstawowe cechy gatunkowe;

9) rozpoznaje tematykę i problematykę poznanych tekstów oraz jej związek z programami epoki literackiej, zjawiskami społecznymi, historycznymi, egzystencjalnymi i estetycznymi; poddaje ją refleksji;

10) rozpoznaje w utworze sposoby kreowania: świata przedstawionego (fabuły, bohaterów, akcji, wątków, motywów), narracji, sytuacji lirycznej; interpretuje je i wartościuje;

14) przedstawia propozycję interpretacji utworu, wskazuje w tekście miejsca, które mogą stanowić argumenty na poparcie jego propozycji interpretacyjnej;

15) wykorzystuje w interpretacji utworów literackich potrzebne konteksty, szczególnie kontekst historycznoliteracki, historyczny, polityczny, kulturowy, filozoficzny, biograficzny, mitologiczny, biblijny, egzystencjalny;

16) rozpoznaje obecne w utworach literackich wartości uniwersalne i narodowe; określa ich rolę i związek z problematyką utworu oraz znaczenie dla budowania własnego systemu wartości.

II. Kształcenie językowe.

1. Gramatyka języka polskiego. Uczeń:

1) wykorzystuje wiedzę z dziedziny fleksji, słowotwórstwa, frazeologii i składni w analizie i interpretacji tekstów oraz tworzeniu własnych wypowiedzi;

2. Zróżnicowanie języka. Uczeń:

6) rozpoznaje rodzaje stylizacji (archaizacja, dialektyzacja, kolokwializacja, stylizacja środowiskowa, biblijna, mitologiczna itp.) oraz określa ich funkcje w tekście;

4. Ortografia i interpunkcja. Uczeń:

1) stosuje zasady ortografii i interpunkcji, w tym szczególnie: pisowni wielką i małą literą, pisowni łącznej i rozłącznej partykuły nie oraz partykuły -bym, -byś, -by z różnymi częściami mowy; pisowni zakończeń -ji, -ii, -i ; zapisu przedrostków roz-, bez-, wes-, wz-, ws-; pisowni przyimków złożonych; pisowni nosówek ( a, ę ) oraz połączeń om, on, em, en ; pisowni skrótów i skrótowców;

III. Tworzenie wypowiedzi.

2. Mówienie i pisanie. Uczeń:

6) tworzy spójne wypowiedzi w następujących formach gatunkowych: wypowiedź o charakterze argumentacyjnym, referat, szkic interpretacyjny, szkic krytyczny, definicja, hasło encyklopedyczne, notatka syntetyzująca;

10) w interpretacji przedstawia propozycję odczytania tekstu, formułuje argumenty na podstawie tekstu oraz znanych kontekstów, w tym własnego doświadczenia, przeprowadza logiczny wywód służący uprawomocnieniu formułowanych sądów;

IV. Samokształcenie.

2. porządkuje informacje w problemowe całości poprzez ich wartościowanie; syntetyzuje poznawane treści wokół problemu, tematu, zagadnienia oraz wykorzystuje je w swoich wypowiedziach;

6. wybiera z tekstu odpowiednie cytaty i stosuje je w wypowiedzi;

12. wykorzystuje formę projektu w przygotowaniu i prezentowaniu oraz popularyzowaniu swoich zainteresowań i osiągnięć;

Lektura obowiązkowa

45) Andrzej Stasiuk, Miejsce (z tomu Opowieści galicyjskie);

Zakres rozszerzony

Treści nauczania – wymagania szczegółowe

I. Kształcenie literackie i kulturowe.

1. Czytanie utworów literackich. Uczeń: spełnia wymagania określone dla zakresu podstawowego, a ponadto:

2) rozumie pojęcie tradycji literackiej i kulturowej, rozpoznaje elementy tradycji w utworach, rozumie ich rolę w budowaniu wartości uniwersalnych;

IV. Samokształcenie. spełnia wymagania określone dla zakresu podstawowego, a ponadto:

2. włącza się w życie kulturalne szkoły, regionu.

Kształtowane kompetencje kluczowe:

kompetencje w zakresie wielojęzyczności;
kompetencje cyfrowe;
kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się;
kompetencje obywatelskie;
kompetencje w zakresie świadomości i ekspresji kulturalnej;
kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji.

Cele operacyjne. Uczeń:

przedstawia biografię i dorobek literacki Andrzeja Stasiuka;
wyjaśnia kontekst historyczny i regionalny dla tomu opowiadań Opowieści galicyjskie;
charakteryzuje grupę etniczną Łemków;
wskazuje najważniejsze momenty historyczne dla kształtowania się kultury łemkowskiej.

Strategie nauczania:

konstruktywizm;
konektywizm.

Metody i techniki nauczania:

ćwiczeń przedmiotowych;
z użyciem komputera;
dyskusja.

Formy pracy:

praca indywidualna;
praca w grupach;
praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do internetu;
zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale;
tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda.

Przebieg lekcji

Przed lekcją

Przed lekcją nauczyciel poleca uczniom, by wyszukali w internecie informacje na temat artystów o pochodzeniu łemkowskim.

Faza wprowadzająca

We wstępnej fazie lekcji uczniowie prezentują wyniki swoich poszukiwań i przedstawiają krótko historie, biografie artystów, które w jakikolwiek sposób związane są z obszarem łemkowszczyzny. Jeśli w wypowiedziach uczniów nie pojawią się te nazwiska, nauczyciel może wspomnieć o następujących artystach: Jerzy Nowosielski, Andy Warhol, Nikifor Krynicki czy być może bliższy uczniom Igor Herbut. Nauczyciel może zaprezentować twórczość tych artystów i zapytać uczniów, czy są one naznaczone regionalizmem, etnograficznymi śladami.

Po ogólnoklasowej dyskusji nauczyciel może zaznaczyć, że ustalenie tożsamości łemkowskiej czasem jest bardzo trudne, może nawet zaskakiwać odbiorców sztuki (tak jak np. przypadek A. Warhola), ponieważ historia tego regionu naznaczona jest wieloma bolesnymi momentami dziejowymi, w wyniku których ta grupa etniczna została niejako rozproszona po kraju i świecie (tu można wskazać, że np. artyści związani z Podhalem są bardziej rozpoznawalni). Następnie nauczyciel informuje uczniów, że lekcja będzie dotyczyła polskiego pisarza Andrzeja Stasiuka, który w swojej twórczość przygląda się tożsamości łemkowskiej i opisuje ją w sposób osobisty. Uczniowie z sekcji „Wprowadzenie” dowiadują się, że twórca przeniósł się z Warszawy na tereny Beskidu Niskiego, by tworzyć.

Faza realizacyjna

Uczniowie zapoznają się z biografią i opisem twórczości Andrzeja Stasiuka w sekcji „Przeczytaj”. Zanim jednak uczniowie przejdą do interpretacji opowiadania, nauczyciel prosi, by zapoznali się z galerią zdjęć interaktywnych, w której na mapie wyznaczono najważniejsze elementy kultury łemkowskiej oraz momenty historyczne dla tego regionu. Uczniowie podzieleni na grupy wykonują polecenia przyporządkowane do multimedium.

Po przedstawieniu wyników pracy w grupach uczniowie zapoznają się z audiobookiem prezentującym opowiadanie Miejsce i po jego wysłuchaniu wykonują polecenia i zestaw ćwiczeń.

Faza podsumowująca

W fazie podsumowującej nauczyciel prosi uczniów, by zastanowili się nad sposobami ochrony własnego dziedzictwa kulturowego, ale i regionalnego. Co można zrobić, by zachować część własnych korzeni. Po ogólnoklasowej dyskusji nauczyciel omawia z uczniami treść pracy domowej i etapy jej przygotowania.

Praca domowa:

Stwórz projekt mapy swojego regionu, na której wyznaczysz punkty związane z literaturą (opisami pochodzącymi z literatury, postaciami literackimi, pisarzami). Jeśli to możliwe, zaproponuj ekspozycję swojej pracy w miejskiej bibliotece lub muzem.

Materiały dodatkowe:

Agnieszka Kosińska, Andrzej Stasiuk, Kraków 2000.
Patrycja Trzeszczyńska, Łemkowszczyzna zapamiętana. Opowieści o przeszłości i przestrzeni, Kraków 2003.

Wskazówki metodyczne

Nauczyciel może wykorzystać medium w sekcji „Galeria zdjęć interaktywnych” do podsumowania lekcji.

Audiobook