Autor: Joanna Oparek

Temat: Zaściankowość i egzotyka, czyli portret polskiego Sarmaty

Grupa docelowa:

Szkoła ponadpodstawowa, liceum ogólnokształcące, technikum, zakres podstawowy

Podstawa programowa:

Kształtowane kompetencje kluczowe:

• kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji;

• kompetencje w zakresie wielojęzyczności;

• kompetencje cyfrowe;

• kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się;

• kompetencje obywatelskie;

• kompetencje w zakresie świadomości i ekspresji kulturalnej.

Cele operacyjne. Uczeń:

• pozna genezę i kontekst społeczno‑historyczny polskiego sarmatyzmu;

• scharakteryzuje polskiego Sarmatę;

• zbada, jakie cechy kultury sarmackiej przetrwały w mentalności Polaków.

Strategie nauczania:

• konstruktywizm;

• konektywizm.

Metody i techniki nauczania:

• ćwiczeń przedmiotowych;

• z użyciem komputera;

• metoda akwarium;

• collage;

• debata oksfordzka.

Formy pracy:

• praca indywidualna;

• praca w parach;

• praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

• komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do internetu;

• zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale;

• tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda.

Przebieg lekcji

Przed lekcją:

1. Przygotowanie do zajęć. Nauczyciel loguje się na platformie i udostępnia uczniom e‑materiał: „Zaściankowość i egzotyka, czyli portret polskiego Sarmaty”. Uczniowie powinni się zapoznać z materiałem tam zawartym, aby aktywnie uczestniczyć w lekcji.

2. Nauczyciel prosi uczniów o znalezienie przykładów literackich obrazujących życie polskiego Sarmaty. Chętni uczniowie odczytują wybrane fragmenty na forum klasy.

Faza wprowadzająca:

1. Nauczyciel wyświetla na tablicy temat lekcji i prosi uczniów, by na podstawie wiadomości zdobytych przed lekcją zaproponowali cel zajęć oraz kryteria sukcesu.

2. Uczniowie zapoznają się ze schematem interaktywnym (mapą myśli) w sekcji „Przeczytaj”.

Faza realizacyjna:

1. Dyskusja (akwarium). Nauczyciel prosi uczniów, by podzieli się na dwie grupy. Informuje, że będą uczestniczyć w dyskusji na temat: „Sarmatyzm – niebezpieczny mit. Czy afirmacja narodowej tożsamości w okresie sarmatyzmu prowadziła do zacofania i ciemnoty?”. Nauczyciel wyjaśnia, że ten typ dyskusji określany jest jako akwarium i przedstawia zasady: pierwsza grupa siada w kręgu i dyskutuje na zadany temat (jeśli uczniowie nie potrafią sami znaleźć argumentów, nauczyciel może na początku udzielić im podpowiedzi, zadając pytania). W tym samym czasie druga grupa zajmuje miejsca dookoła i obserwuje przebieg dyskusji. Jej zadaniem jest analiza doboru i skuteczności argumentów, przestrzegania zasad i ogólnego przebiegu debaty. Nauczyciel wyznacza czas dyskusji. Po zakończeniu debaty nauczyciel prosi chętnych uczniów o dokonanie oceny umiejętności prowadzenia dyskusji, trzymania się tematu, doboru argumentów itp. kolegów z grupy dyskutującej. Przy ocenie poziomu dyskusji nauczyciel może nawiązać do tradycji Sejmu polskiego.

2. Nauczyciel robi krótki wykład na temat historii sarmatyzmu, podkreślając złożoność tego zjawiska. Zaznacza, że sarmatyzm łączył w sobie tradycje Wschodu i Zachodu, że wywarł wpływ na kulturę innych słowiańskich krajów. Odnosząc się do wcześniejszej dyskusji, nauczyciel przedstawia ideę „złotej wolności szlacheckiej” i prezentuje myśl polityczną Rzeczpospolitej, opartą o republikańskie idee praworządności, samorządności i tolerancji religijnej. Nauczyciel zarysowuje kontekst historyczny i wskazuje początek wieku XVIII jako moment degeneracji kultury sarmackiej epoki baroku.

3. Uczniowie przechodzą do sekcji „Galeria zdjęć interaktywnych”. Zapoznają się z multimedium i wykonują zamieszczone tam polecenia. Nauczyciel komentuje, odnosząc się do materiału z sekcji „Przeczytaj” – wiedzy o sarmackiej obyczajowości.

4. Uczniowie, po odsłuchaniu i obejrzeniu animacji, indywidualnie wykonują ćwiczenia 1 i 2 z sekcji „Animacja”. Sprawdzają poprawność udzielonych odpowiedzi.
   Nauczyciel komentuje bazujące na multimedium wypowiedzi uczniów. Może dopowiedzieć, że podejście do religii zmieniało się wraz upływem czasu. Może wskazać, że Akt Konfederacji Warszawskiej z 1573 roku gwarantował swobodę religijną, a sytuacja zmieniła się diametralnie po potopie szwedzkim – wzrosło znaczenie katolicyzmu, a innowiercy utracili prawo do sprawowania urzędów. Może dodać, że w XVIII wieku upowszechniła się koncepcja Rzeczpospolitej jako przedmurza chrześcijaństwa.

5. Uczniowie dobierają się w pary i wykonują dwa polecenia zamieszczone w tej sekcji. Przy poleceniu 2 nauczyciel może zaproponować klasie wspólne wykonanie polecenia w formie przygotowania plakatu, na którym znajdą się zarówno wypisane cechy, jak i ich współczesne symbole wizualne. Do wykonania plakatu (technika collage) uczniowie mogą wykorzystać kolorowe tygodniki.

Faza podsumowująca:

1. Debata oksfordzka. W ramach podsumowania nauczyciel dzieli klasę na dwie grupy: jedna grupa przygotowuje argumenty uzasadniające pogląd o zaściankowości i ciemnocie polskiej szlachty, a druga argumenty w obronie tezy, że złota wolność szlachecka łączyła się z kosmopolityzmem i tolerancją. Przedstawiciele grup prezentują argumenty, nauczyciel komentuje rezultat dyskusji.

2. Nauczyciel ponownie odczytuje temat lekcji i inicjuje krótką rozmowę dotyczącą kryteriów sukcesu. Czego uczniowie się nauczyli? Na koniec poleca chętnemu uczniowi podsumowanie i – jeśli to potrzebne – uzupełnia informacje.

Praca domowa:

1. Zbadaj historię polskiego portretu trumiennego i napisz krotką rozprawkę na temat specyfiki tego nurtu w malarstwie.

2. Znajdź przysłowia i powiedzenia nawiązujące do sarmatyzmu i jego obyczajowości. Zastanów się, w jaki sposób funkcjonują dzisiaj w polskiej kulturze.

Materiały pomocnicze:

• M. Klimowicz, Literatura oświecenia, Warszawa 2003.

• T. Kostkiewiczowa, Klasycyzm, sentymentalizm, rokoko. Szkice o prądach literackich polskiego Oświecenia, Warszawa 1979.

Wskazówki metodyczne

• Uczniowie mogą przed lekcją zapoznać się z multimedium z sekcji „Galeria zdjęć interaktywnych”, aby aktywnie uczestniczyć w zajęciach i pogłębiać swoją wiedzę.