Dla nauczyciela

Autorka: Marzenna Śliwka

Przedmiot: Język polski

Temat: Jak odczytać duchowy sens Biblii? Książka Zbigniewa Herberta

Grupa docelowa:

III etap edukacyjny, liceum ogólnokształcące, technikum, zakres podstawowy i rozszerzony

Podstawa programowa:

Zakres podstawowy

Treści nauczania – wymagania szczegółowe

I. Kształcenie literackie i kulturowe.

1. Czytanie utworów literackich. Uczeń:

4) rozpoznaje w tekście literackim środki wyrazu artystycznego poznane w szkole podstawowej oraz środki znaczeniowe: oksymoron, peryfrazę, eufonię, hiperbolę; leksykalne, w tym frazeologizmy; składniowe: antytezę, paralelizm, wyliczenie, epiforę, elipsę; wersyfikacyjne, w tym przerzutnię; określa ich funkcje;

5) interpretuje treści alegoryczne i symboliczne utworu literackiego;

8) wykazuje się znajomością i zrozumieniem treści utworów wskazanych w podstawie programowej jako lektury obowiązkowe;

9) rozpoznaje tematykę i problematykę poznanych tekstów oraz jej związek z programami epoki literackiej, zjawiskami społecznymi, historycznymi, egzystencjalnymi i estetycznymi; poddaje ją refleksji;

10) rozpoznaje w utworze sposoby kreowania: świata przedstawionego (fabuły, bohaterów, akcji, wątków, motywów), narracji, sytuacji lirycznej; interpretuje je i wartościuje;

11) rozumie pojęcie motywu literackiego i toposu, rozpoznaje podstawowe motywy i toposy oraz dostrzega żywotność motywów biblijnych i antycznych w utworach literackich; określa ich rolę w tworzeniu znaczeń uniwersalnych;

13) porównuje utwory literackie lub ich fragmenty, dostrzega kontynuacje i nawiązania w porównywanych utworach, określa cechy wspólne i różne;

15) wykorzystuje w interpretacji utworów literackich potrzebne konteksty, szczególnie kontekst historycznoliteracki, historyczny, polityczny, kulturowy, filozoficzny, biograficzny, mitologiczny, biblijny, egzystencjalny;

16) rozpoznaje obecne w utworach literackich wartości uniwersalne i narodowe; określa ich rolę i związek z problematyką utworu oraz znaczenie dla budowania własnego systemu wartości.

III. Tworzenie wypowiedzi.

2. Mówienie i pisanie. Uczeń:

6) tworzy spójne wypowiedzi w następujących formach gatunkowych: wypowiedź o charakterze argumentacyjnym, referat, szkic interpretacyjny, szkic krytyczny, definicja, hasło encyklopedyczne, notatka syntetyzująca;

Lektura obowiązkowa

37) wybrane wiersze następujących poetów: Stanisław Baliński, wybrane wiersze z okresu emigracyjnego, Kazimierz Wierzyński, wybrane wiersze z okresu emigracyjnego, Czesław Miłosz, w tym wybrane wiersze z tomu Ocalenie oraz Traktat moralny (fragmenty), Tadeusz Różewicz, Miron Białoszewski, Jarosław Marek Rymkiewicz, Wisława Szymborska, Zbigniew Herbert, w tym wybrane wiersze z tomów Pan Cogito oraz Raport z oblężonego miasta, Halina Poświatowska, Stanisław Barańczak, Marcin Świetlicki, Jan Polkowski, Wojciech Wencel;

Zakres rozszerzony

Treści nauczania – wymagania szczegółowe

I. Kształcenie literackie i kulturowe.

1. Czytanie utworów literackich. Uczeń: spełnia wymagania określone dla zakresu podstawowego, a ponadto:

1) odczytuje tekst w jego warstwie semantycznej i semiotycznej;

2) rozumie pojęcie tradycji literackiej i kulturowej, rozpoznaje elementy tradycji w utworach, rozumie ich rolę w budowaniu wartości uniwersalnych;

11) porównuje różnorodne propozycje odczytania tego samego utworu literackiego;

Kształtowane kompetencje kluczowe:

kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji;
kompetencje w zakresie wielojęzyczności;
kompetencje cyfrowe;
kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się.

Cele operacyjne. Uczeń:

określa przynależność wiersza Książka Zbigniewa Herberta do określonego typu liryki,
charakteryzuje podmiot liryczny wiersza Zbigniewa Herberta,
wyjaśnia funkcjonalność użycia wybranych środków stylistycznych w wierszu Książka Zbigniewa Herberta,
interpretuje wybrane fragmenty wiersza Zbigniewa Herberta.

Strategie nauczania:

konstruktywizm;
konektywizm.

Metody i techniki nauczania:

z użyciem e‑podręcznika;
ćwiczeń przedmiotowych;
z użyciem komputera.

Formy pracy:

praca indywidualna;
praca w parach;
praca w grupach;
praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do internetu;
zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale;
tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda;
telefony z dostępem do internetu.

Przebieg lekcji

Przed lekcją:

Przygotowanie do zajęć. Nauczyciel loguje się na platformie i udostępnia uczniom e materiał: „Poeta czyta Biblię. Książka Zbigniewa Herberta”. Następnie prosi uczniów o zapoznanie się z wierszem Herberta zawartym w e materiale. Uczniowie powinni utwór przeczytać i przygotować się do jego omówienia: przygotować wstępne informacje, które pozwolą umiejscowić tekst w kontekście biograficznym i/lub historycznoliterackim.
Przekład intersemiotyczny. Chętni uczniowie przygotowują krótki film jako ilustrację do utworu poetyckiego w e‑materiale: Książka. Film mogą przygotować na telefonach komórkowych lub wykorzystać szablony do animacji dostępne w internecie.

Faza wprowadzająca:

Nauczyciel zapoznaje uczniów z tematem lekcji i określa cele.
Uczniowie wykonują na tablicy polecenia nauczyciela:
a) Zapiszcie jak najwięcej skojarzeń do słowa: Biblia.
b) Do słowa Biblia dopiszcie jak najwięcej wyrazów pokrewnych. Uczniowie ustnie wyjaśniają niektóre wyrazy.
Po określonym czasie następuje podsumowanie zadania. Nauczyciel zwraca uwagę na obecność Biblii i motywów biblijnych w języku, popularność odwołań w kulturze europejskiej i światowej. Uczniowie podają przykłady utworów muzycznych, obrazów i filmów, dla których inspiracją była Biblia.
Prezentacja pracy domowej – filmu będącego ilustracją wiersza. Krótkie omówienie, podzielenie się wrażeniami.

Faza realizacyjna:

Praca z multimedium. Uczniowie dokonują samodzielnej interpretacji wiersza Herberta. Wykonują ćwiczenia 1, 2, 3 (sekcja „Sprawdź się”). Po określonym czasie chętni uczniowie dzielą się wnioskami.
Praca z grupach. Nauczyciel dzieli klasę na grupy. Każda z nich ma określone zadanie, można też skorzystać z ćwiczeń zamieszczonych w sekcji „Sprawdź się”.
I – Korzystając z internetowej wersji Biblii, odnajdźcie fragment, o którym mowa w wierszu, zastanówcie się, dlaczego akurat do niego nawiązuje podmiot liryczny (ćw. 8).
II – Zinterpretujcie fragment: czytaj dokładnie rozdział trzeci w nim bowiem jest klucz i przepaść początek i koniec. Odnieście się do cytatów z Apokalipsy 20,1; 20,6. Dopiszcie skojarzenia do słowa: klucz.
III – Scharakteryzujcie postawę podmiotu lirycznego (ćw. 4).
IV – Wypiszcie wszystkie czasowniki, które odnoszą się do tytułowej „Książki”; jaka jest ich funkcja? (ćw. 5, 6).
V – Jakie pouczenia i rady daje podmiotowi lirycznemu Biblia? Wyjaśnijcie ich sens (ćw. 7).

Faza podsumowująca:

Prezentacja efektów pracy grup. Zebranie wniosków.
Wspólne wykonanie ćw. 9, 10, 11 (sekcja „Sprawdź się”).

Praca domowa:

Porównaj wiersz Herberta Książka z wierszem Romana Brandstaettera Biblio, ojczyzno moja. W formie mapy myśli zapisz podobieństwa i różnice. Określ postawy podmiotów litycznych.

Materiały pomocnicze

Kazimierz Bukowski, Biblia a literatura polska, Warszawa 1990.
Anna Kamieńska, Książka nad książkami, Wrocław 2000.
Andrzej Franaszek, Zbigniew Herbert był człowiekiem niepokoju, dostępny w internecie.
Gerard Denizeau, Biblia objaśniana obrazami mistrzów malarstwa, Kraków 2017.

Wskazówki metodyczne

Uczniowie mogą wykorzystać multimedium „Audiobook” do przygotowania się do lekcji powtórkowej.

Sprawdź się