Dla nauczyciela

Autor: Anna Grabarczyk

Przedmiot: Język polski

Temat: Brutalnie prawdziwa rzeczywistość – Rozdzióbią nas kruki, wrony… Stefana Żeromskiego jako przykład naturalizmu w literaturze

Grupa docelowa:

III etap edukacyjny, liceum ogólnokształcące, technikum, zakres podstawowy

Podstawa programowa:

Treści nauczania – wymagania szczegółowe
Zakres podstawowy
I. Kształcenie literackie i kulturowe.
1. Czytanie utworów literackich. Uczeń:
1) rozumie podstawy periodyzacji literatury, sytuuje utwory literackie w poszczególnych okresach: starożytność, średniowiecze, renesans, barok, oświecenie, romantyzm, pozytywizm, Młoda Polska, dwudziestolecie międzywojenne, literatura wojny i okupacji, literatura lat 1945–1989 krajowa i emigracyjna, literatura po 1989 r.;
2) rozpoznaje konwencje literackie i określa ich cechy w utworach (fantastyczną, symboliczną, mimetyczną, realistyczną, naturalistyczną, groteskową);
4) rozpoznaje w tekście literackim środki wyrazu artystycznego poznane w szkole podstawowej oraz środki znaczeniowe: oksymoron, peryfrazę, eufonię, hiperbolę; leksykalne, w tym frazeologizmy; składniowe: antytezę, paralelizm, wyliczenie, epiforę, elipsę; wersyfikacyjne, w tym przerzutnię; określa ich funkcje;
5) interpretuje treści alegoryczne i symboliczne utworu literackiego;
6) rozpoznaje w tekstach literackich: ironię i autoironię, komizm, tragizm, humor, patos; określa ich funkcje w tekście i rozumie wartościujący charakter;
8) wykazuje się znajomością i zrozumieniem treści utworów wskazanych w podstawie programowej jako lektury obowiązkowe;
9) rozpoznaje tematykę i problematykę poznanych tekstów oraz jej związek z programami epoki literackiej, zjawiskami społecznymi, historycznymi, egzystencjalnymi i estetycznymi; poddaje ją refleksji;
10) rozpoznaje w utworze sposoby kreowania: świata przedstawionego (fabuły, bohaterów, akcji, wątków, motywów), narracji, sytuacji lirycznej; interpretuje je i wartościuje;
13) porównuje utwory literackie lub ich fragmenty, dostrzega kontynuacje i nawiązania w porównywanych utworach, określa cechy wspólne i różne;
14) przedstawia propozycję interpretacji utworu, wskazuje w tekście miejsca, które mogą stanowić argumenty na poparcie jego propozycji interpretacyjnej;
15) wykorzystuje w interpretacji utworów literackich potrzebne konteksty, szczególnie kontekst historycznoliteracki, historyczny, polityczny, kulturowy, filozoficzny, biograficzny, mitologiczny, biblijny, egzystencjalny;
16) rozpoznaje obecne w utworach literackich wartości uniwersalne i narodowe; określa ich rolę i związek z problematyką utworu oraz znaczenie dla budowania własnego systemu wartości.
2. Odbiór tekstów kultury. Uczeń:
2) analizuje strukturę tekstu: odczytuje jego sens, główną myśl, sposób prowadzenia wywodu oraz argumentację;
III. Tworzenie wypowiedzi.
2. Mówienie i pisanie. Uczeń:
4) zgodnie z normami formułuje pytania, odpowiedzi, oceny, redaguje informacje, uzasadnienia, komentarze, głos w dyskusji;
6) tworzy spójne wypowiedzi w następujących formach gatunkowych: wypowiedź o charakterze argumentacyjnym, referat, szkic interpretacyjny, szkic krytyczny, definicja, hasło encyklopedyczne, notatka syntetyzująca;
10) w interpretacji przedstawia propozycję odczytania tekstu, formułuje argumenty na podstawie tekstu oraz znanych kontekstów, w tym własnego doświadczenia, przeprowadza logiczny wywód służący uprawomocnieniu formułowanych sądów;
12) wykorzystuje wiedzę o języku w pracy redakcyjnej nad tekstem własnym, dokonuje korekty tekstu własnego, stosuje kryteria poprawności językowej.
IV. Samokształcenie.
1) rozwija umiejętność pracy samodzielnej między innymi przez przygotowanie różnorodnych form prezentacji własnego stanowiska;
5) dokonuje krytycznej selekcji źródeł;
6) wybiera z tekstu odpowiednie cytaty i stosuje je w wypowiedzi;
Lektura obowiązkowa
31) Stefan Żeromski, Rozdziobią nas kruki, wrony…, Przedwiośnie;

Kształtowane kompetencje kluczowe:

  • kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji;

  • kompetencje w zakresie wielojęzyczności;

  • kompetencje cyfrowe;

  • kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się;

  • kompetencje obywatelskie;

  • kompetencje w zakresie świadomości i ekspresji kulturalnej.

Cele lekcji. Uczeń:

  • wyjaśnia pojęcie naturalizmu;

  • wskazuje odpowiednie fragmenty tekstu na poparcie stawianych tez;

  • uzasadnia, że utwór Rozdziobią kruki i wrony... jest opowiadaniem naturalistycznym.

Strategie nauczania:

  • konstruktywizm;

  • konektywizm.

Metody i techniki nauczania:

  • ćwiczeń przedmiotowych;

  • z użyciem komputera;

  • praca z tekstem;

  • mapa myśli.

Formy pracy:

  • praca indywidualna;

  • praca w parach;

  • praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

  • komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do internetu;

  • zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale;

  • tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda;

  • kartki z fragmentem tekstu.

Przebieg lekcji

Przed lekcją:

  1. Nauczyciel rozdaje uczniom kartki z tekstem.
    Problematykę obrazowania w opowiadaniu Żeromskiego pozornie komplikuje naturalizm najczystszej postaci. Wnosi on do świata przedstawionego silny kontrast, [...] rozgraniczający przestrzeń moralną na opozycję dobra i zła, poświęcenia i przemocy, ofiary i kata. Na podział ten nakłada się inny, rozbijający narracyjną proporcję dzieła. Nadawca, przyjmujący – do momentu śmierci Winrycha – punkt widzenia bohatera, nieoczekiwanie rezygnuje z subiektywizmu i ekspresji na rzecz naturalistycznego opisu, w którym każdy element waży tyle samo. Gdy zanika poczucie hierarchii szczegółów, w narracji pojawia się styl naukowy wraz ze swoim dążeniem do ścisłości i obiektywizmu. Narrator posługuje się nim w opisie dwu grup bohaterów: ptactwa oraz chłopa, których kreacje, dzielące tekst na dwie paralelne części, wytyczają obszary analogii między nimi.
    Iwona Mikołajczyk, Dialektyka obrazowania modernistycznego: „Krzak dzikiej róży w ciemnych smreczynach” J. Kasprowicza i „«Rozdziobią nas kruki, wrony...»” S. Żeromskiego, Pamiętnik Literacki: czasopismo kwartalne poświęcone historii i krytyce literatury polskiej 104/2, 137‑147.

  2. Zadaniem uczniów jest odszukanie w tekście opowiadania takich fragmentów, które potwierdzą informacje zamieszczone w cytacie z artykułu Iwony Mikołajczyk.

Faza wprowadzająca:

  1. Nauczyciel zapisuje na tablicy hasło: naturalizm. Uczniowie po kolei podchodzą do tablicy i uzupełniają mapę myśli o swoje skojarzenia związane z tym słowem. Następnie nauczyciel udostępnia uczniom e‑materiał i po indywidualnym zapoznaniu się z sekcjami „Wprowadzenie” i „Przeczytaj”, uczniowie definiują pojęcie naturalizmu.

  2. Nauczyciel wraz uczniami ustala cele zajęć i kryteria sukcesu.

  3. Chętne osoby podają przykłady z opowiadania Rozdzióbią nas kruki i wrony jako uzasadnienie słów Iwony Mikołajczyk.

Faza realizacyjna:

  1. Uczniowie dobierają się w pary. Zapoznają się z mapą myśli dostępną w sekcji multimedialnej e‑materiału. Nauczyciel wyznacza czas na realizację obu poleceń. Po jego upływie chętni uczniowie przedstawiają wyniki swojej pracy.

  2. Uczestnicy lekcji przechodzą do sekcji „Sprawdź się” i wykonują indywidualnie ćwiczenia 1., 2. oraz 7. i 8. Ćwiczenia 3., 4., 5., 6. uczniowie wykonują w parach. Wybrane osoby prezentują odpowiedzi, nauczyciel ocenia i komentuje.

Faza podsumowująca:

  1. Nauczyciel odczytuje temat lekcji: Brutalnie prawdziwa rzeczywistość – Rozdzióbią nas kruki, wrony… Stefana Żeromskiego jako przykład naturalizmu w literaturze. Prosi chętnego ucznia o podsumowanie tematu na podstawie przeprowadzonych zajęć.

Praca domowa:

  1. Julian Krzyżanowski uważał, że jedną z typowych cech naturalistycznej metody Stefana Żeromskiego było nadawanie jego utworom znamion reportażu. Odnajdź w utworze Rozdziobią nas kruki, wrony... cechy tego gatunku.

Materiały pomocnicze:

  • Iwona Mikołajczyk, Dialektyka obrazowania modernistycznego: „Krzak dzikiej róży w ciemnych smreczynach” J. Kasprowicza i „«Rozdziobią nas kruki, wrony...»” S. Żeromskiego, Pamiętnik Literacki: czasopismo kwartalne poświęcone historii i krytyce literatury polskiej 104/2.

  • Artur Hutnikiewicz, Stefan Żeromski, [w:] Młoda Polska, Warszawa 1997.

Wskazówki metodyczne

  • Nauczyciel może skorzystać z sekcji multimedialnej do podsumowania zajęć.

Sprawdź się